နိုင်ငံရေးဟာ လက်နက်စွဲကိုင်ပြီး ကြမ်းတမ်းတဲ့ စစ်ပွဲတွေကို ဦးတည်တာမဟုတ်ဘဲ ယဉ်ကျေးတဲ့ ပဋိပက္ခ အခင်းအကျင်းဖြစ်ဖို့ ဦးတည်ရမှာဖြစ်တယ်။ ဒါမှလည်း လူတွေဟာ လူပီပီသသ နေရမယ်၊ အခြေခံ လိုအပ်ချက်တွေ ရမယ်။ ဒါကြောင့် လက်နက်တွေအစား နှုတ်စကားတွေကို ယုံကြည်ဖို့လိုတယ်။ ဝေါဟာရတွေကို အဓိပ္ပာယ်အတူတူ နားလည်သဘောပေါက်ပြီး အစဉ်အမြဲ တသမတ်တည်း အသုံးပြုဖို့ လိုတယ်။ ဘာသာစကားနဲ့ ဝေါဟာရတွေဟာ ကျွန်တော်တို့က လောကကြီးကို ဘယ်လိုမြင်တယ်၊ ဘယ်လိုဘာသာပြန်တယ်၊ ဘယ်လိုအဓိပ္ပာယ်ကောက်တယ် ဆိုတာတွေအပေါ်  သက်ရောက်မှုရှိတယ်။

နိုင်ငံရေးမှာ ဘာသာစကားနဲ့ ဝေါဟာရတွေဟာ ရည်ရွယ်ချက်တွေကို ဆက်သွယ်ဖို့အတွက် သုံးတဲ့ကြားခံတွေလောက်သာ မဟုတ်ဘဲ စကားလုံးတွေမှာ အင်အားရှိတယ်။ အဲ့စကားလုံးတွေကနေ အဆင့်အတန်းသတ်မှတ်ပြီး လူ့အဖွဲ့အစည်းကို ခွဲခြားဆက်ဆံကြတယ်။ စကားလုံးတွေကနေ လူထုရဲ့ ကံကြမ္မာ၊ နိုင်ငံရဲ့လားရာကို ပုံဖော်သတ်မှတ်ကြတယ်။
ဥပမာပြောရရင် လူမျိုး၊ လူမျိုးကြီး၊ လူမျိုးငယ်၊ လူမျိုးစု စတဲ့ အသုံးအနှုန်းတွေမှာ အဆင့်အတန်းတွေ သတ်မှတ်ဖော်ပြကြတယ်။ မြန်မာစကားမှာ လူမျိုးဆိုတဲ့ ဝေါဟာရဟာ “လူ-အမျိုးအစား” ဆိုပြီး အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ ရှေးတုန်းက လူမျိုးပေါင်း တရာ့တပါးဆိုတဲ့ စကားဟာ မတူညီတဲ့ လူအုပ်စုတွေကို ရည်ညွှန်းတယ်။ “မျိုး” ဆိုတဲ့ စကားကို သန့်မြင့်ဦးနဲ့ မိုက်ကယ်ချာနေက “မျိုးစေ့” ကိုလဲ ဆိုလိုတယ်လို့ ဖွင့်ဆိုတယ်။ ကုန်းဘောင်ခေတ်က မင်းမျိုးနဲ့ ကျွန်မျိုး ဆိုပြီး ယေဘုယျအနေနဲ့ လူတန်းစားခွဲခြားတယ်။ မူရင်းအနေနဲ့ အာရှတိုက်မှာရှိတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းတွေမှာ အိန္ဒိယအသွင်လွှမ်းမိုးတဲ့ လူမှုဖွဲ့စည်းမှုတွေ (Indianization of civilizations) ဖြစ်လာပေမဲ့ အိန္ဒိယထက် ပိုမိုပျော့ပြောင်းပြီး လှုပ်ရှား (socially mobilized) နိုင်တဲ့ လူမှုဖွဲ့စည်းမှုအဖြစ် ပုံဖော်နိုင်တယ်လို့ ယူဆနိုင်တယ်။

ဘုရင်တွေက မိမိတို့ အနိုင်ယူလိုက်တဲ့ လူမျိုးတွေကို “ကျွန်” လို့ အမည်တပ်တယ်။ ဥပမာပြောရမယ်ဆိုရင် ဗန္ဓုလအနေနဲ့ ရခိုင်ကို တိုက်ခိုက်ပြီးနောက် ရခိုင်စစ်ရှောင်သူတွေကို လိုက်လံဖမ်းဆီးရာမှာ အင်္ဂလိပ်ကို ပို့တဲ့ ရာဇသံမှာ “ငါတို့ ကျွန်တွေကို ပြန်ပေး” ဆိုတဲ့သဘော ရေးသားထားတယ်။ ဒါကြောင့် ကုန်းဘောင်ခေတ်တိုင်အောင် စစ်နိုင်သူက “သခင်မျိုး”၊ စစ်ရှုံးတဲ့ ဘုရင်နဲ့ သူ့နိုင်ငံသားတွေက “ကျွန်မျိုး” ဆိုတဲ့ အယူအဆရှိကြောင်း တွေ့မြင်ရတယ်။ ဗြိတိသျှကိုလိုနီလက်အောက် ရောက်တဲ့အခါမှာ ငါတို့က “စစ်ရှုံးသော်လည်း သခင်မျိုး” ဆိုပြီး ယူဆလာကြတယ်။

ယခုခေတ်မှာ “လူမျိုးစု” ဆိုတဲ့ စကားကို Ethnic လို့ ဘာသာပြန် ဖလှယ်လေ့ရှိတယ်။ တကယ်တမ်း Ethnic ဆိုတဲ့ စကားလုံးက အင်္ဂလိပ်ဘာသာမှာလဲ မျိုးဆက်၊ သွေးသားနဲ့ အခြေခံတဲ့အတိုင်း ပြောနေကြသော်လဲ ရှေးခေတ်က အသုံးအနှုန်းများမှာ အခြားနေရာကလာတဲ့ ဒေသရဲ့ ပင်ရင်းယဉ်ကျေးမှု၊ ဘာသာတရားနဲ့ မတူသူတွေကို ဆိုလိုတာဖြစ်တယ်။ “Heathen, Pagan” စတဲ့ စကားလုံးတွေနဲ့ အပြန်အလှန် အဓိပ္ပာယ်ဖလှယ်ပြီး သုံးကြတယ်။ ဒါကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံမှာရှိတဲ့ လူမျိုးစုတွေကို Ethnic လို့ သတ်မှတ်တာကို ရှေးခေတ်အင်္ဂလိပ်တဦးသာ ဖတ်လိုက်မယ်ဆိုရင် အခြားဒေသက လာကြတဲ့ အဓိကမဟုတ်တဲ့ လူအုပ်စုငယ်များလို့သာ နားလည်သွားကြပေလိမ့်မယ်။ ယခုခေတ်မှာတော့ Ethnic က မျိုးရိုး ဆက်စပ်မှုအတွက် သုံးတဲ့ စကားလုံး ဖြစ်နေပြီ။

ကုလသမဂ္ဂက မိမိတို့ရဲ့ ဌာနေဒေသမှာပဲ မွေးပြီး နိုင်ငံရေးအာဏာ မရရှိသူတွေကို Indigenous ဖြစ်တယ်လို့ ဘာသာပြန်တယ်။ မြန်မာလို “ဌာနေတိုင်းရင်းသား” လို့ ဘာသာပြန် ခေါ်ဝေါ်တယ်။ ဒါပေမဲ့ ဗမာတွေကလဲ ဌာနေတိုင်းရင်းသားဖြစ်သလား လို့ မေးစရာဖြစ်လာတယ်။ တို့ဗမာအစည်းအရုံးခေတ်က စာတွေမှာ “ယနေ့ နိုင်ငံရင်းသားဖြစ်သော ဗမာတို့သည် အာဏာမရသေး” လို့ ဖော်ပြထားတယ်။ လွတ်လပ်ရေးကြေငြာစာတမ်းမှာတော့ တိုင်းရင်းသား ဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်း နှစ်ကြိမ်ပါဝင်ပြီး “တိုင်းပြည်၊ နိုင်ငံ၏ အရင်းအစမှတည်သော လူသား၊ သားသမီး” ဆိုတဲ့ အဓိပ္ပာယ်မျိုး ကောက်နိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ လူမျိုးစုနဲ့ တိုင်းရင်းသားကို  အတူတူလိုပဲ သုံးကြတယ်။ ဗမာစကားရဲ့ ရှုထောင့်နဲ့ကြည့်မယ်ဆိုရင် နိုင်ငံရင်းသားမှာ ဗမာပါတယ်လို့ ဆိုနိုင်သော်လဲ “ဌာနေတိုင်းရင်းသား အခွင့်အရေး” (Indigenous Rights) ကို ကုလသမဂ္ဂက ဖွင့်ဆိုရာမှာ နိုင်ငံရေးအာဏာမရတဲ့ ဖိနှိပ်ခံလူထုကို ဆိုလိုခြင်းဖြစ်တယ်။ ဗမာစကား “ဌာနေ တိုင်းရင်းသား” မှာ နိုင်ငံရေးအာဏာ လူများစုဖြစ်တဲ့ ဗမာတို့ကို ထည့်သွင်းထားတဲ့အတွက် “ဌာနေတိုင်းရင်းသား အခွင့်အရေး” ဆိုင်ရာ စာချုပ်၊ စာတမ်း၊ ညှိနှိုင်းမှုနှင့် အကာအကွယ်အားလုံးကို သက်ရောက်စေခြင်း မရှိတော့ပေ။ ဒါကြောင့် “ဗမာလည်း တိုင်းရင်းသားပဲ” ဆိုတာမှန်ပေမဲ့ အစီအမံအားဖြင့် ဖိနှိပ်ခံ ဌာနေတိုင်းရင်းသားတွေရဲ့ အခွင့်အရေးကို ကာကွယ်တဲ့ ယန္တရားတွေဟာ မြန်မာနိုင်ငံမှာ အသုံးမဝင်ဘူးလို့ ဆိုလိုရာ ရောက်သွားလိမ့်မယ်။

နောက်ထပ်စကားတမျိုးမှာ “လူမျိုးကြီး” ဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်းဖြစ်တယ်။ ကိုလိုနီခေတ် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းတို့ လက်ထက်ကတည်းက လူမျိုးကြီးဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်းဟာ ဂုဏ်ရှိတဲ့၊ ယဉ်ကျေးမှုမြင့်တဲ့၊ စုစည်းနိုင်တာကို ဖော်ပြတဲ့ ဝေါဟာရအဖြစ် မြင်ကြတယ်။ ယခုခေတ်မှာ လူမျိုးကြီး လို့ပြောရင် ဖိနှိပ်သူတွေ၊ မတရားဂုဏ်မောက်သူတွေအဖြစ် မြင်ကြပြီး ဝေါဟာရက ပေးတဲ့ ခံစားချက်က ပြောင်းလဲသွားတယ်။ နိုင်ငံရေးအရ စုစည်းနိုင်ပြီး ဘာသာစကား၊ ယဉ်ကျေးမှုတူကြတဲ့ လူမျိုးစုတွေ စုပေါင်းခြင်းကို လူမျိုးကြီးတရပ် ပေါ်လာတယ်ဆိုပြီး ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းကိုယ်တိုင် နားလည်ထားတယ်လို့ သူ့ရဲ့ ဖဆပလ ပဏာမညီလာခံ ပြင်ဆင်တဲ့မိန့်ခွန်းမှာ တွေ့ရတယ်။ ဒီလို ဖွင့်ဆိုချက်ကို ယခုခေတ်မှာ အမျိုးသားလူထု Nation ဆိုတဲ့ အမြင်နဲ့ တိုက်ရိုက်ဖလှယ်ကာ နားလည်နိုင်တယ်။ အဲ့အချိန်က မွန်၊ ရခိုင်တို့ကိုတောင် လူမျိုးကြီး ဆိုပြီး ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းက မသတ်မှတ်ဘဲ လူမျိုးကြီးဖြစ်လာဖို့ ပါဝင်ရမဲ့လူမျိုးစုတွေလို့သာ ရှုမြင်ခဲ့တယ်။ ယခုခေတ်မှာ ဒီစကားလုံးဟာ အတိုင်းအတာတခုအထိ နိုင်ငံရေးအာဏာကို စုဖွဲ့ပိုင်ဆိုင်ဖူးတဲ့ သမိုင်းရှိသူတွေလို့ နားလည်ကြတယ်။

အင်္ဂလိပ်ဝေါဟာရ Nation ဆိုတာ မူလအဓိပ္ပာယ်အရ မွေးလာတဲ့သဘော၊ မွေးရာပါတဲ့သဘော၊ ဘာသာစကားနဲ့ လူမှုရေးဆက်သွယ်ကာ အတူယှဉ်တွဲနေလိုတဲ့ သဘောလို့ ဆိုလိုတယ်။ ယခုခေတ်မှာ (အထူးသဖြင့် လူမျိုး တမျိုးထဲရှိတဲ့ ဥရောပနိုင်ငံတွေမှာ) Nation ဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်းက State ဆိုတဲ့ နိုင်ငံကို ရည်ညွှန်းတာလဲ ရှိပြန်တယ်။ Nationality လို့ ဆိုရင် လူမျိုးများလွန်းတဲ့ ရွှေ့ပြောင်းလာသူတွေရဲ့ အမေရိကန်နိုင်ငံ၊ ဒါမှမဟုတ် လူမျိုးတခုထဲရှိပြီး ကွဲပြားမှုနည်းတဲ့ ဂျာမဏီလို နိုင်ငံတွေမှာ Citizen နဲ့ သဘောတရားတူတူ သုံးကြတယ်။ ဒါပေမဲ့ အမေရိကန်နိုင်ငံမှာ Novajo Nation လို့ ပြောလိုက်တာနဲ့ ဌာနေတိုင်းရင်းသားတို့ရဲ့ စုဖွဲ့မှုလို့ နားလည်ကြသေးတယ်။ Nation ဟာ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဆက်စပ်မှု ဖြစ်ပြီး State ဆိုတာ အာဏာနဲ့အုပ်ချုပ်တဲ့ နိုင်ငံလို့ နားလည်လို့ရတယ်။ Nation အတွက် မြန်မာမှာ အနီးစပ်ဆုံးစကားမှာ “အမျိုးသားလူထု” ဖြစ်တယ်။

ဝေါဟာရတွေကို ဒီလိုကြည့်လိုက်ရင် စကားတလုံးချင်းစီက လူမှုနိုင်ငံရေးအပေါ် သက်ရောက်မှုတွေရှိကြတယ်။ “နိုင်ငံ” ဆိုတဲ့ ဝေါဟာရဟာ အရေးပါမှု၊ စိန်ခေါ်မရမှု၊ အာဏာရှိမှုကို ဖော်ပြပြီး “လူမျိုး” ဆိုတာ စုစည်းမှု၊ ဆက်စပ်မှုကို ဖော်ပြတယ်။ “လူမျိုးစု” ဆိုတဲ့ စကားမှာ သေးငယ်မှု၊ အာဏာမရှိမှုကို ဖော်ပြရာရောက်ပြီး ယနေ့ “လူမျိုးကြီး” ဆိုတဲ့စကားမှာ ဖိနှိပ်တတ်မှု၊ မလိုလားမှုကို ဖော်ပြရာရောက်တယ်။ “တိုင်းရင်းသား” ဆိုတဲ့ စကားလုံးဟာ မူလဒေသ အရင်းအမြစ်တွေနဲ့ သက်ဆိုင်မှု၊ နိုင်ငံရဲ့အောက်မှာ တည်ရှိတယ်လို့ ဖော်ပြတယ်။ “ခိုးဝင်လာသူများ” ဆိုတဲ့ စကားလုံးမှာ မလိုလားအပ်မှုနဲ့ ဥပဒေပြင်ပကနေ စီရင်လို့ရတယ်ဆိုတဲ့ စဉ်းစားချက်ကို ပေးတယ်။ “လူမျိုးငယ်” ဆိုတဲ့ စကားလုံးမှာ အာဏာမရှိမှုနဲ့ ခေတ်နောက်ကျမှုလို့ ဆိုလိုရာရောက်တယ်။ “လူမျိုးရေးအမြင်” ဆိုတဲ့ စကားမှာ မကျေနပ်မှု၊ ခေတ်နောက်ပြန်ဆွဲမှု ဆိုပြီး ယူဆကြတယ်။ ဒီလို စကားလုံးတွေရဲ့ အသုံးအနှုန်းတွေဟာ လူထုအပေါ် ဘယ်လိုသက်ရောက်မှုရှိစေလဲဆိုတာတွေကို နားလည်ဖို့လိုတယ်။

ဒါထက်အရေးကြီးတာက တယောက်တမျိုး ဝေါဟာရတွေကို သုံးချင်သလို သုံးကြပြီး နိုင်ငံရေးကို ညှိနှိုင်းကြတဲ့အခါ ဆိုလိုတာတမျိုး၊ နားလည်တာတမျိုး ဖြစ်လာပြီး နောင်မှာ သဘောတူထားသမျှ ပြိုကျပြီး အမုန်းပွားရတော့တယ်။ ဥပ‌မာ ဒီမိုကရေစီဆိုတဲ့ စကားလုံးကိုပင် KNU က ပဲခူးရိုးမကျပြီးတဲ့ကာလတွေမှ စတင်ပြီး “အမျိုးသားဒီမိုကရေစီ (Ethnic democracy)” အဖြစ် ညွှန်းဆိုခဲ့တယ်။ နောက်ပိုင်းတွင် တိုင်းရင်းသားမျိုးစုံက လူမျိုးရေးလွတ်မြောက်ရေးနဲ့ ယှဉ်တွဲတဲ့ “Decolonized democracy” နဲ့ နိုင်ငံရေး ကိုယ်စားလှယ်များအားလုံးက သဘောတူညှိနှိုင်းရပြီး ရလာတဲ့ “Consociational democracy” ကို ညွှန်းဆိုတယ်။ NLD က လူမှုရေးအရ အမြင်သာတဲ့ “Depoliticized democracy” နဲ့ NLD ကို ဗဟိုပြုပြီး အားလုံးလာကပ်ကြတဲ့ ကင်းခြေများသဏ္ဍာန် “Centripetal democracy” ကို ညွှန်းဆိုတယ်။ စစ်တပ်က သူ့ထိန်းချုပ်မှုအောက်မှာ ရှိတဲ့ “စည်းကမ်းပြည့်ဝသော”လို့ ခေါင်းစဉ်အမှားတပ်ထားတဲ့ “Illiberal democracy” ကို ညွှန်းရာတွင် သုံးတယ်။ ယခုခေတ်မှာလဲ စစ်တပ်၊ NUG နဲ့ တိုင်းရင်းသားတော်လှန်ရေးအဖွဲ့အားလုံးက ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီ လို့ ပြောနေပေမဲ့ လက်တွေ့ဆိုလိုရင်းကတော့ မတူကြပါ။

စကားလုံးတွေကို ဖတ်တဲ့၊ နားထောင်တဲ့အခါမှာ သူတို့ရဲ့ နောက်ကွယ်က ဘာကိုဆိုလိုတယ်ဆိုတဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ကို တွေးဖို့လိုပါတယ်။ စစ်တပ်က “ငြိမ်းချမ်းရေး”လို့ ပြောတဲ့အခါ လက်နက်ဖြုတ်သိမ်းရေးကို ဆိုလိုတာဖြစ်နိုင်တယ်။ “ဒီမိုကရေစီ ဖက်ဒရယ်” ဆိုတဲ့ စကားကလဲ ပညာရပ်ဆိုင်ရာ ဝေါဟာရမှာရှိတဲ့ စကားမဟုတ်ပါ။ ဒီစကားကို ဖန်တီးရတဲ့ရည်ရွယ်ချက်က အာဏာစုစည်းမှုဟာ အမျိုးသားတန်းတူရေးထက် အရေးကြီးတယ်ဆိုတဲ့ အမြင်ကို အခြေခံထားတယ်လို့ ဆိုနိုင်တယ်။ “မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ ဖြစ်စဉ်ဟာ ထူးခြားတယ်” ဟု အားလုံးက ပြောကြတယ်။ စစ်တပ်အတွက် ဒီစကားက “ငါတို့နိုင်ငံရေးက မထွက်နိုင်၊ တိုင်းရင်းသားတွေ လက်နက်အရင်ဖြုတ်ပါ” လို့ ပြောဖို့ သုံးတတ်တယ်။ ဌာနေလူမျိုး တိုင်းရင်းသားလှုပ်ရှားမှုတွေကတော့ လစ်ဘရယ်ဒီမိုကရေစီကို တိုက်ရိုက်သုံးမရသေးဘူးလို့ ပြောလိုတာဖြစ်နိုင်တယ်။

ဒီလို ပြောတာဟာ မယုံကြည်မှုကို တိုးစေဖို့ ရည်ရွယ်တာမဟုတ်ဘဲ စကားလုံးတွေကို ကျော်ပြီး နားလည်ဖို့ဖြစ်တယ်။ ဒါ့အပြင် စကားလုံးတွေကို အခြေခံပြီး တည်ဆောက်တဲ့ ယုတ္တိအမှားတွေ မဖြစ်စေဖို့ ရည်ရွယ်ပါတယ်။ စကားလုံးတွေကို နားလည်မှု တူ မတူ ဆိုတဲ့အချက်ကို အမြဲဆန်းစစ်ဖို့ လိုပါတယ်။
 

သစ်ပင်တွေကြီးထွားတယ်။ မြစ်တွေစီးဆင်းတယ်။ ကျောက်တုံးတွေကို လွှတ်ချလိုက်ရင် ကျသွားတယ်။ လေတိုက်သွားတာ မျက်နှာမှာ ခံစားရတယ်။ ဆားအရသာကို လျက်ကြည့်နိုင်တယ်။ မိုးကြိုးသံကို ကြားနိုင်တယ်။ ဒီကမ္ဘာက လက်တွေ့အမှန််ဖြစ်တယ်ဆိုတာ ရှင်းနေတာပါပဲ။ ဒါပေမယ့် ကျွန်ုပ်တို့ မကြာခဏမေ့တတ်တာက ဒီကမ္ဘာကို တိုက်ရိုက်ထိတွေ့နိုင်တာမဟုတ်ဘူးဆိုတာပါ။ ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့  "အာရုံခံစားမှုတွေ" ဆိုတဲ့ စစ်ထုတ်စနစ် (ဒါမှမဟုတ်) ဘာသာပြန်မှုကနေတဆင့်ပဲ သိရှိနိုင်တာဖြစ်တယ်။

ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ အာရုံခံစားမှုတွေဟာ အံ့သြစရာကောင်းပေမယ့် ကန့်သတ်ချက်တွေရှိတယ်။ ကျွန်ုပ်တို့မျက်လုံးတွေက မြင်နိုင်တဲ့အလင်းရောင်စဉ် (visible spectrum) ဆိုတဲ့ အလင်းရဲ့သေးငယ်တဲ့အစိတ်အပိုင်းကိုပဲ မြင်နိုင်တယ်။ ဒါက ခရမ်းလွန်ရောင်ခြည်၊ အနီအောက်ရောင်ခြည်နဲ့ အခြားဖြာထွက်မှုတွေပါဝင်တဲ့ ပိုမိုကြီးမားတဲ့အလင်းကမ္ဘာထဲကမှ သေးငယ်တဲ့ အကွာဟလေးတခုပါပဲ။ ကျွန်ုပ်တို့နားတွေက ဆင်တွေရဲ့ ပြောနေတဲ့ အနိမ့်သံတွေ၊ လင်းနို့တွေရဲ့ ထုတ်နေတဲ့ အမြင့်သံတွေကို မကြားနိုင်တဲ့ အသံအတိုင်းအတာအရ သေးငယ်တဲ့အပိုင်းကိုပဲ ကြားနိုင်တယ်။ အရေပြားက ထိတွေ့မှုကိုခံစားနိုင်ပေမယ့် ကျွန်ုပ်တို့ကိုဝန်းရံနေတဲ့ သိမ်မွေ့တဲ့စွမ်းအင်တွေကိုတော့ မခံစားနိုင်ဘူး။ နာကျင်မှုဆိုတာတောင် လက်တွေ့ဒဏ်ရာထက် ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့အာရုံကြောတွေနဲ့ ဦးနှောက်က ဘယ်လိုနားလည်သလဲဆိုတာနဲ့ ပိုသက်ဆိုင်တယ်။ ဒီကမ္ဘာက ကျွန်ုပ်တို့ အာရုံခံနိုင်တာထက် ပိုမိုကြွယ်ဝတယ်။

မိုက်ခရိုစကုပ်၊ အပူချိန်တိုင်းကိရိယာ၊ ဂြိုလ်တုတွေလို ကိရိယာတွေနဲ့ ကျွန်ုပ်တို့ ပိုမိုနားလည်နိုင်တယ်လို့ ထင်ကောင်းထင်နိုင်တယ်။ တစိတ်တပိုင်းအားဖြင့် မှန်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ဒီကိရိယာတွေကို ကျွန်ုပ်တို့က နားလည်ဖို့ ဘာသာပြန်ဖို့လိုအပ်တုန်းပါပဲ။ တယ်လီစကုပ်တလုံးက ကြယ်တပွင့်ကို "မြင်တာ" မဟုတ်ဘူး။ သူက ကျွန်ုပ်တို့ကို ရုပ်ပုံ (ဒါမှမဟုတ်) အချက်ပြမှုတခုပြပြီး ကျွန်ုပ်တို့က ဒါကို အဓိပ္ပါယ်ပြန်ရတယ်။ ရိုးရှင်းတယ်ထင်ရတဲ့ စက်တွေတောင် လူသားတွေရဲ့အတွေးအခေါ်တွေကို အခြေခံပြီး လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းတွေမှာ အသုံးပြုကြတာပါ။ အပူချိန်တိုင်းကိရိယာက ဂဏန်းတလုံးပြပေးတယ်။ ဒါပေမယ့် ဒီဂဏန်းရဲ့အဓိပ္ပါယ်၊ ဒါနဲ့ဘာလုပ်မလဲ၊ ဒါကိုဘယ်လိုခံစားရမလဲဆိုတာ - ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ယဉ်ကျေးမှုက သင်ပေးတာပါ။

အပူချိန်ဆိုတာကို စဉ်းစားကြည့်ရအောင်။ ရိုးရှင်းတဲ့အချက်တခုလို့ ထင်ရမဟုတ်လားတယ်။ ပူလား အေးလား? ကျွန်ုပ်တို့က သာမိုမီတာဂဏန်းကိုကြည့်ပြီး အဝတ်အစားရွေးနိုင်တယ်။ ဒါပေမယ့် အပူချိန်ဆိုတာ ကိုင်ထားလို့မရဘူး။ အရောင်မဟုတ်ဘူး။ အသံမဟုတ်ဘူး။ ဒါက အလွန်သေးငယ်တဲ့အမှုန်တွေ ဘယ်လောက်မြန်မြန်ရွေ့လျားနေလဲဆိုတာကို တိုင်းတာတဲ့နည်းလမ်းတခုပါ။ ကျွန်ုပ်တို့မမြင်နိုင်တဲ့အရာတခုကို ဖော်ပြဖို့ ဖန်တီးထားတဲ့ အတွေးအခေါ်တခုပါ။ ပြီးတော့ မတူညီတဲ့ယဉ်ကျေးမှုတွေနဲ့ အချိန်ကာလတွေမှာ ဒါကို မတူညီတဲ့နည်းလမ်းတွေနဲ့ တိုင်းတာကြတယ်။ ဆဲလ်စီယပ်စ်၊ ဖာရင်ဟိုက်၊ ကယ်လ်ဗင်။ စနစ်တခုစီမှာ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းက သဘောတူညီထားတဲ့ ကိုယ်ပိုင်စည်းမျဉ်းတွေရှိတယ်။ အလွန်သေးတဲ့ အက်တမ်၊ အီလက်ထရွန် အဆင့်မှာ အပူချိန်ဟာ လူတွေ နားလည်သလို "ပူ" တာ မဟုတ်ဘူး။ "ပူ" တယ်ဆိုတာ လူက ဘာသာပြန်ထားတာပဲ။ တကယ်က အမှုန်တွေရဲ့ အရွေ့ပဲ။ ဗြိတိန်မှာ "အခန်းပုံမှန်အပူချိန်"လို့ခေါ်တာက အရှေ့တောင်အာရှမှာ အေးလွန်းတယ်လို့ ခံစားရနိုင်တယ်။ ယဉ်ကျေးမှုတခုမှာ အဖျားရှိတာက အနားယူဖို့လိုတယ်လို့ အဓိပ္ပါယ်ရှိပေမယ့် အခြားတယဉ်ကျေးမှုမှာတော့ ခန္ဓာကိုယ်အတွင်းမှာ တခုခုမှားယွင်းနေတဲ့လက္ခဏာလို့ မြင်ပြီး ဆေးဖက်ဝင်အပင်တွေနဲ့ အထူးလုပ်ဆောင်မှုတွေ လိုအပ်တယ်လို့ ယူဆနိုင်တယ်။ ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့အပူချိန်က လက်တွေ့ဖြစ်တယ်။ ဒါပေမယ့် ဒါရဲ့အဓိပ္ပါယ်၊ ဒါကိုကျွန်ုပ်တို့ဘယ်လိုနားလည်သလဲ၊ ဒါကိုအခြေခံပြီး ကျွန်ုပ်တို့ဘဝတွေကို ဘယ်လိုနေထိုင်သလဲဆိုတာ၊ ဒါတွေကို လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းက ပုံဖော်ပေးသေးတယ်မဟုတ်လား။

အလေးချိန်ကလည်း လက်တွေ့အခြေခံသလိုပါပဲ။ ကျောက်တုံးတလုံးကို လွှတ်ချလိုက်ရင် ကျသွားတယ်။ ဆန်အိတ်တအိတ်ကို မလိုက်ရင် လက်တွေ့ပင်ပန်းတယ်။ ဒါပေမယ့် "အလေးချိန်"ဆိုတာ ဘာလဲ? ဒါက ဒြပ်ထုအပေါ် မြေဆွဲအားရဲ့ဆွဲအားပါ။ မြေဆိုရာမှာ ကမ္ဘာပေါ်မှာတိုင်းတဲ့ အလေးချိန်နဲ့ တခြားဂြိုလ်တွေမှာ တိုင်းလို့ရတဲ့ အလေးချိန် မတူညီဘူး။ အလေးချိန်ဟာ ကိုယ်တိုင်းနေတဲ့ ပစ္စည်းထက် ကိုယ်တိုင်းနေတဲ့နေရာအပေါ် ပိုမှီခိုတယ်။ မြေဆွဲအားကိုယ်၌က မမြင်ရဘူး။ ဒါက မြင်မရတဲ့အပြန်အလှန်သက်ရောက်မှုတခုဖြစ်ပြီး သင်္ချာနဲ့ဖော်ပြတယ်၊ မော်ဒယ်တွေနဲ့ ခန့်မှန်းတယ်၊ နှိုင်းယှဉ်မှုတွေသုံးပြီး သင်ကြားတယ်။ ဒါက လက်တွေ့ဖြစ်တယ်။ ဒါပေမယ့် ဒါကိုနားလည်ပုံက ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာသင်္ကေတတွေနဲ့ အတွေးအခေါ်တွေကနေ အမြဲပုံဖော်နေတာပါ။ တချို့အရင်ခေတ်ယဉ်ကျေးမှုတွေမှာ ကိုယ်အလေးချိန်များတာက ချမ်းသာတဲ့လက္ခဏာလို့ မြင်ကြတယ်။ အခြားယဉ်ကျေးမှုတွေမှာတော့ ပေါ့ပါးတာက စင်ကြယ်မှုရဲ့လက္ခဏာလို့ အဓိပ္ပါယ်ရှိတယ်။ ဒီနေ့ခေတ် ကျန်းမာရေးကို အလေးပေးတဲ့ယဉ်ကျေးမှုတွေမှာ အလေးချိန်က ကိုယ်ကျင့်တရားဆိုင်ရာအဓိပ္ပါယ်တွေ ပါလာတယ်။ လူတွေကို ခန္ဓာကိုယ်အလေးချိန်နဲ့ပဲ မကဘဲ ဒီအလေးချိန်က သူတို့ရဲ့အားထုတ်မှု၊ တန်ဖိုး၊ ဒါမှမဟုတ် ဆွဲဆောင်မှုအပေါ် ဘာပြောသလဲဆိုတာနဲ့လည်း အကဲဖြတ်ခံရတယ်။ ကယ်လိုရီတိုင်းစက်ပေါ်က ဂဏန်းတလုံးက ရူပဗေဒသက်သက်မဟုတ်ဘူး။ ဒါက လူမှုရေးအဓိပ္ပါယ်တွေလည်း ပါဝင်နေတယ်။

ဒြပ်ဆွဲအားဆိုတဲ့ အကြီးမားဆုံးနဲ့ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန် အကျဆုံးအားတခုတောင် မတူညီတဲ့နည်းလမ်းတွေနဲ့ နားလည်နိုင်တယ်။ နယူတန်က ဒါကို ဆွဲအားလို့မြင်တယ်။ အိုင်းစတိုင်းက အာကာသရဲ့ကွေးညွတ်မှုလို့ မြင်တယ်။ ဒီနေ့ခေတ် သိပ္ပံပညာရှင်တချို့က ကွမ်တမ်ဆွဲအား၊ ကြိုးသီအိုရီ၊ ဒါမှမဟုတ် အခြားအရာတွေကနေ ပေါ်ထွက်လာတဲ့အားလို့ ပြောကြတယ်။ ပန်းသီးကျတဲ့ပုံက မပြောင်းလဲသေးဘူး။ ဒါပေမယ့် ဘာကြောင့်ကျရတာလဲဆိုတဲ့ ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ရှင်းလင်းချက်တွေက ပြောင်းလဲသွားတယ်။ မြေဆွဲအားက လက်တွေ့ဖြစ်တယ်။ ဒါပေမယ့် ဒါနဲ့ပတ်သက်တဲ့ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့အသိပညာက အမြဲပြောင်းလဲနေနိုင်တယ်။ ဒါဟာလည်း သိပ္ပံရဲ့သဘာဝပဲ ပိုကောင်းတဲ့မော်ဒယ်လ်တွေဖော်ပြဖို့ မရှိသေးခင် အကောင်းဆုံးလို့ရွေးထားတာကို အသုံးချဖို့ ယုံထားတာ  Provisional Truths တွေပဲ။ ပိုကောင်းတဲ့မော်ဒယ်လ် ဖြစ်လာရင်ပြောင်းရမှာပဲ မဟုတ်လား။

ဒါက လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းအနေနဲ့ အသိပညာတည်ဆောက်ပုံရဲ့ ရိုးရှင်းတဲ့အမှန်တရားပါ။ ဒါက "အားလုံး နတ္ထိ၊ ဘာမှမရှိဘူး"လို့ မဆိုလိုဘူး။ ဒါက ကျွန်ုပ်တို့က ပြောင်းလဲနေတဲ့ အနတ္တအရှိတရားကို အဓိပ္ပါယ်တွေကနေတဆင့်ပဲ နားလည်တယ်၊ အဓိပ္ပါယ်ဆိုတာ ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ဘာသာစကား၊ သမိုင်း၊ အတူတူနားလည်ထားတဲ့အရာတွေကနေ အမြဲပုံဖော်နေတယ်လို့ ဆိုလိုတာပါ။ ကျွန်ုပ်တို့အပြင်ဘက်မှာ ကမ္ဘာတခုရှိတယ်။ ဒါပေမယ့် ကျွန်ုပ်တို့က နှိုင်းယှဉ်မှုတွေ၊ အမျိုးအစားတွေ၊ သဘောတူညီထားတဲ့အမှန်တရားတွေသုံးပြီး ဒါနဲ့ဆက်သွယ်တယ်။

ဒါကို ဘာသာစကားနဲ့ အရှင်းဆုံးမြင်နိုင်တယ်။ ဘာသာစကားက လက်တွေ့ကိုနားလည်ဖို့ ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ကိရိယာပါ။ ဒါက ကမ္ဘာကိုဖော်ပြတာပဲမဟုတ်ဘူး။ ဒါက ကျွန်ုပ်တို့မြင်ပုံကိုပါ ပြောင်းလဲစေတယ်။ အီနွိုက်လူမျိုးတွေမှာ နှင်းအတွက် စကားလုံးများစွာရှိတယ်၊ တခုစီက အနည်းငယ်ကွဲပြားတဲ့နှင်းအမျိုးအစားတွေကို ဖော်ပြတယ်။ ဂျပန်ဘာသာမှာ "komorebi" ဆိုတဲ့ စကားလုံးရှိတယ်။ အရွက်တွေကနေ နေရောင်ဖြတ်သန်းဝင်ရောက်တဲ့အလင်းအတွက်ပါ။ အင်္ဂလိပ်လိုဆိုရင် လှတယ်လို့ပြောနိုင်ပေမယ့် ဒီတိကျတဲ့ခံစားမှုအတွက် စကားလုံးတလုံးမရှိဘူး။ ခံစားမှုက ရှိနေတယ်။ ဒါပေမယ့် ကျွန်ုပ်တို့ယဉ်ကျေးမှုက ဒါကို ဒီလောက်အထိ သတိထားမိဖို့ သင်မပေးဘူး။ ရုရှားလူမျိုးတွေအတွက် အပြာရောင်ဟာ တမျိုးတည်း မဟုတ်ဘူး။

ဘာသာစကားက တည်ငြိမ်နေတာမဟုတ်ဘူး။ ဒါက ပြောင်းလဲပြီး လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် လုပ်တယ်။ စကားလုံးအသစ်တွေပေါ်လာပြီး အဟောင်းတွေပျောက်ကွယ်သွားတယ်။ ဥပမာ "cool" ဆိုတဲ့စကားလုံးက အရင်တုန်းက အပူချိန်ကိုပဲဆိုလိုတယ်၊ အခုတော့ ခေတ်စားတယ်လို့ပါဆိုလိုနိုင်တယ်။ မိုက်တယ်လို့ပြောရင် အရင်က မကောင်းဘူး၊ အခုခေတ်မှာက ကောင်းတယ်လို့ ဆိုလိုလာတယ်။ "Friend" က နာမ်ဖြစ်ခဲ့တယ်၊ အခုတော့ "အွန်လိုင်းမှာ သူမကို friend လုပ်လိုက်တယ်" ဆိုတဲ့ ကြိယာအဖြစ်သုံးနိုင်တယ်။ ဗိုက်ကင်းတွေက အုပ်ချုပ်သူ၊ အင်္ဂလိုဆက်ဆွန်တွေက လုပ်သားတွေ ဖြစ်ခဲ့တဲ့အတွက် အင်္ဂလိပ်စကားမှာ နွား၊ သိုး၊ ဆိတ်တို့လို အကောင်တွေကို အင်္ဂလိုဆက်ဆွန်သံနဲ့ Cow, Sheep, Goat လို့ ခေါ်ပြီး အသားတွေကိုတော့ ဗိုက်ကင်းတွေက Beef, Lamb,  Mutton စသည်ဖြင့် ခေါ်တယ်။ မြန်မာမှာ "စားသည်" "အိပ်သည်" "သေသည်" ဆိုတာကို လူတန်းစားအလိုက်ပြောနည်း များစွာရှိတယ်။ လူတွေရဲ့ လိုအပ်ချက်တွေနဲ့ နည်းပညာပြောင်းလဲတာနဲ့အမျှ ကျွန်ုပ်တို့စကားလုံးတွေကလည်း ကြီးထွားလာတယ်။ ဘာသာစကားပြောင်းလဲတာနဲ့အမျှ ကျွန်ုပ်တို့လက်တွေ့ကိုမြင်ပုံကလည်း ပြောင်းလဲတယ်။

စိတ်ကျန်းမာရေးကို စဉ်းစားကြည့်ပါ။ လွန်ခဲ့တဲ့နှစ် ၁၀၀ လောက်ကတော့ စိုးရိမ်စိတ်၊ စိတ်ဓာတ်ကျမှု၊ ဒါမှမဟုတ် စိတ်ဒဏ်ရာဆိုတဲ့ စကားလုံးတွေက နေ့စဉ်စကားပြောမှာမှ မဟုတ်ဘူး။ လူတွေက စိတ်လှုပ်ရှားလွန်းတာ၊ ဝမ်းနည်းတာ၊ ဒါမှမဟုတ် "အာရုံကြောပြဿနာ"တွေအကြောင်း ပြောကြတယ်။ ဒီနေ့ခေတ်မှာတော့ ဒီလက္ခဏာတွေကို ကုသဖို့နည်းလမ်းတွေရှိတယ်။ ကုထုံး၊ ဆေး၊ လူမှုလက်ခံမှု အမျိုးမျိုးပဲ။ ဒါပေမယ့် ခွဲခြားဆက်ဆံအကဲဖြတ်မှုတွေလည်း ရှိတယ်။ အရင်က လိင်တူကြိုက်ရင်ဆေးကုရမယ်လို့ ဆရာဝန်တွေတွေးခဲ့ဖူးတယ်။ ခုကျရောဂါမဟုတ်တော့ဘူး။ အရင်က အမျိုးသမီတွေ မဲပေးခွင့်မရှိဘူး။ အခုရှိတယ်။ အရင်က ကျွန်စနစ်မျိုး ဒီနေ့မရှိဘူး။ ဒီအခြေအနေတွေက အရင်ကတည်းက ရှိနေခဲ့တာဖြစ်နိုင်ပေမယ့် ဒါတွေကိုနားလည်ပုံက မိမိတို့ယဉ်ကျေးမှုက တည်ဆောက်ပေးတာပါ။

အချိန်ဆိုတာလည်း ဒီလိုပါပဲ။ စက္ကန့်၊ နာရီ၊ နောက်ဆုံးရက်၊ ပြက္ခဒိန် စသည်ဖြင့်။ ဒါတွေက လူသားတွေဖန်တီးထားတာတွေပါ။ အသုံးဝင်တယ်ဆိုတာ အမှန်ပါပဲ။ ဒါပေမယ့် သင်နေထိုင်တဲ့နေရာနဲ့အချိန်ပေါ်မူတည်ပြီး အချိန်ဆိုတာ မတူညီတဲ့ခံစားမှုရှိတယ်။ အနောက်တိုင်းစက်မှုလူ့အဖွဲ့အစည်းတွေမှာ အချိန်ကို တိုင်းတာ၊ ရောင်းဝယ်၊ ထိရောက်စွာအသုံးချတယ်။ ဌာနေလူမျိုးစုတွေရဲ့ယဉ်ကျေးမှုအများစုမှာတော့ အချိန်က သဘာဝနဲ့အတူလိုက်သွားတယ်။ ထပ်ကာထပ်ကာဖြစ်နေတယ်၊ ရက်ရောတယ်၊ အတူမျှဝေတယ်။ အချိန်ကို ထိတွေ့လို့မရဘူး၊ ဒါပေမယ့် ဒါက ကျွန်ုပ်တို့ဘဝတွေကို ထိန်းချုပ်ထားတယ်။ ကျွန်ုပ်တို့နာရီတွေက လူမှုသဘောတူညီချက်တွေပါ။ သိပ္ပံအရလည်း ကမ္ဘာပေါ်ကနေ အနီးဆုံး ကြယ်တာရာကို အရှိန်တခုနဲ့ ထွက်သွားပြီး ကမ္ဘာကို ပြန်လာရင် သွားသူက အချိန် နှစ်တရာကြာပေမယ့် ပြန်လာရင် ကမ္ဘာမှာ နှစ်တသန်းမက ကုန်နေနိုင်တယ်။ အားလုံးအတွက် တူနေတာ မဟုတ်ပါဘူး။ မိမိတို့ အလျင်နဲ့ ဆက်စပ်တယ်။

အသိပညာကို လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းက တည်ဆောက်တယ်လို့ပြောတာက ကျွန်ုပ်တို့ ဟာ အမှန်တရားဆိုတာကို ရှာဖို့မရနိုင်ဘူး၊ လူတွေကို ပယ်ထုတ်ပြီး သစ္စာဓမ္မကို ရှာလို့မရဘူး၊ မျှော်လင့်ချက်ကင်းတယ် ဒါမှမဟုတ် ဘာမှအရေးမကြီးဘူးလို့ မဆိုလိုဘူး။ ဒါက ကျွန်ုပ်တို့ကို အသိတရားအရာမှာ မထောင်လွှားဖို့ပြောတာပါ။ ဒါက ဘယ်အသိပညာမှ အပြည့်အဝမဟုတ်ဘူး၊ အမှန်တရားတိုင်းက သူ့အခြေအနေပေါ်မူတည်နေတယ်ဆိုတာ သတိပေးတာပါ။ အဓိကစနစ်တွေအပြင်ဘက်က အခြားသိမှတ်နည်းတွေအတွက် အမြဲနေရာချန်ထားဖို့ ပြောတာပါ။

ဒါက ပြောင်းလဲမှုအတွက်ကြိုးစားနေသူတွေ၊ ဆရာတွေ၊ သိပ္ပံပညာရှင်တွေ၊ ခေါင်းဆောင်တွေကိုလည်း သတိထားဖို့လိုတယ်လို့ ဆိုလိုတာပါ။ ကျွန်ုပ်တို့က တခုခုသိတယ်လို့ပြောတဲ့အခါ ဒါကိုဘယ်လိုသိလဲ? ဘယ်သူသင်ပေးတာလဲ? ဘယ်သူ့အသိပညာတွေလွဲနေလဲ? ပိုမိုလူများပါဝင်၊ ပိုမိုမျှတ၊ ပိုမိုပညာရှိစွာနဲ့ အသိပညာအသစ်တွေကို ဘယ်လိုတည်ဆောက်နိုင်မလဲ? ဆိုတာကို မေးဖို့လိုတယ်။

ဒီအသိနဲ့နေထိုင်တာက သိပ္ပံနဲ့အချက်အလက်တွေကို လျစ်လျူရှုဖို့မဟုတ်ဘူး။ လူသားတွေရဲ့အနက်ကောက်ယူမှုတွေကနေ အသိပညာတွေအားလုံးရောက်ရှိလာတယ်ဆိုတာ နားလည်ဖို့ပါ။ ကျွန်ုပ်တို့က သမိုင်းအပြင်ဘက်မှာမဟုတ်ဘူး။ ကျွန်ုပ်တို့က သမိုင်းထဲမှာပါ၊ ဘာသာစကား၊ ယဉ်ကျေးမှုနဲ့ အသိုင်းအဝိုင်းတွေက နက်ရှိုင်းစွာပုံဖော်ထားတာပါ။ ဗဟုသုတဆိုရာမှာ ကျောက်တုံးလေးတွေလိုက်စုသလို အမှန်တရားတွေကို စာအုပ်တွေ၊ သင်တန်းတွေမှာပဲ လိုက်စုနေရမယ်လို့ မဟုတ်ဘူး။ ပညာဟာ ရေနဲ့ပိုတူတယ်။ ဆက်စပ်နေတယ်။ သိတာတွေကို အစာချေပြီး ပြန်တွေးခြင်းများများလုပ်ဖို့လိုတယ်။ ပညာဟာ သီးသန့်မဟုတ်ဘူး။ ကျွန်ုပ်တို့က လောကကြီးကနေ မလွတ်မြောက်နေဘူး။ ဒီလောကထဲမှာ အဓိပ္ပါယ်တွေကို ဖန်တီးနေတာပါပဲ မဟုတ်လား။

မိမိတို့ အားလုံးဟာ ပြန်ထပ်ပုံစံတွေ ရှာဖွေသူတွေအဖြစ် ဘဝကို စတင်ကြတယ်။ မွေးတာ လအနည်းငယ်ပဲ ရှိသေးတဲ့ ကလေးက မျက်နှာတခု ရှေ့တိုးလာတဲ့အခါ ပြုံးရယ်ပြဖို့ သင်ယူတယ်။ ဒီအကျင့်ဟာလည်း တယောက်ယောက်က သင်ပေးခဲ့တာ မဟုတ်ဘဲ ဒါကို သူ့အနေနဲ့ သတိထားမိသွားလို့ပါ။ ငါ ပြုံးရင် တခြားသူမျက်နှာတွေက ပြန်ပြုံးတယ်ပေါ့။ ပြီးရင် ကောင်းမွန်တာလေးတွေ ခံစားရတယ်ပေါ့။ ဒီ အစောပိုင်း၊ မြင်ရခဲတဲ့ လုပ်ရပ်ဟာ တသက်တာလုံးအတွက် ပြန်ထပ်ပုံစံတွေရှာတဲ့ အလေ့အကျင့်တခုရဲ့ အစ နမူနာပဲ။

ပုံစံ အသိအမှတ်ပြုခြင်းဟာ မိမိတို့ "ဥာဏ်ရည်" လို့ ခေါ်တဲ့အရာအများစုရဲ့ နောက်ကွယ်က တိတ်တိတ်ကလေး ရှိနေတဲ့ ကျွမ်းကျင်မှု ဖြစ်တယ်။ ဘေခရာသီဥတု ဘယ်အချိန် ပြောင်းမလဲဆိုတာ မိမိတို့ ဘယ်လို သိလဲ၊ ဒါမှမဟုတ် တယောက်ယောက် အသံမမြှင့်ခင် သူတို့ ဒေါသထွက်တော့မယ်ဆိုတာ ဘယ်လို သိလဲဆိုတာတွေကို စဉ်းစားကြည့်ပါ။ မိမိတို့က သေးငယ်တဲ့ လက္ခဏာတွေကို မြင်ပြီး သူတို့ကို ဆက်စပ်လိုက်တယ်။ မျက်ခုံးပင့်လိုက်တာ၊ ရုတ်တရက် တိတ်ဆိတ်သွားတာ၊ စူးရှတဲ့ အသံထွက်တာမျိုးတွေပေါ့။ ဒါတွေက မိမိတို့ ဖတ်တတ်အောင် သင်ယူခဲ့တဲ့ ပုံစံတွေ ဖြစ်တယ်။ ပြီးရင် ဘာဖြစ်လာမလဲ မှန်းနိုင်တယ်။ အဲသည်စွမ်းရည်သာ မရှိရင် ဘဝကို ရှုပ်ထွေးနေလိမ့်မယ်။

ဒါပေမဲ့ ဒီ ကျွမ်းကျင်မှုက မျက်နှာအမူအရာတွေ ဖတ်တာ ဒါမှမဟုတ် မိုးရွာတာကို ခန့်မှန်းတာနဲ့တင် ရပ်တန့်မနေဘူး။ တကယ်တော့ ဒါဟာ ပိုပြီး နက်ရှိုင်းတဲ့ အရာတခု ဖြစ်လာနိုင်တယ်။ တကယ့် ထွင်းဖောက်ဝေဖန်နားလည်တဲ့ အတွေးအခေါ်ရဲ့ အစပေါ့။

နိုင်ငံရေးအကြောင်း ပြောနေတဲ့ လူတွေ အပြည့်ရှိတဲ့ အခန်းတခုထဲမှာ မိမိတို့ ရှိနေတယ်လို့ စိတ်ကူးကြည့်ပါ။ တချို့က ဒေါသထွက်နေမယ်။ တချို့က မျှော်လင့်ချက် ရှိနေမယ်။ လူတိုင်းမှာ ခိုင်မာအောင် ဆုပ်ကိုင်ထားတဲ့ သဘောထားတွေ ရှိမယ်။ မိမိတို့က တိတ်ဆိတ်စွာ နားထောင်မယ်။ တစ်ခုခုကိုလည်း သတိထားမိတယ်။ အဲ့ဒါက တချို့လူတွေက အသံအကျယ်ဆုံး ပြောတတ်ကြတယ်။ တချို့လူတွေက ဆုံးဖြတ်ချက်တွေကို လက်ဝါးကြီး အုပ်သွားတယ်။ ဒါတွေက စာအုပ်ထဲမှာ ဖတ်ရတဲ့ အချက်အလက်တွေ မဟုတ်ဘူး။ ဒါတွေက ဘဝထဲက ပုံစံတွေပဲ။ ဒါ့အပြင် တခါ မြင်လိုက်ပြီဆိုရင် မိမိတို့က မတူညီစွာ စဉ်းစားဖို့ စတင်လာတယ်။ မေးခွန်းတွေ မေးတယ်။ ဆူညံသံတွေရဲ့ အောက်ခံမှာ ဘာတွေ ရှိလဲဆိုတာကို တွေးတောတယ်။

တခါတလေ နိုင်ငံရေးမှာ ကြောက်ရွံ့မှု မြင့်တက်လာတဲ့အခါ သနားကြင်နာမှု ပျောက်ကွယ်သွားတယ်ဆိုတာကို မိမိတို့ သတိပြုမိနိုင်တယ်။ တခါတလေ မုန်းတီးမှုကြီးလာရင် ကိုယ့်အကျိုးကိုပါ ဖျက်ပြီး သူများကို ထိခိုက်အောင် လုပ်ချင်လာတယ်။

ဒီလိုနည်းနဲ့ ပြန်ထပ်နေတဲ့ပုံစံတွေကို ဖြစ်နေတဲ့အတိုင်း အသိအမှတ်ပြုခြင်းက ဝေဖန်ပိုင်းခြား တွေးခေါ်မှုအဖြစ် ကြီးထွားလာတယ်။

ဝေဖန်ပိုင်းခြား တွေးခေါ်မှုဆိုတာ အဆိုးမြင်နေတာကို ဆိုလိုတာ မဟုတ်ဘူး။ ဒါဟာ ပိုပြီး ရှင်းရှင်းလင်းလင်း မြင်တာကို ဆိုလိုတယ်။ ဒါဟာ မိမိတို့ ပြန်ထပ်ပုံစံတွေကို မြင်ရုံတင် မဟုတ်ဘဲ မေးခွန်းမေးတဲ့အခါ ဝေဖန်တွေးမှုဖြစ်လာတယ်။ ဘာ့ကြောင့် ဒီ ပုံစံလဲ။ ဘယ်သူတွေ အကျိုးခံစားရလဲ။ ဘာတွေ ပျောက်ဆုံးနေလဲ။ မိမိတို့က အပေါ်ယံပဲ လက်ခံတာကို ရပ်လိုက်တယ်။ အကြောင်းနဲ့ အကျိုးဆက်အကြောင်း မေးတယ်။ တခြားနည်းလမ်းတွေကို စိတ်ကူးယဉ်တယ်။

ကျောင်းသားတယောက်က သမိုင်းသင်ခန်းစာတိုင်းဟာ တူညီတဲ့ သူရဲကောင်းမျိုးနဲ့ စတင်တယ်ဆိုတာ မြင်နိုင်တယ်။  ဝေဖန်ပိုင်းခြားနိုင်လာရင် သူတို့က မေးလာနိုင်တာက ဘာ့ကြောင့် ဒီ သူရဲကောင်းတွေကို ပြောနေသင်နေသလဲ။ ချန်လှပ်ထားခဲ့တဲ့ သူတွေကရော ဘယ်လိုလဲ။ နိုင်ငံသားတယောက်က ရွေးကောက်ပွဲ သံသရာတိုင်းဟာ ကတိတွေနဲ့ အရှုပ်တော်ပုံတွေရဲ့ ဇာတ်ညွှန်းအတိုင်း သွားနေတယ်ဆိုတာ သတိထားမိနိုင်တယ်။ ပြီးတော့ သူတို့ တွေးတောနိုင်တာက ဘာလို့ ဒီလိုဖြစ်နေတာလဲ၊ စနစ်က ဘာဖြစ်နေတာလဲ။ ဒါက မိမိတို့ရဲ့ ဒီမိုကရေစီအကြောင်း ဘာပြောနေတာလဲ။

ပုံစံတွေက ချည်မျှင်တွေလိုပဲ။ ဝေဖန်ပိုင်းခြား တွေးခေါ်မှုဟာ သူတို့ကို ကမ္ဘာကြီးကို နားလည်အောင် ကူညီပေးတဲ့ အဝတ်စတခုအဖြစ် ရက်လုပ်ခြင်း လုပ်ငန်းပဲ။ ပုံပြင်တွေ၊ အလေ့အကျင့်တွေ၊ အာဏာတွေမှာ ချည်မျှင်တွေကို ပိုပြီး ကောင်းကောင်း မြင်လေလေ၊ မိမိတို့က ပိုပြီး ကောင်းမွန်တဲ့ မေးခွန်းတွေ မေးနိုင်လာလေလေပဲ။ ဒါ့အပြင် ပိုပြီး ကောင်းမွန်တဲ့ မေးခွန်းတွေနဲ့အတူ မိမိတို့က ပိုကောင်းတဲ့ လမ်းကြောင်းတွေကို ရွေးချယ်ဖို့ စတင်လာတယ်။ ပိုအသုံးကျတဲ့ အသိပညာတွေ ရလာတယ်။

ဒါကြောင့် ပြန်ထပ်ပုံစံ အသိအမှတ်ပြုခြင်းဟာ သင်္ချာပညာရှင်တွေ ဒါမှမဟုတ် သိပ္ပံပညာရှင်တွေအတွက် သက်သက် မဟုတ်ဘူး။ ဒါဟာ မိမိတို့ အားလုံးအတွက်၊ နေ့တိုင်း၊ ပညာရှိရှိ နေထိုင်ဖို့ ကြိုးစားတဲ့အခါ လိုအပ်တယ်။ ပြန်ထပ်ပုံစံတွေကို မိမိတို့ အသိအမှတ်ပြုတဲ့အခါ နောက်ခံအကြောင်းအရာတွေကို နားလည်အောင် လုပ်ဆောင်ဖို့ အစဖြစ်တယ်။ အဲဒီ ပုံစံတွေကို မိမိတို့ မေးခွန်းထုတ်တဲ့အခါ သူတို့ကို ပြောင်းလဲဖို့ ဖြစ်စေလာနိုင်တယ်။

ဒါ့အပြင် တခါတလေ ရိုးရှင်းတဲ့ မေးခွန်းလေးတွေက အပြောင်းအလဲ စတင်တာပဲ။ တခြားသူတွေ မမြင်နိုင်တဲ့ အရာတခုကို ရိုးရိုးလေးရှုမြင်ခြင်းနဲ့၊ ဘာကြောင့်လဲ၊ တခြားနည်းလမ်း ရှိနိုင်မလားလို့ တွေးတောခြင်းအားဖြင့်ပေါ့။

နယူတန်ဟာ ပန်းသီးလေးတွေ ကျလာတဲ့ ပြန်ထပ်ပုံစံကို ကြည့်ပြီး ဒြပ်ဆွဲအားကို တွေးခဲ့တယ်။ ပန်းသီးတွေ ကမ္ဘာပေါ်ကျရင် လမင်းကြီးက ကမ္ဘာပေါ် ဘာလို့ကျမလာသလဲ မေးလိုက်ရာက ကဲကုလသင်္ချာဘာသာရပ်ကြီးတခု ဖြစ်လာတယ်။

မိမိတို့ကော... ဘာပြန်ထပ်ပုံစံတွေ ကြည့်ပြီး၊ ဘာမေးခွန်းတွေ မေးကြမလဲ။

• အမြင်သာဆုံးသော အရာတို့ကို မကြာခဏ လျစ်လျူရှုမိတတ်ကြသည်။ 
  
  • The most visible things are often overlooked.
    
• ထမ်းပိုးရန် ဘာမှမရှိတော့ခြင်းသည် အလေးဆုံးသော ဝန်ထုပ်ဝန်ပိုး ဖြစ်သည်။ 
  
  • The heaviest burden is having nothing to carry on.
    
• လစ်ဟာနေသော နေရာကိုသာ ဖြည့်နိုင်သည်။ 
  
  • Only an empty space can be filled.
    
• အမှောင်ဆုံးနေရာတွင် အလင်းသည် ပို၍ ထင်ရှားစွာ ပေါ်လွင်သည်။ 
  
  • The light is most visible in the deepest dark.
    
• မည်သည့်အရာကိုမျှ လွယ်လွယ် မယုံကြည်တတ်မှုအပေါ် ယုံကြည်ခြင်းသည် ပညာရှိခြင်းဖြစ်သည်။ 
  
  • Believing not to believe anything easily is a way of wisdom.
    
• အာဏာစိုးမိုးမှုကို ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်မှသာ အာဏာသည် တရားသည်။ 
  
  • Power is only justified if it asks against tyranny of power.
    
• ဖြေရှင်းနည်းသည် ပြဿနာ၏ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခု ဖြစ်နေတတ်သည်။ 
  
  • The solution can be part of the problem.
    
• ဘဝကို နားလည်ရန် သေခြင်းတရားကို ဆင်ခြင်သုံးသပ်ရလိမ့်မည်။
  
  • To understand life, you must contemplate death.
    
• အသိတရားဟူသည် မိမိသိသည်မှာ နည်းပါးလှသေးကြောင်း နားလည်လာခြင်းပင်။
  
  • Knowledge is when you realize you know not much at all.
    
• စစ်မှန်သော တိုးတက်မှုဟူသည် စုဆောင်းမိသည်များဖြင့် တိုင်းတာခြင်း မဟုတ်ဘဲ စွန့်လွှတ်ခွာချနိုင်သည်များဖြင့် သိသာခြင်း ဖြစ်သည်။ 
  
  • True growth is measured by what you shed, not what you accumulate.
    
• အမြန်ဆုံးနည်းလမ်းမှာ အရှိန်လျှော့ခြင်းပင်။ 
  
  • The fastest way is to slow down.
    
• အလေးနက်ဆုံးသော သံကြိုးများသည် မမြင်နိုင်သော သံကြိုးများ ဖြစ်သည်။ 
  
  • The heaviest chains are the ones we cannot see.
    
• အမှန်တကယ် နားလည်ခြင်းသည် ရှုပ်ထွေးမှုမှ ပေါ်ထွက်လာတတ်သည်။ ၏
  
  • The truest understanding is born from confusion.
• မမြဲခြင်းသည်သာလျှင် မြဲသည်။ 
  
  • Impermanence is the only permanent thing.
• စစ်မှန်သော ထိန်းချုပ်နိုင်မှုသည် စွန့်လွှတ်ခြင်းမှ အစပြုသည်။ 
  
  • True control starts with letting go.
    
• အဆုံး၏အစသည် အစ၏အဆုံး ဖြစ်သည်။
  
  • The beginning of the end is the end of the beginning.
    
• သိပ္ပံဟူသည် တရားကိုယ်အစွဲကို ဆန့်ကျင်သော တရားကိုယ်အစွဲပင် ဖြစ်သည်။
  
  • Science is the dogma against dogma.
    
• အစွမ်းအထက်ဆုံး လုပ်ဆောင်မှုသည် မကြာခဏဆိုသလို လုပ်ဆောင်မှုတန့်လိုက်ခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ 
  
  • The most powerful action is often inaction.
    
• နေရာလွတ် ဖန်တီးရန် နယ်နိမိတ်များ သတ်မှတ်ရမည်။ 
  
  • To create space, one must erect boundaries.
    
• လောကကြီးကို အမှန်တကယ် မြင်နိုင်ရန် သင် မျက်လုံးကို မှိတ်ထားရမည်။ 
  
  • To truly see the world, you must close your eyes.
    
• အရှိတရားကို လွယ်လွယ်ဖမ်းဆုပ်မရရှိနိုင်။ 
  
  • What is most real cannot be realized easily.
    
• ကျွန်ုပ်တို့၌ လွတ်လပ်ဆန္ဒရှိသည်ဟု ယုံကြည်ရုံမှတပါး အခြားရွေးချယ်စရာ မရှိ။ 
  
  • We have no choice but to believe that we have free will.
    
• ရွေ့လျားခြင်းကို နားလည်မှသာ ရပ်တန့်နိုင်မည်။ 
  
  • Only when we understand moving, we can stop.
    
• ပြည့်စုံခြင်းစိတ်သို့ သွားရာလမ်းသည် ပြင်းပြသော ဆန္ဒများ ကင်းသော လမ်းပင်။
  
  • The path to fulfillment is the path without strong desires.
    
• သင်ကိုယ်တိုင်၏ဘဝ ဖြစ်နိုင်ရန် ဘာမှမဟုတ်သူ ဖြစ်လာရမည်။ 
  
  • You have to become nobody to be yourself.
    
• စစ်မှန်သော အနန္တတွင် အကန့်အသတ်ရှိခြင်း ပါဝင်ရမည်။ 
  
  • True infinite must contain finite.
    
• တည်ရှိမှုကို မရှိခြင်း၏ ကျယ်ပြန့်မှုဖြင့် သတ်မှတ်နိုင်သည်။ 
  
  • Presence is defined by the vastness of absence.
    
• အဆုံးစွန်သော လွတ်လပ်ခြင်းဟူသည် သင်မည်မျှ ချည်နှောင်ခံထားရကြောင်း နားလည်ခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ 
  
  • The ultimate freedom is realizing how bound you are.
    
• အနက်ရှိုင်းဆုံးသော အဓိပ္ပာယ်ကို ရှာဖွေရန် အဓိပ္ပာယ်မဲ့ခြင်းကို လက်ခံပွေ့ပိုက်ရမည်။ 
  
  • To find the most profound meaning, one must embrace meaninglessness.
    
• စနစ်တကျရှိခြင်းသည် ရှုပ်ထွေးမှု၏ ပုံစံတစ်မျိုးမျှသာ ဖြစ်သည်။ 
  
  • Order is merely a specific manifestation of chaos.
    
• အရာခပ်သိမ်းကို မေးခွန်းထုတ်ခြင်းကိုယ်၌က အဖြေပင် ဖြစ်သည်။ 
  
  • To question everything itself is the answer.
    
• ပြဿနာကို နားလည်ခြင်းဟူသည် အမှန်တကယ် ပြဿနာ မရှိခဲ့ကြောင်း သဘောပေါက်ခြင်းပင်။ 
  
  • The understanding of the problem is realizing there was no actual problem.
    
• အခိုင်မာဆုံးသော အရာသည် ဗလာနတ္တိ ဖြစ်သည်။ 
  
  • The most solid thing is emptiness.
    
• ရှိရှိသမျှ ဖြစ်တည်မှု အားလုံး၏ အရင်းအမြစ်သည် နတ္ထိ/မရှိခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ 
  
  • The source of all beings is non-being.
    
• ပညာကိုသင်ယူရန် ရှိပြီးသားအမြင်ကို ပြန်ခွာစွန့်ရလိမ့်မည်။ 
  
  • To learn something, one needs to unlearn first.
    

ဘဝမှာ အရေးအရာတွေ ကို နားလည်အောင် အရမ်းကြိုးစားတဲ့ အခိုက်အတန့်တွေ ရှိတယ်။ အဖြေတွေရချင်တာ၊ ရှင်းလင်းမှုတွေ နဲ့ ထိန်းချုပ်မှုရှိတဲ့ ခံစားချက်ကို မိမိတို့ လိုချင်တဲ့အခါတွေလည်း ရှိတယ်ပေါ့။ ဒါပေမဲ့ ဘဝက အမြဲတမ်း ဒီလို အလုပ်လုပ်တာ မဟုတ်ဘူး။ ဆိုလိုတာက မကြာခဏဆိုသလို ဝိရောဓိဖြစ်တာတွေ၊ တပြိုင်နက်တည်း ဦးတည်ရာ နှစ်ခု သွားနေသလို ထင်ရတဲ့ စိတ်ကူးတွေ နဲ့ ကြုံတွေ့စေတယ်။ အစပိုင်းမှာ ဒါတွေ က မကိုက်ညီတဲ့၊ ကျိုးပဲ့နေတဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေလိုပဲ စိတ်ပျက်စရာ ကောင်းတယ်လို့ ခံစားရနိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ အချိန်ကြာလာတာနဲ့အမျှ သေသေချာချာ ကြည့်ရင် တခြားအရာ တခုကို မိမိတို့ မြင်နိုင်တယ်။ အဲ့ဒါက ဒီ ဆန့်ကျင်ဘက် ဝိရောဓိတွေ၊ ဒီ ပဋိပက္ခတွေ ဟာ မိမိတို့ တွေးခေါ်မှု ရဲ့ အားနည်းချက် တွေ မဟုတ်ဘဲ ပိုနက်နဲတဲ့ နားလည်မှုဆီကိုရောက်နိုင်မယ့် လျှို့ဝှက်တံခါးတွေ ဖြစ်တယ်။

ဉာဏ်ပညာဟာ မိမိတို့ဆီကို ခိုင်မာတဲ့ ခေါင်းစီးတွေ ဒါမှမဟုတ် ကျယ်လောင်တဲ့ ကြေညာချက်တွေ နဲ့ ရောက်လာတာ မဟုတ်ဘူး။ တိတ်တိတ်လေး ရောက်လာတယ်။  အချက်အလက် တွေ သိတာ ဒါမှမဟုတ် စကားပြောဆိုမှုမှာ လိမ္မာပါးနပ်တာနဲ့ ပညာဟာ အတူတူ မဟုတ်ဘူး။ ဉာဏ်ပညာဆိုတာ မိမိတို့မှာ အဖြေတွေ အားလုံး မရှိဘူးလို့သိတာ၊ ပြီးတော့ ဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိုင်တာက ခိုင်မာတဲ့ အဖြေတွေ ဘယ်တော့မှ ရှိမှာ မဟုတ်ဘူးဆိုတာကို လက်ခံတဲ့အခါ ပညာအားဖြင့် ကြီးထွားလာတာ ဖြစ်တယ်။ ဒါက အာကျယ်ကျယ်နဲ့ သိလာတာ မဟုတ်ဘူး။ ပညာက တိုးတိုးလေး ပြောနိုင်တယ်။ ပညာဟာ ပုစ္ဆာတွေ ထဲမှာ၊ မသေချာမှု နဲ့ သံသယကြား တိတ်ဆိတ်တဲ့ နေရာတွေမှာ နေထိုင်တတ်တယ်။

တခုခုသင်ယူတာကို စဉ်းစားကြည့်ပါ။ မိမိတို့ များသောအားဖြင့် ဒါကို လှေကား တထစ်ချင်း တက်ရတဲ့ လှေကား တခုလို မြင်ယောင်ကြတယ်။ အချက်အလက် တခုစီက လှေကားထစ်အသစ် တထစ်ပေါ့။ ဒါပေမဲ့ တကယ့်လက်တွေ့ သင်ယူမှုက ကျယ်ပြန့်တဲ့ ပင်လယ်ကြီး ရဲ့ ကမ်းခြေမှာ ရပ်နေတာနဲ့ ပိုတူတယ်။ မိမိတို့ ပို နားလည်လေလေ၊ မိမိတို့ မနားလည်တာ ဘယ်လောက် များလဲဆိုတာ ပိုမြင်လေလေပဲ။ ဒါက မဝါးကြွားဖို့ သတိပေးသလို လှပစွာရှိတာလည်း ဖြစ်တယ်။ မိမိတို့ အဖြေတခု ရတိုင်း နောက်ထပ် မေးခွန်း ဆယ်ခုမက ပွင့်လာရမယ်။ မသိသေးတာကို သိလာခြင်းဟာ အရသာ ရှိနေရမယ်။ ဒါက ကျရှုံးတာ မဟုတ်ဘူး။ ဒါက သင်ယူမှု ရဲ့ သဘာဝပဲ ဖြစ်တယ်။ တကယ့် ဉာဏ်ပညာက မိမိတို့ မသိသေးတာ ဘယ်လောက် များလဲဆိုတာကို သိမှတ်တဲ့ အခိုက်အတန့်မှာ စတင်တယ်။ မသိတာဟာ အနန္တရှိတယ်။

နောက်တခုတွေးစို့။ ရှေ့ကို ဆက်သွားဖို့ ဖို့ တခါတလေ မိမိတို့ ရပ်ဖို့ ဖို့ လိုအပ်တယ်။ ကိုယ် ဘယ်သူ ဖြစ်တယ် ဆိုတာ သိရှိဖို့ ဖို့ တခါတလေ အရင် နည်းနည်းလမ်းပျောက်ဖို့ ဖို့ လိုအပ်တယ်။ ဒါက ထူးဆန်းတယ်၊ မှားတယ်လို့တောင် ထင်မြင်နိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ ရှုပ်ထွေးမှုက အမြဲတမ်း ရန်သူ မဟုတ်ဘူး။ မိမိတို့ရဲ့ အဓိပ္ပာယ် အရှိဆုံး အခိုက်အတန့် တွေ၊ မိမိတို့ တကယ် ကြီးထွားဖွံ့ဖြိုးတဲ့ အခိုက်အတန့် တွေဟာ မသေချာမှုတွေအတွင်းမှာ ရောက်လာတယ်။ လမ်းကြောင်း ရှင်းလင်း မနေတဲ့အခါ မိမိတို့ အတွင်းဘက်ကို စတင် ကြည့်တယ်။ ပြီးတော့ ဒီလို လုပ်ဆောင်ရာမှာ မိမိတို့ အရင်က သတိမထားမိခဲ့တဲ့ အရာတွေ ကို ရှာတွေ့တယ်။ မတူညီတဲ့ ရှင်းလင်းမှု ပုံသဏ္ဌာန်တခု စတင် ထွက်ပေါ်လာတယ်။

မိမိတို့ ကမ္ဘာကြီးဟာ ယူဆယုံမှတ်မှုတွေ ခိုင်မာနေအောင် ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ပြောပြတဲ့ ဇာတ်လမ်း တွေ နဲ့ ပြည့်နေတယ်။ နိုင်ငံတွေ၊ ပိုက်ဆံ တွေ၊ စည်းမျဉ်း တွေ လို အရာတွေ ကို မိမိတို့ ယုံကြည်တယ်။ ဒါ တွေ ထဲက ဘယ် တခု ကိုမှ သစ်ပင် ဒါမှမဟုတ် ကျောက်တုံး တခုကို ကိုင်တွယ်နိုင်တဲ့ နည်းလမ်းအတိုင်း အခိုင်အမာ ရှင်းထောက်ပြပြီး မကိုင်တွယ်နိုင်ဘူး။ ဒါပေမဲ့ ဒါတွေ က တကယ့်အရာတွေ လို ခံစားရတယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ ဒါတွေ က အရေးကြီးတယ်လို့ မိမိတို့ လူအားလုံး သဘောတူကြလို့ပဲ။ ဒီ မျှဝေထားတဲ့ ယုံကြည်မှု တွေက မိမိတို့ လူ့အဖွဲ့အစည်းတွေ နဲ့ ဘဝတွေ ကို ပုံသဏ္ဌာန် ပေးတယ်။ ကမ္ဘာကြီးဟာ အမြဲတမ်း ပြောင်းလဲနေတယ်၊ ဘာတခုမှ ပုံသေ မဟုတ်ဘူးဆိုတာကို မိမိတို့ သိကောင်း သိနိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ အနတ္တလောကမှာတောင် လူဟာရပ်တည်ဖို့ အတွက် ခိုင်မာတဲ့ အရာ တခုကို လိုအပ်နေတုန်းပဲ။ ဒါကြောင့် မိမိတို့ဟာ သီးခြား စိတ်ကူး တွေ၊ သီးခြား ဇာတ်လမ်း တွေကို ကိုင်ဆွဲထားဖို့ ရွေးချယ်ရလိမ့်မယ်။ ဒါဟာ ဖြစ်တည်မှုပဲ။ ဒါဟာ ဦးနှောက်က လုပ်ကိုလုပ်မယ့်အရာပဲ။ သူတို့ဟာ တင်းကျပ်တဲ့ အဓိပ္ပာယ်အရ "သစ္စာတရားလိုမှန်တာတွေ" မဟုတ်ရင်တောင် သူတို့က အသုံးဝင်တယ် မဟုတ်လား။ သူတို့က အတူတူ နေထိုင်ဖို့၊ အတူတူ အိပ်မက် မက်ဖို့ နဲ့ အနာဂတ်တွေ ကို အတူတူ တည်ဆောက်ဖို့ ကူညီတယ်မဟုတ်လား။

ဒါကြောင့် ဝိရောဓိဟာက အမြစ်ဖြုတ် တခုရွေးဖြေရှင်းရမယ့် ပြဿနာမဟုတ်ဘူး။ ဒါက ဆရာပဲ။ အရာ နှစ်ခုဟာ တချိန်တည်းမှာ မှန်နိုင်တယ်ဆိုတာကို ပြသတယ်၊ သူတို့က အချင်းချင်း ဆန့်ကျင်နေသလို ထင်ရရင်တောင်မှ မှန်နေနိုင်တာပေါ့။  စဉ်းစားကြည့်ပါ။ ခိုင်မာမှုထဲမှာ မသေချာတာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ လွှတ်ချပြီး ထိန်းချုပ်နိုင်သွားတာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ ရပ်ရမယ့်အချိန် သိရင် ပိုကြီးမားတဲ့ တိုးတက်မှု လုပ်နိုင်တယ်။ ဒီ စိတ်ကူး တွေ က ဝိရောဓိအချင်းချင်း ဖယ်ရှားတာ မဟုတ်ဘူး။ သူတို့က မိမိတို့ကို ချဲ့ထွင်ပေးတယ်။ သူတို့က မိမိတို့ကို ပို နက်ရှိုင်းတဲ့၊ ပို ကြင်နာတဲ့၊ ပိုပွင့်လင်းတဲ့ လူသား တွေ ဖြစ်လာစေနိုင်တယ်။

ဒါ့အပြင် အကြီးမားဆုံးလို့ ပြောချင်ပြောနိုင်တဲ့ ဝိရောဓိက ပညာပဲ။ မိမိတို့ဟာ ဉာဏ်ပညာကို လမ်းရှည်ကြီး ရဲ့ အဆုံးမှာ ရှိတဲ့ ရတနာ တခုလိုလို မကြာခဏ ရှာဖွေကြတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဉာဏ်ပညာက မိမိတို့ အနိုင်ရ၊ အပိုင်သိမ်းရတဲ့ ဆု မဟုတ်ဘူး။ ဒါက မိမိတို့ ခရီးသွားတဲ့ နည်းလမ်းပဲ။ ဝိရောဓိတွေ ကြုံရတိုင်း မသက်မသာ ဖြစ်တာကို အလျင်စလို ဖြေရှင်းဖို့၊ နှစ်ခုတခုရွေးဖို့ လုပ်တာထက် ဝိရောဓိနဲ့ အတူတူနေထိုင်နိုင်တဲ့ နည်းလမ်းပဲ။ ဒါက မသိမှုမောဟရဲ့ အလယ်မှာ ပြုံးတတ်အောင် သင်ယူတဲ့ နည်းလမ်းပဲ။ အဖြေတွေ မဟုတ်ဘဲ မေးခွန်း တွေကို မိမိတို့ နှလုံးသားထဲမှာ ကိုင်ထားတဲ့ နည်းလမ်းပဲ။

ပဋိပက္ခကို မကြောက်မလန့်ဘဲ မိတ်ဆွေဟောင်းတယောက်လို ကြိုဆိုလိုက်ပါ။ ဒါက မိတ်ဆွေကို စိန်ခေါ်လိမ့်မယ်။ ဒါက မိတ်ဆွေကို အံ့အားသင့်စေလိမ့်မယ်။ ဒါပေမဲ့ အချိန်ကြာလာတာနဲ့အမျှ ဒါက မိမိ ရှာဖွေနေတယ်လို့ ထင်ခဲ့တဲ့ ဘယ်အရာ တခု ထက်မဆို ပိုပြီး နူးညံ့တဲ့၊ ပို နက်ရှိုင်းတဲ့၊ ပိုထွန်းပတဲ့ ပညာပုံသဏ္ဌာန်တခုကို တွေ့ရှိနိုင်ပါလိမ့်မယ်။

ဒီနေ့ နိုင်ငံရေးအခင်းအကျင်းမှာ "ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်း" နဲ့ "ဖက်ဒရေးရှင်း" ဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်းတွေကို မကြာခဏ တခုအစား တခုသုံးနေကြတယ်၊ အဲဒီအသုံးအနှုန်းတွေရဲ့ အဓိပ္ပာယ်တွေဟာ နိုင်ငံရေးသီအိုရီအရ အတော်ကွဲပြားနေပါတယ်။ ရိုးရှင်းတဲ့ လေ့လာသူအတွက်၊ ဥရောပသမဂ္ဂ၊ ဆွစ်ဇာလန်၊ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတို့ဟာ တနည်းနည်းနဲ့ "ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်း" လို့ ထင်ရနိုင်ပေမယ့်၊ ပိုပြီးနီးကပ်စွာကြည့်ရင် မူလအဓိပ္ပာယ်အရ ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းရဲ့ သဘာဝဟာ ကျွန်တော်တို့ခေတ်မှာ အတော်ပျောက်ကွယ်သွားပြီ ဖြစ်တယ်။ အမှန်တကယ်မှာ ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းဆိုတာ ဘာလဲ? ပြီးတော့ ဘာကြောင့် အဲဒီအိုင်ဒီယာကို ကျွန်တော်တို့ခေတ်မှာ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဖို့ ခက်နေရတာလဲ?
ဒီမေးခွန်းတွေဟာ နည်းပညာဆိုင်ရာ အင်စတီကျူးရှင်းဒီဇိုင်းတွေကို ကျော်လွန်ပါတယ်။ သူတို့က ပိုနက်နဲတဲ့ စိုးရိမ်မှုတွေကို ထိတွေ့ပါတယ် - နိုင်ငံရေးအသိုင်းအဝိုင်းတွေက ဗဟိုအာဏာကို ဘယ်လောက်အာဏာ အပ်နှင်းသင့်သလဲ၊ သူတို့ရဲ့ သရုပ်သဏ္ဌာန်နဲ့ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ကို ထိန်းသိမ်းနိုင်ဖို့ ဘယ်လောက်အတိုင်းအတာ လွတ်လပ်ခွင့် လိုအပ်လဲ?
၎င်းရဲ့ ရှေးရိုးပုံစံမှာ၊ ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းဆိုတာ အချုပ်အခြာအာဏာပိုင် နိုင်ငံရေးအသိုင်းအဝိုင်းတွေ - နိုင်ငံတွေ၊ လူမျိုးတွေ၊ ဒါမှမဟုတ် လူတွေရဲ့ သမေ္မာဖွဲ့စည်းမှုတခု ဖြစ်တယ်၊ သူတို့ဟာ တချို့ဘုံရည်ရွယ်ချက်တွေအတွက် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ဖို့ ရွေးချယ်ကြတယ်၊ အထူးသဖြင့် လုံခြုံရေး၊ သံတမန်ရေး၊ ဒါမှမဟုတ် စီးပွားရေးဖလှယ်မှုတွေ ဖြစ်တယ်။ ဒါဟာ ဒီဇိုင်းအားဖြင့်၊ ထိခိုက်လွယ်တဲ့ ဟန်ချက်တခု ဖြစ်တယ် - အဖွဲ့ဝင်တိုင်းက သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်အချုပ်အခြာအာဏာကို နောက်ဆုံး ဆုံးဖြတ်ခွင့် ထိန်းထားတယ်၊ အဲဒီအချိန်မှာပဲ ဗဟိုအဖွဲ့က အတိုင်းအတာနဲ့ အာဏာမှာ တိုက်ရိုက်ကန့်သတ်ချက်ရှိတယ်။
ကွန်ဖက်ဒရယ်ဝါဒရဲ့ အမှတ်အသားတွေကတော့ -

• ဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်ခြင်းဟာ သဘောတူညီမှုရယူတယ်၊ မကြာခဏဆိုသလို တညီတညွတ်တည်းဖြစ်တယ်။
• နုတ်ထွက်ခြင်းဟာ ဖြစ်နိုင်တယ် - အမှန်တော့၊ မကြာခဏဆိုသလို တရားဝင်သတ်မှတ်ထားတယ်။
• ဗဟိုက နိုင်ငံသားတွေကို တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်ခြင်းမရှိဘဲ အဖွဲ့ဝင်ယူနစ်တွေအားဖြင့်သာ လုပ်ဆောင်တယ်။

ဒါကြောင့် ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းဆိုတာ နိုင်ငံတခုမဟုတ်ဘဲ စာချုပ်အခြေခံတဲ့ အသင်းအဖွဲ့တခု ဖြစ်တယ်။ သူ့ရဲ့ အာဏာဟာ လွှဲအပ်ခံထားရတယ်၊ လူအားလုံးဆီက ဆင်းသက်လာတာ မဟုတ်ဘူး၊ ပြီးတော့ သူ့ရဲ့ သဟဇာတဖြစ်မှုဟာ ဥပဒေထက် ယုံကြည်မှုအပေါ်မှာ မှီခိုတယ်။ သူဟာ အနှစ်သာရအားဖြင့် အချုပ်အခြာအာဏာပိုင် တန်းတူတွေကြားမှာ နိုင်ငံရေးမိတ်သဟာယဖြစ်မှု ပုံစံတခု ဖြစ်တယ်။
တကယ့်လက်တွေ့မှာတော့၊ ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းတွေဟာ ကြာကြာမခံကြဘူး။ သမိုင်းက မြိတ်ဖွယ်သာ ဥပမာတွေကို ပေးထားတယ်။ ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်း သဘောတူညီချက်တွေအောက်မှာ အစောပိုင်း အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုဟာ အခွန်ကောက်ဖို့ ဒါမှမဟုတ် ဥပဒေတွေကို သက်ရောက်စေမှုရှိဖို့ စွမ်းရည်မရှိခဲ့ဘူး - ဒါဟာ အလွန်အမင်း ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှုလျှော့ချတဲ့ စီမ်းသပ်မှုတခု ဖြစ်ပြီး ဒသမနှစ်အတွင်းမှာ ပိုအားကောင်းတဲ့ ဖက်ဒရယ်ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေကို နေရာယူခဲ့တယ်။ ၁၉ ရာစုကျော် ဂျာမန်ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းဟာလည်း အလားတူပဲ သက်တမ်းတိုခဲ့တယ်၊ နောက်ဆုံးမှာ တစည်းတလုံးတည်းဖြစ်တဲ့ နိုင်ငံတခုနဲ့ အစားထိုးခံခဲ့ရတယ်။
ဆွစ်ဇာလန်ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းပင်လျှင်၊ သူ့နမည်က တခြားသဘောရှိသော်လည်း၊ ၁၈၄၈ ခုနှစ်မှာ ကွန်ဖက်ဒရယ်မော်ဒယ်ကို စွန့်လွှတ်ခဲ့ပြီး ခိုင်ခံ့တဲ့ ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီတခုအဖြစ် အသွင်ပြောင်းခဲ့တယ်။ ဒီနေ့မှာ၊ ဆွစ်ဇာလန်ဟာ ကမ္ဘာ့အဗဟိုပြုဆုံး ဖက်ဒရေးရှင်းတွေထဲက တခု ဖြစ်နိုင်ပေမယ့်၊ သူဟာ သီအိုရီအရ ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းတခု မဟုတ်တော့ဘူး။
ဒီပုံစံက သင်ခန်းစာပဲ - ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းတွေ ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့နေရာမှာ၊ သူတို့ဟာ ဖျက်သိမ်းခံရတယ် ဒါမှမဟုတ် ဖက်ဒရေးရှင်းတွေအဖြစ် ဆင့်ကဲပြောင်းလဲသွားတယ်။ ဘာကြောင့်လဲ? ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ ဘုံလုပ်ဆောင်မှုတွေရဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေ - စစ်ပွဲ၊ ကုန်သွယ်ရေး၊ ဒါမှမဟုတ် လူဝင်လူထွက်ဖြစ်စေ - အလွတ်သဘောအသင်းအဖွဲ့တွေက ပေးရန်ရုန်းကန်နေရတဲ့ စွမ်းရည်တွေ လိုအပ်လို့ပဲ။
ဒါပေမယ့်လည်း၊ မျက်မှောက်ခေတ် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာဖြစ်စဉ်တွေ ခေတ်မှာ အထူးသဖြင့် ကွန်ဖက်ဒရယ်အိုင်ဒီယာအတွက် ဆက်လက်တည်ရှိနေတဲ့ ဆန္ဒတခု ရှိနေတယ်။ ဥရောပသမဂ္ဂကို စဉ်းစားကြည့်ပါ။ အဲဒါဟာ နိုင်ငံတခုလည်း မဟုတ်သလို သာမန်မဟာမိတ်လည်း မဟုတ်ဘူး။ အဲဒီမှာ ဘုံငွေကြေး၊ ပါလီမန်၊ တရားရုံး၊ နဲ့ ဗျူရိုကရေစီတို့ ရှိတယ်။ အဲဒါဟာ နယ်စပ်တွေကို ဖြတ်ကျော်ပြီး ဥပဒေပြုတယ်၊ ဒါပေမယ့် အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံတွေက နိုင်ငံတော်အချုပ်အခြာအာဏာနဲ့ သရုပ်သဏ္ဌာန်တွေကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းထားတယ်။
ဥရောပသမဂ္ဂဟာ ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းတခုလား? အချို့က သူဟာ ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းတခုဖြစ်တယ်လို့ ငြင်းခုံကြတယ် - ပိုမိုးဒန်နောက်ပိုင်းကွန်ဖက်ဒရယ်ဝါဒရဲ့ ပုံစံအသစ်တခုပေါ့။ အခြားသူတွေကတော့ အဲဒါကို ဖြစ်ပေါ်လာနေတဲ့ ဖက်ဒရယ်အစီအစဉ်တခုအဖြစ် မြင်ကြတယ်။ ဒါပေမယ့် ပိုကောင်းတဲ့အဖြေကတော့ ဥရောပသမဂ္ဂဟာ တတိယအမျိုးအစားတခုကို သရုပ်ဖော်နေတာဖြစ်တယ် - နိုင်ငံနဲ့ မဟာမိတ်အဖွဲ့ကြား မျဉ်းတွေကို ဝါးမွှေးသွားစေတဲ့ နိုင်ငံအထက်လွန်နိုင်ငံရေးအဖွဲ့တခုပေါ့။ အဲဒါဟာ ရှေးဟောင်းမေးခွန်းတခုအတွက် လက်တွေ့ကျတဲ့ အဖြေတခု ဖြစ်ပါတယ် - အသိုင်းအဝိုင်းတွေဟာ သူတို့ကိုယ်သူတို့ အလျော့မပေးဘဲ နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်နိုင်တာ ဘယ်လိုလဲ?
ရှုပ်ထွေးမှုဟာ နိုင်ငံရေးအသုံးအနှုန်းတွေက နိုင်ငံရေးလက်တွေ့မှာ လိုက်မမီလို့ ဖြစ်ပေါ်လာတာပါ။ "ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်း" ဆိုတာ တခါက သီးခြားဥပဒေဆိုင်ရာ စီစဉ်မှုတခုကို ဆိုလိုခဲ့တယ်။ ဒီနေ့မှာတော့၊ အဲဒါကို မကြာခဏ စံနှုန်းအရ သုံးကြတယ်၊ လျော့ရဲတဲ့ ပေါင်းစည်းမှု၊ အပြန်အလှန်လေးစားမှု၊ နဲ့ ဒေသခံကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ကို နှစ်သက်ကြောင်း ဖော်ပြဖို့ပေါ့။
ဒီနေ့မှာ ကွန်ဖက်ဒရယ်ဝါဒရဲ့ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ သဘောတူညီထားတဲ့ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက် မရှိပါဘူး။ ပြီးတော့ ဒါဟာ သင့်တော်မယ်ထင်တယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ အဲဒီအသုံးအနှုန်းဟာ ဖော်ပြချက်တခုထက် နိုင်ငံရေးရည်မှန်းချက်တခု - လွှမ်းမိုးမှုမရှိတဲ့ စည်းလုံးမှု၊ ချမှတ်တာထက် မျှဝေထားတဲ့ အာဏာ အမြင်တခု ပိုဖြစ်လာလို့ပါပဲ။
ဒါပေမယ့် ရည်မှန်းချက်တွေဟာ ပုံစံတွေ မဟုတ်ပါဘူး။ ငြိမ်းချမ်းရေးတည်ဆောက်သူတွေက ပဋိပက္ခဖြစ်ပွားနေတဲ့ ဒေသတွေမှာ ကွန်ဖက်ဒရယ်အစီအစဉ်တွေကို အဆိုပြုတဲ့အခါ၊ ဒါမှမဟုတ် ခွဲထွက်ရေးလှုပ်ရှားမှုတွေက လွတ်လပ်ရေးအတွက် တောင်းဆိုချက်တွေကို ပျော့ပျောင်းစေဖို့ အဲဒီအသုံးအနှုန်းကို သုံးတဲ့အခါ၊ သူတို့ ဘာဆိုလိုတယ်ဆိုတာ အမြဲတမ်း ရှင်းလင်းတာမဟုတ်ဘူး။ ရည်မှန်းချက်က ဘုံအုပ်ချုပ်မှုလား? ပြိုင်တူအချုပ်အခြာအာဏာလား? အတင်းအကျပ်မပါဘဲ ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်မှုလား?
မိမိတို့ မေးရမှာကတော့ - နိုင်ငံရေးအသိုင်းအဝိုင်းတွေဟာ အင်အားသုံးတာမဟုတ်ဘဲ ရွေးချယ်မှုအားဖြင့် ဘယ်လောက်အတိုင်းအတာအထိ တွဲဖက်ထားနိုင်သလဲ? ပြီးတော့ အပြန်အလှန်မှီခိုရတာ မရှောင်လွှဲနိုင်တဲ့ ကမ္ဘာမှာ စစ်မှန်တဲ့ ကိုယ်ပိုင်လွတ်လပ်ခွင့်ဆိုတာ ဘယ်လိုပုံသဏ္ဌာန်နဲ့ တူသလဲ?
ဒါမှမဟုတ် နိုင်ငံရေးအစီအစဉ်တခုဟာ ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းတခုဟုတ်မဟုတ် မေးတာကို ရပ်လိုက်ပြီး ကွန်ဖက်ဒရယ်ယုတ္တိကို ဘယ်လောက် ပါဝင်သလဲ စတင်မေးသင့်တယ်။ စက်တရမ်းတခုကို စိတ်ကူးကြည့်ပါ -

• တဘက်မှာ၊ တစုံတခုစနစ်ရှိတဲ့နိုင်ငံ၊ အာဏာအားလုံးက ဗဟိုက စီးဆင်းတယ်။
• အခြားတဘက်မှာ၊ ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်း၊ အာဏာအားလုံးက အစိတ်အပိုင်းတွေမှာ ဆက်ရှိနေတယ်။
• ကြားမှာ၊ အစီအစဉ်တွေ အမျိုးမျိုး - ဖက်ဒရေးရှင်းတွေ၊ သမဂ္ဂတွေ၊ ညွန့်ပေါင်းတွေ - တိုင်းက စည်းလုံးမှုနဲ့ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ကို နည်းလမ်းမျိုးစုံနဲ့ ချိန်ညှိထားတယ်။

ဒါကြောင့်၊ ကွန်ဖက်ဒရယ်ဝါဒဆိုတာ သတ်မှတ်ထားတဲ့ မော်ဒယ်တခုမဟုတ်ဘဲ ကိုယ်ကျင့်တရားနဲ့ နိုင်ငံရေးအိုင်ဒီယာတခု ဖြစ်တယ် - သီးခြားအသိုင်းအဝိုင်းတွေရဲ့ ဂုဏ်သိက္ခာကို လေးစားရင်း ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုရဲ့ ကောင်းကျိုးတွေကို လက်ခံတဲ့ အုပ်ချုပ်မှုအတွက် တိုက်တွန်းချက်တခုပေါ့။ နိုင်ငံရေးစည်းလုံးညီညွတ်မှုဟာ ချမှတ်ရမယ့်အရာမဟုတ်ဘဲ ရရှိရမယ့်အရာဖြစ်တယ်ဆိုတာ သတိပေးတယ်။
အာဏာရှင်ဗဟိုဝါဒနဲ့ ခွဲထွက်ရေးဝါဒဖြစ်တဲ့ အစိတ်စိတ်အမွှာမွှာဖြစ်ခြင်းတွေက ဘုံကောင်းကျိုးကို ခြိမ်းခြောက်နေတဲ့ အချိန်မှာ၊ ကွန်ဖက်ဒရယ်ဝါဒရဲ့ စိတ်ဓာတ် - သူ့ရဲ့ နှိမ့်ချမှု၊ အပြန်အလှန်အသိအမှတ်ပြုမှုကို ကတိကဝတ်ပြုမှုတို့ဟာ သူ့ရဲ့ အင်စတီကျူးရှင်းပုံစံထက် ပိုမိုတန်ဖိုးရှိနိုင်ပါတယ်။

"ဖက်ဒရယ်စနစ်" လို့ ပြောတဲ့အခါ ဘာကို ဆိုလိုတာလဲ? အဲဒါဟာ ရှင်းလင်းစွာ သတ်မှတ်ထားတဲ့ နိုင်ငံရေးဖွဲ့စည်းပုံတခုလား၊ ဒါမှမဟုတ် မတူကွဲပြားတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းတွေကြားက အမျိုးမျိုးသော မျှော်လင့်ချက်တွေနဲ့ ကြောက်ရွံ့မှုတွေကို ထင်ဟပ်ပြီး အဓိပ္ပာယ်ပေါင်းများစွာ ဆောင်တဲ့ သဘောတရားတခုလား? "ဖက်ဒရယ်စနစ်" ဆိုတဲ့ စကားလုံးဟာ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေဆိုင်ရာ ဆွေးနွေးမှုတွေ၊ ငြိမ်းချမ်းရေးညှိနှိုင်းမှုတွေနဲ့ မတူကွဲပြားမှုကို စီမံခန့်ခွဲခြင်းအကြောင်း ဆွေးနွေးမှုတွေထဲမှာ ပဲ့တင်ထပ်နေပေမယ့်၊ အခင်းအကျင်းနဲ့ ကိုယ်စီရည်မှန်းချက်တွေပေါ် မူတည်ပြီး အဲဒီရဲ့ ဖွင့်ဆိုမှုတွေက ရွေ့လျားနေတာပါ။

ခေတ်သစ်နိုင်ငံရေးအခင်းအကျင်းမှာ ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို နားလည်ခဲ့ကြပြီး အသုံးချခဲ့ကြတဲ့ အမျိုးမျိုးသော နည်းလမ်းတွေကို ခဏတာ စဉ်းစားကြည့်ပါ။

အချို့အတွက်၊ ဖက်ဒရယ်စနစ်ရဲ့ အနှစ်သာရဟာ အစိုးရအဆင့်မတူတဲ့အလွှာတွေကြား အာဏာခွဲဝေမှုမှာ တည်ရှိတယ်။ ဒါဟာ ဗဟိုအစိုးရ ဒါမှမဟုတ် ဖက်ဒရယ်အစိုးရနဲ့ ဒေသအလိုက်ယူနစ်တွေကြား အာဏာကို ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေဆိုင်ရာ ခွဲခြားထားမှုအပေါ် အလေးပေးတဲ့ ရှေးရိုးအင်စတီကျူးရှင်းဆိုင်ရာ အမြင်ဖြစ်တယ်။ ဥပမာ ပြည်နယ်တွေ၊ စီရင်စုတွေ၊ ဒါမှမဟုတ် ဒေသတွေရှိသမျှပေါ့။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုက ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ ဝါရှင်တန်ဒီစီနဲ့ တစ်ဖက်က တစ်ခုချင်းပြည်နယ်တွေအတွက် အာဏာတွေကို ရှင်းလင်းစွာသတ်မှတ်ထားပြီး ဖက်ဒရယ်စနစ်လက်စွဲစာအုပ်ဥပမာတခုအဖြစ် အသုံးဝင်နေတယ်။ အလားတူပဲ၊ ဂျာမနီရဲ့ လန်ဒါတွေဟာ ပညာရေး၊ ရဲလုပ်ငန်း၊ နဲ့ ယဉ်ကျေးမှုလိုနေရာတွေမှာ အရေးပါတဲ့ အာဏာကို ထိန်းသိမ်းထားတယ်။ ဖက်ဒရယ်စနစ်ရဲ့ ဒီနားလည်မှုဟာ အခြေခံအားဖြင့် ဥပဒေရေးရာနဲ့ အင်စတီကျူးရှင်းဆိုင်ရာ အာမခံချက်တွေနဲ့ ဆိုင်တယ်။ အစိုးရကြီးရဲ့ တဖက်သတ်အဆင့်က တခြားသူတွေကို တဖက်သတ်လွှမ်းမိုးနိုင်တာမျိုး မရှိစေနိုင်ဖို့၊ ခွဲစိတ်ဝေမျှထားတဲ့ အချုပ်အခြာအာဏာမှာ အမြစ်တွယ်ထားတဲ့ စစ်ဆေးမှုနဲ့ ချိန်ညှိမှုစနစ်တခု ဖန်တီးဖို့ဖြစ်တယ်။

ဒါပေမယ့်၊ အလွန်ကွဲပြားတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းတွေမှာ၊ ဖက်ဒရယ်စနစ်ဟာ နောက်ထပ်အရေးကြီးတဲ့ အဓိပ္ပာယ်တခုကို ရရှိလာတယ်။ စုံလင်ကွဲပြားမှုကို ကာကွယ်ထိန်းသိမ်းခြင်းပေါ့။ ဒီနေရာမှာ၊ နိုင်ငံရေးဖွဲ့စည်းပုံဟာ တခုတည်းသော နိုင်ငံရေးစနစ်အတွင်း လူမျိုးရေး၊ ဘာသာစကား၊ ဒါမှမဟုတ် ယဉ်ကျေးမှုကွဲပြားမှုတွေကို စီမံခန့်ခွဲဖို့ အရေးပါတဲ့ ကိရိယာတခုအဖြစ် မြင်တယ်။ ဥပမာ၊ အိန္ဒိယဟာ သူ့ရဲ့ ကျယ်ပြန့်တဲ့ ဘာသာစကားနဲ့ ယဉ်ကျေးမှုတွေကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားဖို့ ပြည်နယ်တွေကို အများအားဖြင့် ဘာသာစကားလိုင်းတွေအတိုင်း ဖွဲ့စည်းထားတယ်။ ဘယ်လ်ဂျီယံလည်း သူ့ရဲ့ သီးခြားဘာသာစကားအုပ်စုတွေကို ထင်ဟပ်စေဖို့ ဒေသတွေနဲ့ အသိုင်းအဝိုင်းတွေအဖြစ် ဘာသာစကားအခြေခံပြီး ဖွဲ့စည်းထားတယ်။ ဘယ်လ်ဂျီယံအတွက်တော့ ဒတ်ချ်၊ ပြင်သစ် နဲ့ ဂျာမန်စကားပြောသူတွေလိုပေါ့။ ဒီရှုထောင့်မှာ၊ ဖက်ဒရယ်စနစ်ဟာ သာမညတော်ရုံ အာဏာခွဲဝေမှုအကြောင်းထပ်ပိုသွားပါတယ်။ အတူတကွယှဉ်တွဲနေထိုင်မှုရဲ့ လက်တွေ့လုပ်ငန်းအကြောင်း ပိုဖြစ်တယ်။ ကြီးမားတဲ့ ပြည်ထောင်စုအတွင်း သူတို့ရဲ့ ထူးခြားတဲ့ သရုပ်သဏ္ဌာန်တွေကို ထိန်းသိမ်းဖို့ အုပ်စုမတူတဲ့သူတွေကို ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့် တစုံတရာတိုင်းတာ ပေးခြင်းဖြစ်တယ်။

တတိယအမြင်တခုကတော့ ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို အာဏာရှင်ဆန်မှုဆန့်ကျင်ရေး အကာအကွယ်အဖြစ် မြင်တယ်။ ဒီနားလည်မှုဟာ နိုင်ငံရေးလွတ်လပ်ခွင့်အတွက် စိုးရိမ်မှုအပေါ် အမြစ်တွယ်နေပြီး ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှုလျော့ချခြင်းကို ဗဟိုချုပ်ကိုင်ထားတဲ့ အာဏာက ဖိစီးချုပ်ချယ်မှု ဒါမှမဟုတ် ဖိနှိပ်မှုပုံစံဖြစ်လာနိုင်တဲ့ အလားအလာကို စစ်ဆေးဖို့ နည်းလမ်းတခုအဖြစ် မြင်တယ်။ အားကောင်းတဲ့ ကန်တွန်လွတ်လပ်ရေးရှိတဲ့ ဆွစ်ဇာလန်ဟာ ဒီအမြင်ကို သရုပ်ဖော်ပြတယ်။ ဒေသခံကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ကို နိုင်ငံတော်ကနေ အလွန်အကျွံထိန်းကွပ် သက်ရောက်စေမှုဖြစ်နိုင်တာကို မဖြစ်အောင် ဖက်ဒရယ်ကို ကာကွယ်ရေးအဖြစ် တန်ဖိုးထားတယ်။ နိုင်ဂျီးရီးယား ဖက်ဒရယ်ဖွဲ့စည်းပုံမှာ သီအိုရီအရ ရည်ရွယ်ချက်ကတော့ ယေဘုယျအားဖြင့် အာဏာကို လူ့အသိုင်းအဝိုင်းများစွာတို့တွင် ဖြန့်ဝေခြင်းဖြင့် တမျိုးက တခြားမျိုးပေါ် လွှမ်းမိုးမှုကို တားဆီးဖို့ ဖြစ်တယ်။ ဒီချဉ်းကပ်နည်းက ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို လွတ်လပ်မှုအတွက် အကာအကွယ်အဖြစ် မီးမောင်းထိုးပြပြီး၊ အာဏာရဲ့ အန္တရာယ်ရှိတဲ့ စုစည်းမှုကို တားဆီးဖို့ အာဏာကို ဖြန့်ကျက်ထားဖို့ ကြိုးစားတယ်။

ဖယ်ကြဉ်ခံရတဲ့ ဒါမှမဟုတ် ဖိနှိပ်ခံအုပ်စုတွေအတွက်၊ အထူးသဖြင့် ကိုလိုနီလွန်ခေတ် ဒါမှမဟုတ် ပဋိပက္ခသက်ရောက်ခံရတဲ့ ဒေသတွေမှာ၊ ဖက်ဒရယ်စနစ်ဟာ နိုင်ငံရေးကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်နဲ့ ကိုယ်ပိုင်ပြဌာန်းခွင့်ကို ကိုယ်စားပြုနိုင်တယ်။ ဒီနေရာမှာ၊ အဲဒါဟာ အုပ်ချုပ်ရေးဖွဲ့စည်းပုံသက်သက်မဟုတ်ဘဲ အသိုင်းအဝိုင်းတွေက သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်ကိစ္စရပ်တွေကို ထိန်းချုပ်ဖို့နဲ့ သူတို့ရဲ့ နိုင်ငံရေးဂုဏ်သိက္ခာကို ပြန်လည်ရယူဖို့ မျှော်လင့်နေတဲ့ မူဘောင်တခု ဖြစ်တယ်။ အီသီယိုးပီးယားရဲ့ လူမျိုးရေးဖက်ဒရယ်စနစ်ဟာ၊ (အနည်းဆုံး သီအိုရီအရတော့) လူမျိုးစုတွေရဲ့ ကိုယ်ပိုင်ပြဌာန်းခွင့်ကို အသိအမှတ်ပြု ဖော်ပြမှတ်တမ်းတင်ထားပေမယ့်၊ လက်တွေ့အကောင်အထည်ဖော်မှုဟာ ဆန့်ကျင်ဘက်အနေနဲ့ တခါတလေမှာ အခြေအနေအသစ်တွေကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့တာလည်းရှိတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံက ဌာနေလူမျိုးအများအပြားဟာ ဗမာလူမျိုးကြီးစိုးတဲ့ ဗဟိုနိုင်ငံတော်ကနေ ကျွန်မှုလွတ်မြောက်ရေးလမ်းကြောင်းအဖြစ် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရရှိဖို့ ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို ကြာရှည်စွာ တောင်းဆိုခဲ့ကြတယ်။ ဒါဟာ လွတ်မြောက်ရေးစီမံကိန်းအဖြစ် ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို ရှုမြင်မှုလည်းဖြစ်တယ်။ ရှင်သန်ရေးနဲ့ မိမိတို့ အုပ်စုရဲ့ စုပေါင်းသရုပ်သဏ္ဌာန်ထိန်းချုပ်မှု မြှင့်တင်ရေးအတွက် နည်းလမ်းတခုပေါ့။

သူ့ရဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံဆိုင်ရာ ဒါမှမဟုတ် အကာအကွယ်ပေးရေးအခန်းကဏ္ဍတွေကို ကျော်လွန်ပြီး၊ အချို့က ဖက်ဒရယ်စနစ်ကိုယ်တိုင်သည် အသက်ဝင်စွာနဲ့ ဒီမိုကရေစီစမ်းသပ်မှုတခုအဖြစ် မြင်ကြတယ်။ ဒီအမြင်မှာ၊ ဖက်ဒရယ်စနစ်ဟာ ကြားနေပုံစံတခု မဟုတ်ဘဲ ဒေသဆိုင်ရာယူနစ်တွေက အိုင်ဒီယာအသစ်တွေ၊ မူဝါဒတွေ၊ နဲ့ အုပ်ချုပ်ရေးပုံစံတွေကို စမ်းသပ်နိုင်တဲ့ အသက်ဝင်နေတဲ့ နိုင်ငံရေးဓာတ်ခွဲခန်းတခု ဖြစ်တယ်။ အခြားသူတွေကို သူတို့ရဲ့ အောင်မြင်မှုနဲ့ ကျရှုံးမှုတွေကနေ သင်ယူခွင့်ပေးတယ်။ သာဓကပြောရရင်၊ ကနေဒါရဲ့ ပြည်နယ်တွေဟာ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုနဲ့ ပညာရေးကို ချဉ်းကပ်ပုံမတူတဲ့နည်းတွေ ချမှတ်ဖို့ လွတ်လပ်ခွင့်ရှိတယ်။ စပိန်ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရ အသိုင်းအဝိုင်းတွေဖြစ်တဲ့ ကက်တလိုးနီးယားနဲ့ ဘက်စ်ကာဒေသတွေလိုနေရာတွေမှာလည်း သီးခြားအုပ်ချုပ်ရေးပုံစံတွေကို စမ်းသပ်ကြည့်ကြတယ်။ ဒီအမြင်က ဖက်ဒရယ်စနစ်ရဲ့ ဗဟုဝါဒကို အားပေးမြှင့်တင်နိုင်မှု၊ ဆန်းသစ်တီထွင်မှုကို အားပေးတဲ့စွမ်းရည်၊ နဲ့ နိုင်ငံရေးစနစ်ရဲ့ လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင်လုပ်မှု မြှင့်တင်နိုင်စွမ်းကို ဆန်းစစ်ဖို့ အလေးပေးတယ်။

အားနည်းတဲ့ ဒါမှမဟုတ် အသွင်ကူးပြောင်းနေတဲ့ နိုင်ငံတွေမှာ၊ ဖက်ဒရယ်စနစ်ဟာ မကြာခဏ အခက်ခဲကြီးကြီးမားမား ကြုံရတတ်တယ်။ ဒါပေမယ့် ဒီအတွက်ကြောင့်လည်း အရေးအကြီးဆုံး အခန်းကဏ္ဍ ဖြစ်လာလေ့ရှိတယ်။ ညှိနှိုင်းထားတဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ ရှုပ်ထွေးနက်နဲတဲ့ ယုံကြည်မှုတွေဟာ ဝေဝါးနေတတ်တယ်။ ပဋိပက္ခကြောင့် အလွန်ကွဲပြားနေတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းတွေမှာ၊ ဖက်ဒရယ်စနစ်ဟာ စံပြဖွဲ့စည်းပုံတွေအကြောင်း  ဆရာကြီးဝါဒဆန်ဆန် ပြောနေတာထက် ကွဲကွာနေတဲ့ အုပ်စုတွေကြား ယုံကြည်မှုတည်ဆောက်ပြီးထိန်းသိမ်းခြင်းရဲ့ စိတ်ရှည်ဖို့လိုတဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်ဖြစ်ဖို့ပိုများတယ်။ ဘော့စနီးယားနဲ့ ဟာဇီဂိုဗီနာရဲ့ စစ်လွန်ကာလရှုပ်ထွေးတဲ့ ဖက်ဒရယ်စနစ်ဟာ ထင်ရှားတဲ့ဥပမာတခု ဖြစ်ပြီး သူ့ရဲ့ လူမျိုးရေးအုပ်စုတွေကြား ငြိမ်းချမ်းရေးထိန်းသိမ်းဖို့ အတိအလင်း ဒီဇိုင်းဆွဲထားတာ ဖြစ်တယ်။ အီရတ်မှာလည်း၊ ကာ့ဒ်ဒေသဆိုင်ရာ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ဟာ နှစ်ပေါင်းများစွာ ဗဟိုကြီးစိုးမှုနဲ့ ပဋိပက္ခတွေနောက်ပိုင်း ဖန်တီးထားတဲ့ အာဏာခွဲဝေရေး သဘောတူညီချက်ရဲ့ အဓိကအစိတ်အပိုင်းတခု ဖြစ်တယ်။ ဒီအခြေအနေတွေမှာ၊ ဖက်ဒရယ်စနစ်ဟာ အခြေခံအားဖြင့် ငြိမ်းချမ်းရေးတည်ဆောက်မှုအတွက် ကိရိယာတခု ဖြစ်တယ်။ ကွဲအက်နေတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းကို အတူတကွထိန်းထားဖို့ မူဘောင်တခုပေါ့။ ဒါပေမယ့် အလွန်ဆိုးရွားတဲ့အခြေအနေ ထိန်းမနိုင်သိမ်းမရဖြစ်လာမှ အမျိုးသားနိုင်ငံအိပ်မက်ကနေ ဖက်ဒရယ်လမ်းပေါ်ပြောင်းလာတဲ့ အစိုးရနဲ့ နိုင်ငံတွေဟာ အလုပ်မဖြစ်တာလည်း များတတ်တယ်။ ဘာလို့လည်းဆို ဆေးကုဖို့အချိန်လွန်မှ ဆေးရုံရောက်သလိုပါပဲ။

နောက်ဆုံးအနေနဲ့၊ ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို သဘောတူညီမှုတခု ဒါမှမဟုတ် အလုပ်ခွဲဝေမှုတခုအဖြစ် ရိုးရိုးမြင်တာထက် ကွဲပြားခြားနားမှုတွေကြားကနေ စည်းလုံးညီညွတ်မှုကို ပဓာနထားတဲ့ ကိုယ်ကျင့်တရားဆိုင်ရာ မျှော်မှန်းချက်တခုအဖြစ်ရှုမြင်တဲ့ ရည်မှန်းချက်ဝါဒီရှုထောင့်လည်း ရှိပါတယ်။ ဒီရှုထောင့်အရ ဖက်ဒရယ်စနစ်ဟာ အတင်းအကျပ်ညီညွတ်စေတာမဟုတ်ဘဲ အပြန်အလှန်မှီခိုနေရတာကို အသိအမှတ်ပြုတာအားဖြင့် စည်းလုံးညီညွတ်မှု ဖန်တီးတဲ့နည်းလမ်းတခုဖြစ်ပြီး၊ ဒေသန္တရသရုပ်သဏ္ဌာန်တွေနဲ့ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ကို နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း လေးစားတာ ဖြစ်တယ်။ ဥရောပသမဂ္ဂဟာ ဖယ်ဒရေးရှင်းအပြည့်မဟုတ်သော်လည်း၊ ဒီစံနမူနာရဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေကို သရုပ်ဖော်ထားပြီး၊ ကွဲပြားတဲ့ နိုင်ငံတွေကြားမှာ အချုပ်အခြာအာဏာ ပေါင်းစုခြင်းနဲ့ စုပေါင်းငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ သာယာဝပြောရေးဆိုင်ရာ ကတိကဝတ်ကို ကိုယ်စားပြုတယ်။ ဒါဟာ ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုဆိုင်ရာ စီမံကိန်းတခုအဖြစ် ဆွေးနွေးချက်တွေ ရှိနေတယ်။ အချင်းချင်း အပြန်အလှန်ဆက်စပ်နေတဲ့ ကမ္ဘာမှာ မတူညီတဲ့ ဘဝနေထိုင်မှုပုံစံတွေကို လေးစားရင်း အတူတကွ အလုပ်လုပ်ဖို့ လိုအပ်တယ်ဆိုတာ အသိအမှတ်ပြုတာလည်းဖြစ်တယ်။

ကြည့်ပါ။ အစိုးရအဆင့်ဆင့်ရှိတဲ့ စနစ်တခုဆိုတဲ့ သာမညနားလည်မှုထက်ကျော်လွန်ပြီး၊ ဘာကြောင့် ဖက်ဒရယ်စနစ်ဟာ လူအမျိုးမျိုးအတွက် အဓိပ္ပာယ်အမျိုးမျိုးရှိနေရတာလဲ၊ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ သူဟာ တခုတည်းသော၊ သတ်မှတ်ထားတဲ့ သဘောတရားမဟုတ်ဘဲ မတူညီတဲ့ ရည်မှန်းချက်တွေကို သရုပ်ဖော်နိုင်တဲ့ နိုင်ငံရေးပုံစံတခု ဖြစ်လို့ပါ။ အချို့အတွက်၊ သူဟာ ဖြန့်ကြက်ထားတဲ့ အာဏာအားဖြင့် လွှမ်းမိုးမှုမှ လွတ်လပ်ခွင့်အကြောင်း ဖြစ်တယ်။ တခြားသူတွေအတွက်၊ သူဟာ တန်ဖိုးထားတဲ့ သရုပ်သဏ္ဌာန်တွေနဲ့ ဘဝနေထိုင်မှုပုံစံတွေကို ကာကွယ်ခြင်းအကြောင်း ဖြစ်တယ်။ အချို့အတွက်တော့၊ သူဟာ ရှုပ်ထွေးတဲ့၊ ကွဲပြားတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းတွေကို အုပ်ချုပ်ဖို့ လက်တွေ့ကျတဲ့နည်းလမ်း ဖြစ်ပါတယ်။ တခြားသူတွေအတွက်၊ အဲဒါဟာ ကွဲပြားခြားနားမှုကို အသိအမှတ်ပြုရင်း ဘုံရည်ရွယ်ချက်အတွက် ရုန်းကန်ကြိုးပမ်းတဲ့ အတူတကွ နေထိုင်ဖို့ရာ စံနမူနာတခု ဖြစ်တယ်။ သင့်ရဲ့ ထိုးထွင်းသိမြင်မှုဟာ နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း အမှန်တရားတခုကို ဖော်ပြတယ်။ ဖက်ဒရယ်စနစ်ဆိုတာ တစုံတဦးက သတ်မှတ်ချက်ပေးတဲ့ တစုံတခုမဟုတ်ဘူး။ အဲဒါဟာ ရှုထောင့်စုံချဉ်းကပ်နိုင်တဲ့သဘာဝတွေနဲ့ နိုင်ငံရေးဝေါဟာရ၊ နိုင်ငံရေးဘာသာစကားတခုဖြစ်ပြီး လူ့အဖွဲ့အစည်းတိုင်းမှာ မတူညီတဲ့ပုံစံတွေနဲ့ ပြောဆိုကြတယ်။ သူ့ရဲ့ထူးခြားတဲ့ ကြောက်ရွံ့မှုတွေ၊ သမိုင်းနဲ့ချီတဲ့ အိပ်မက်တွေ၊ နဲ့ ရှုပ်ထွေးတဲ့ သမိုင်းကြောင်းတွေနဲ့ ပုံဖော်ထားတာဖြစ်တယ်။ ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို နားလည်ဖို့ဆိုတာ သူ့ရဲ့ အင်စတီကျူးရှင်းဆိုင်ရာ ယန္တရားတွေကို အပေါ်ယံ ဘယ်လိုဖွဲ့စည်းမလဲဆိုတာ သိတာထက်ပိုပါတယ်။ သူဟာ သီးခြားအချိန်နဲ့ နေရာမှာ ဖော်ဆောင်မယ့် တန်ဖိုးတွေနဲ့ ရည်ရွယ်ချက်တွေကို ခွဲခြားသိမြင်ဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။

ဒီခေတ်ကြီးထဲမှာ မြေပုံတွေဟာ တွေ့ရတာ သိပ်မစိမ်းလှတဲ့အတွက် ဒါတွေက သဘာဝကျပြီး လက်တွေ့အမှန်၊ အမြဲတမ်းရှိခဲ့တာ ဆိုတာမျိုး ထင်မိတတ်ကြတယ်။ ဒါပေမယ့် မြေပုံဆွဲအတတ်ပညာနဲ့ သိပ္ပံဟာ အင်ပါယာတွေရဲ့ စိတ်ကူးတွေ၊ အာဏာသွေးတွေနဲ့ ရှည်လျားစွာ ရောထွေးနေခဲ့ပါတယ်။ မြေပုံဆွဲတာဟာ ပထဝီဆိုင်ရာ တိကျမှုကို ရှာဖွေတဲ့အလုပ်ထက် နယ်မြေတွေကို စနစ်တကျ စီမံချုပ်ကိုင်ဖို့ လုပ်ရပ်တခုဖြစ်ခဲ့တယ်။ ဒီဖြစ်စဉ်မှာ မြေပုံတွေက "နယ်မြေဆိုင်အနှစ်အသားဝါဒ" (အစဉ်အလာနယ်နိမိတ်တွေဟာ လူနဲ့မြေကို အမြဲသတ်မှတ်ပေးတဲ့သစ္စာလို့ ယူဆမှု) ကို မွေးထုတ်ပေးခဲ့တယ်။

ကိုလိုနီအင်အားကြီးနိုင်ငံတွေဟာ မြေပုံကို ထိန်းချုပ်ရေးကိရိယာအဖြစ် အသုံးချခဲ့ကြတယ်။ ဥရောပသားတွေ မရင်းနှီးတဲ့နေရာတွေကို ရောက်တိုင်း သူတို့ရဲ့အတွေးစနစ်ကို ဒေသခံတွေရဲ့ မြေမြင်သဘောထားအပေါ် အတင်းစွပ်ချလိုက်တယ်။ တချို့ဒေသ ဌာနေတိုင်းရင်းသား အများအပြားဟာ မြေမျက်နှာပြင်ကို မှတ်သားကြပေမယ့် နယ်မြေကို အခြေခံပြီး မြေပုံဆွဲတာ ရှိမနေခဲ့ဘူး။ ကိုလိုနီသမားတို့ဆွဲခဲ့တဲ့ နယ်နိမိတ်တွေဟာ ဒေသခံတွေရဲ့ မျိုးနွယ်၊ ဂေဟစနစ်၊ သမိုင်းဆက်တာတွေကို စဉ်းစားတာထက် စီမံခန့်ခွဲမှုလွယ်အောင်၊ သယံဇာတတွေ ထုတ်ယူဖို့အတွက် ရေးဆွဲထားတဲ့ အနုညာတမျဉ်းတွေပါပဲ။ ဒီမြေပုံတွေက နယ်နိမိတ်သတ်မှတ်တာထက် ပိုပါတယ်။ လူမှုရေး၊ ယဉ်ကျေးမှုအစစ်အမှန်တွေနဲ့ လူ့သမိုင်း အမွေအနှစ်တွေကို ကိုလိုနီစနစ်အတွက် အဆင်ပြေမယ့် ရိုးရှင်းတဲ့ "နယ်မြေအညွှန်း" တွေအဖြစ် ချုံ့ပစ်လိုက်တယ်။
အချိန်တွေကြာလာတာနဲ့အမျှ ဒီမြေပုံတွေဟာ လူတွေရဲ့စိတ်ထဲမှာ သဘာဝအရာတခုလို အမြစ်တွယ်သွားတယ်။ နယ်နိမိတ်တွေနဲ့ စဉ်းစားတာဟာ အနှစ်သာရကျတယ်ဆိုတဲ့ ယုံကြည်မှုက ပြဿနာသစ်တွေကို မွေးလာတယ်။ မြေပုံဟာ ကမ္ဘာဦးတည်းက ပိုင်လာတဲ့ နယ်မြေဆိုတာမျိုး စဉ်းစားလာတယ်။ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံအသီးသီးရဲ့ မြေကြီးတိုင်းဟာ နိုင်ငံတခုမကရဲ့ အခြေစိုက်မှု၊ ကျူးကျော်မှုတွေ ခံခဲ့ရတဲ့ နေရာချည်းပါ။ နောင်မှပေါ်လာတဲ့ မြေတိုင်းနည်းပညာ၊ မြေပုံနည်းပညာတွေဟာ အတိတ်နိုင်ငံတွေကို ကိုယ်စားမပြုနိုင်ပါဘူး။ ဒီနိုင်ငံတွေမှာ ဆက်သွယ်ရေး လမ်းပန်းမကောင်းသလို၊ ဆိုရှယ်မီဒီယာမပြောနဲ့ စာအုပ်စာရွက်တွေတောင် သေချာ မရှိခဲ့တာ အများကြီးပါ။ ဒီခေတ်နိုင်ငံတော်ဆိုတာ ဟိုခေတ်တည်းက ရှိခဲ့တဲ့ ဒီမျဉ်းတွေနဲ့သာ သတ်မှတ်တယ်လို့ ထင်လာတဲ့အခါ လက်နက်နိုင်ငံတော်ဝါဒ၊ အီလစ်အထက်တန်းစားဝါဒတွေ ပေါက်ဖွားလာတယ်။ ကိုလိုနီမြေပုံတွေရဲ့အမွေ (လူမျိုး၊ ဘာသာ၊ ယဉ်ကျေးမှုတွေကို လျစ်လျူရှုပြီးဆွဲထားတဲ့နယ်နိမိတ်တွေ) ဟာ ယနေ့ကမ္ဘာမှာ မြေပုံပေါ်ကမျဉ်းတွေကို အစစ်အမှန်ထက် ပိုအရေးကြီးနေရာတွေမှာ ပဋိပက္ခတွေကို မီးမွှေးခဲ့တယ်။ ကိုယ့်နဲ့တူတူရှိတဲ့ ဆွေမျိုးသားချင်းတွေကိုတောင်မှ နယ်နိမိတ်မြေပုံတွေနဲ့ ခွဲခြားဆက်ဆံပစ်လိုက်တယ်။ လူကို လူလိုမြင်ဖို့ လိုပါတယ်။ လူကို မြေပုံလှောင်ချိုင့်အတွင်းက သတ္တဝါလေးတွေလို မြင်လို့ မသင့်ပါဘူး။ တကယ့်အမျိုးသားရေးဟာ "လူထုများ - Peoples" ကို ဆိုလိုခဲ့ပါတယ်။ မြေပုံနဲ့ရှိတဲ့ လက်နက်နိုင်ငံ "Statism" မဟုတ်ပါဘူး။ ဟိုခေတ်က ဘုရင်တွေဟာ လူမျိုးအခြေပြုနိုင်ငံတွေကို တည်ထောင်ခဲ့တာမဟုတ်ပါဘူး၊ ဘာသာစကားတခု ယဉ်ကျေးမှုတခုကို သုံးကြ စပွန်ဆာပေးကြပေမယ့် ပဒေသရာဇ် သက်ဦးဆံပိုင်သဘောအတိုင်း မြေကြီးကို သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်လုပ်ခဲ့တာပါ။ ဒီနေ့ခေတ် နိုင်ငံတွေ မဟုတ်ဘူး။ သူတို့ချင်းတိုက်တဲ့စစ်ပွဲဟာ လူမျိုးရေးပဋိပက္ခဟုတ်လေ့မရှိပဲ မိသားစုအားပြိုင်တာတွေ ဖြစ်လေ့ရှိပါတယ်။
မြေပုံတွေဟာ ကမ္ဘာကိုဖော်ပြရင်း အရှင်းလွန်အောင် လုပ်သလိုဖြစ်ပြီး ရှုပ်ထွေးမှုကို ဖုံးကွယ်လိုက်ပါတယ်။ သူတို့ရဲ့အငြိမ်ပုံကွက်က သမိုင်းကြောင်း၊ လူမှုရေး၊ ယဉ်ကျေးမှုတွေရဲ့အပြန်အလှန်သက်ရောက်မှုတွေကို ဝှက်ထားလိုက်တယ်။ "နယ်မြေဆိုတာ ဒီအတိုင်းပဲ" ဆိုတဲ့အမြင်က လူကိုလှည့်စားတယ်။ ဒီလှည့်စားမှုက ကမ္ဘာကြီးဟာ သပ်သပ်ရပ်ရပ်အပိုင်းခြားထားပြီးသားလို့ ယုံကြည်စေတယ်။ ဒီယုံကြည်မှုကပဲ ခွဲခြားတဲ့ ပဋိပက္ခဇာတ်လမ်းတွေကို အားပေးပြန်တယ်။
နောက်ထပ်ပြဿနာက မြေပုံတွေကို မပြောင်းလဲနိုင်တဲ့အရာအဖြစ် မြင်တဲ့အတွေးပါ။ အာဖရိကက ကိုလိုနီအမွေတွေကနေ အရှေ့အလယ်ပိုင်းပဋိပက္ခတွေအထိ၊ အတိတ်က နယ်နိမိတ်တွေဟာ ဘဝတွေကိုပုံသွင်းပြီး အငြင်းပွားမှုတွေကို မီးထိုးပေးနေဆဲပါ။ တရုတ်တွေရဲ့ လိုင်း ၉ ခုလည်း တောင်တရုတ်ပင်လယ်မှာ ပြဿနာဖြစ်နေတာက ဒီနေ့ခေတ်ထိလိုက်နေတဲ့ အရိပ်တွေကို တွေ့နိုင်တယ်။ ခေါင်းဆောင်တွေက ဒီကြိုးတွေကို သမိုင်းကြောင်းအရ တရားဝင်မှု၊ နယ်မြေတောင်းဆိုမှု၊ နိုင်ငံရေးစည်းရုံးမှုတွေအတွက် အသုံးချတယ်။
ဒီတော့ အရေးကြီးတာက အမွေဆက်ခံထားတဲ့မြေပုံတွေဟာ တခုတည်းသောအဖြေမဟုတ်ဘူးဆိုတာ ပြန်လည်သင်ယူဖို့ပါ။ လူတွေဟာ အရေးကြီးပါတယ်။ မြေပုံဆိုတာ ကတိတွေကို တာဝန်ခံဖို့ မဟာဗျူဟာကျကျ ရွေးချယ်လိုက်တဲ့ တန်ဆာပလာဖြစ်တယ်လို့ နားလည်ဖို့ လိုပါတယ်။ မြေပုံတွေဟာ လူတွေရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်နဲ့ဆွဲထားတာဆိုတာ သိမြင်လိုက်တာနဲ့ ဒီကန့်သတ်မှုတွေကို မေးခွန်းထုတ်လာနိုင်မယ်။ နယ်မြေဆိုင်ရာ အနှစ်သာရဝါဒကို ကျော်လွန်တဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းပုံစံတွေ (ဥပမာ ထပ်နေတဲ့အသိုင်းအဝိုင်းတွေ) အတွက်ကို စဉ်းစားဖို့ အခွင့်အရေးရှိလာမယ်။
မြန်မာနိုင်ငံကို ကြည့်လိုက်ရင် အမျိုးသားနိုင်ငံအယူအဆ ပေါ်လာတဲ့ တို့ဗမာအစည်းအရုံးက မြန်မာနိုင်ငံမြောက်က တောင်ထိ နေသူအကုန် ဗမာဖြစ်ဖို့လိုတယ်လို့ စဉ်းစားတာကို မကျေနပ်တာကနေ ဒီနေ့ထိ ပြဿနာတွေ တက်နေဆဲပါ။ နယ်မြေတွေကို ဗဟိုပြုပြီး စဉ်းစားကြရင်း ပြဿနာတက်ကြပါတယ်။ ဗမာတွေကလည်း ပဏ္ဏာဆက်ဒေသတွေကအစ ငါပိုင်တာ၊ ဌာနေလူမျိုးတွေကလည်း ငါပိုင်တာ ဖြစ်ကုန်ပါတယ်။ ဒါတောင် တရုတ်က ငါတို့ကို ပဏ္ဏာဆက်ဖူးလို့ ငါတို့ပိုင်တယ်ဆိုပြီး၊ အိန္ဒိယကလည်း နဂိုက ဗြိတိသျှဝင်ချိန်က ငါတို့နဲ့ တနိုင်ငံတည်းပဲဆိုပြီး မလုပ်တာ၊ ကမ္ဘောဒီးယားတို့ ထိုင်းတို့ကပါ အမွေလာမခွဲတာ တော်ပါသေးတယ်။ တကယ်နေတဲ့ ဌာနေလူမျိုးတွေကတော့ မြေပုံတွေကနေပေးတဲ့ တော်လှန်ရေးတွေ ဖြစ်ကုန်ကြပါတယ်။
တကယ်က မြေပုံတွေနဲ့နယ်နိမိတ်တွေဟာ ပိုင်ဆိုင်မှု သင်္ကေတထက် ပိုပါတယ်။ မြေပုံတွေဟာ "စနစ်ကျမှု၊ ပိုင်ဆိုင်မှု၊ အဓိပ္ပာယ်ရှိမှု" ဆိုတဲ့ လိုအင်တွေကို ရောင်ပြန်ဟပ်နေတဲ့ မှန်တွေပါပဲ။ ဒါပေမယ့် ဒီမျဉ်းတွေဟာ အစဉ်အမြဲနိစ္စထာဝရ ရှေးကတည်းကရှိပြီး နောင်လည်းရှိမယ်ဆိုတဲ့အမြင်ကို စွဲကိုင်ထားသရွေ့ သူတို့ချုပ်နှောင်ထားတဲ့ ချိန်းကြိုးကို ကျော်နိုင်မှာ မဟုတ်ဘူး။ ချည်နှောင်ခံရမယ်။ သူတို့ကို ကျော်လွန်နိုင်စွမ်းကို မြင်လို့မရဘူး။ မြေပုံတွေရဲ့ "အစဉ်အလာဖြစ်တည်" ကို မေးခွန်းထုတ်တဲ့အခါမှသာ ပိုပြီးလှုပ်ရှား၊ စာနာ၊ လူသားဆန်တဲ့ ကမ္ဘာ့အမြင်ကို ရှာတွေ့နိုင်မှာပါ။

မိမိတို့ ဘယ်လို အတူတကွ ရှင်သန်နေထိုင်ကြမလဲ။

လွတ်လွတ်လပ်လပ် အတူတကွ နေထိုင်တယ်ဆိုတာ ဘာကို ဆိုလိုတာပါလဲ။ အာဏာနဲ့ အုပ်ချုပ်တာ မဟုတ်ဘဲ ယုံကြည်မှုနဲ့ အုပ်ချုပ်တယ်ဆိုတာရော ဘာကို ဆိုလိုတာလဲ။ ဒါတွေဟာ တိတ်ဆိတ်နက်ရှိုင်းတဲ့ မေးခွန်းတွေ ဖြစ်တယ်၊ အဲဒီမေးခွန်းတွေက ဒီမိုကရက်တစ် ကွန်ဖက်ဒရယ်ဝါဒရဲ့ အဓိကအချက်မှာ ရှိနေတယ်၊ အဲဒီဝါဒက ဒီမိုကရေစီကို အပေါ်ကနေ ချမှတ်တဲ့ စနစ်တခုအဖြစ် မဟုတ်ဘဲ အောက်ခြေကနေ - အိမ်နီးနားချင်းတွေကြား၊ လမ်းတွေ၊ ရွာတွေမှာ - ရှင်သန်ကြီးထွားလာတဲ့ နေထိုင်မှုပုံစံတခုအဖြစ် ပြန်လည်စဉ်းစားဖို့ ဖိတ်ခေါ်နေတယ်။

ဒီ လောကအမြင်၊ သူ့ရဲ့ လုပ်ဆောင်မှုတွေ၊ ဖြစ်နိုင်ခြေတွေ၊ ဒါ့အပြင် သူကြုံတွေ့နေရတဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေကို စူးစမ်းလိုတဲ့စိတ်နဲ့ အတူတကွ ဆွေးနွေးကြည့်ကြစို့။

အိမ်နီးနားချင်းတွေမှာ အမြစ်တွယ်ထားတဲ့ ဒီမိုကရေစီအကြောင်း ပြောစို့။

ကနဦး Abdullah Öcalan က စိတ်ကူးခဲ့တဲ့ ဒီမိုကရက်တစ် ကွန်ဖက်ဒရယ်ဝါဒဟာ ရိုးရှင်းပေမဲ့ ခိုင်မာတဲ့ အိုင်ဒီယာတခုနဲ့ စတင်ခဲ့တယ်။ ဒီမိုကရေစီဟာ နိုင်ငံတော်နဲ့ စတင်တာ မဟုတ်ဘဲ နေရာတခုနဲ့ ဘဝတခုကို မျှဝေနေကြတဲ့ ပြည်သူတွေနဲ့ စတင်သင့်တယ်ဆိုတဲ့ အိုင်ဒီယာပဲ။ ဒါဟာ အာဏာက ဝေးကွာတဲ့ အင်စတီကျူးရှင်းတွေကနေ အောက်ကို စီးဆင်းတာ မဟုတ်ဘဲ ဒေသခံ လူမှုအဖွဲ့အစည်းတွေ - ရပ်ကွက်တွေ၊ ရွာတွေ၊ မြို့တွေ - ကနေ အပေါ်ကို စီးဆင်းတဲ့ ကမ္ဘာတခုကို စိတ်ကူးယဉ်ထားတယ်။ ဒါက သာမန်ပြည်သူတွေက သူတို့ရဲ့ မျှဝေထားတဲ့ အနာဂတ်ကို ဆွေးနွေးငြင်းခုံခြင်းနဲ့ ဂရုစိုက်ခြင်းအားဖြင့် ပုံဖော်ကြတဲ့ "အိမ်နီးနားချင်းတွေရဲ့ ဒီမိုကရေစီ" ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုလိုတယ်။

သူ့ရဲ့ အဓိကအချက်မှာ ဒီဝါဒက အောက်ပါအချက်တွေကို စဉ်းစားပါတယ်။

• ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်မှု - လူမှုအဖွဲ့အစည်းတွေက သူတို့ရဲ့ လိုအပ်ချက်တွေ၊ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုကနေ ပညာရေး၊ အငြင်းပွားမှုတွေ ဖြေရှင်းတာအထိ၊ ကို ဗဟိုပြုပြီး ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ အတူတူ ချကြတယ်။ 
• ကျားမတန်းတူညီမျှမှု - အမျိုးသမီးတွေဟာ ဆုံးဖြတ်ချက်ချရာမှာ တန်းတူပူးပေါင်းပါဝင်သူတွေ ဖြစ်တယ်၊ အဓိကနေရာယူလွှမ်းမိုးထားတဲ့ အစဉ်အလာတွေကို စိန်ခေါ်နေကြတယ်။ 
• ဂေဟစနစ်ဆိုင်ရာ သတိပြုမိမှု - ကမ္ဘာမြေကြီးနဲ့ သဟဇာတဖြစ်အောင် နေထိုင်ခြင်းဟာ လမ်းညွှန်အခြေခံမူ ဖြစ်တယ်။ ပေါင်းစုံပါဝင်နိုင်မှု - ကွဲပြားတဲ့ အသံတွေနဲ့ ယဉ်ကျေးမှုတွေကို ကြိုဆိုပါတယ်၊ နှုတ်ပိတ်တာမျိုး မလုပ်ပါဘူး။

ဒါက တောင့်တင်းခိုင်မာတဲ့ တရားသေဖွဲ့စည်းစရာပုံစံတခု မဟုတ်ဘဲ စဉ်းစားပုံစဉ်းစားနည်း တခု ဖြစ်တယ်။ ယုံကြည်မှုနဲ့ တာဝန်ယူမှုဆိုင်ရာ ဆက်ဆံရေးတွေ တည်ဆောက်ဖို့ ခေါ်ဆိုနေတာ ဖြစ်တယ်၊ အဲဒီမှာ လွတ်လပ်မှုဆိုတာ မဲပေးခွင့်ရုံတင် မဟုတ်ဘဲ နားထောင်ပေးတဲ့ လူမှုအဖွဲ့အစည်းတခုမှာ ကိုယ့်ရဲ့ အသံကို ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခွင့်ရတာကို ဆိုလိုတယ်။

မျှဝေထားတဲ့ တာဝန်ယူမှုကို လက်တွေ့အသုံးချမှု

ဆီးရီးယားမြောက်ပိုင်းနဲ့ အရှေ့ပိုင်းက ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရတဲ့ ဒေသဖြစ်တဲ့ ရိုဂျာဗာမှာတော့ ဒီဝါဒကို စစ်ပွဲရဲ့ ပရမ်းပတာအခြေအနေကြားထဲမှာ စမ်းသပ်ခဲ့ရတယ်။ ဒီနေရာမှာ ပြည်သူတွေက အသစ်အဆန်းတခု တည်ဆောက်ဖို့ ရဲရင့်ခဲ့ကြတယ် - ဒီမိုကရေစီဟာ သေးငယ်တဲ့၊ ဒေသတွင်း စည်းဝေးပွဲတွေနဲ့ ရပ်ကွက်ကွန်မြူးတွေကနေ စတင်တဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းတခုပဲ။ ဒါတွေဟာ ခမ်းနားကြီးကျယ်တဲ့ ပါလီမန်တွေ မဟုတ်ဘဲ ရိုးသားတဲ့ စုဝေးပွဲတွေ ဖြစ်တယ်။ မိသားစုတွေ လက်ဖက်ရည်သောက်ရင်း တွေ့ဆုံတာ၊ အိမ်နီးနားချင်းတွေ သူတို့ရဲ့ မျှဝေထားတဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေကို ဆွေးနွေးတာမျိုးတွေ ဖြစ်တယ်။

ဒီ စည်းဝေးပွဲတွေမှာ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေကို အများစုရဲ့ မဲနဲ့ မဟုတ်ဘဲ သဘောတူညီချက်နဲ့ ချမှတ်ပါတယ်။ “ဒါက အခုအချိန်အတွက် လုံလောက်ပြီလား၊ စမ်းသပ်ဖို့ လုံခြုံပြီလား” လို့ မေးတဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်တခု ဖြစ်တယ်။ ဒီမေးခွန်းက မိမိကိုယ်ကိုယ်နှိမ့်ချမှုကို ဖိတ်ခေါ်တယ်၊ ကန့်ကွက်မှုကို ခြိမ်းခြောက်မှုအဖြစ် မဟုတ်ဘဲ အိုင်ဒီယာတွေကို ပိုမိုအားကောင်းစေတဲ့ နည်းလမ်းအဖြစ် နေရာပေးတယ်။ ခေါင်းဆောင်မှုဆိုတာ ထိန်းချုပ်မှုအကြောင်း မဟုတ်ဘဲ ဝန်ဆောင်မှုအကြောင်း ဖြစ်တယ်၊ တာဝန်ယူမှုရှိဖို့ သေချာစေဖို့ မကြာခဏ လှည့်လည်လုပ်ဆောင်ကြတယ်။ ကလေးတွေနဲ့ လူငယ်တွေကိုတောင် ဒီ စမ်းသပ်မှုထဲကို ဖိတ်ခေါ်ထားတယ်၊ လူငယ်ပါလီမန်တွေက လူကြီးစည်းဝေးပွဲတွေကို ထင်ဟပ်စေတယ်။ ဒါက ပညာရေးအဖြစ် ဒီမိုကရေစီကို အသုံးချတာလည်းဖြစ်တယ်။ ပိုင်ဆိုင်တယ်ဆိုတာ ဘာကို ဆိုလိုတာလဲ၊ တာဝန်ယူတယ်ဆိုတာ ဘာလဲ၊ မျှဝေထားတဲ့ အနာဂတ်ကို ဘယ်လို ပုံဖော်မလဲဆိုတာကို စုပေါင်းသင်ယူတာပဲ။

ဒီ ချဉ်းကပ်ပုံက အတွေးအခေါ်ပေါင်းစုံကနေ ဆွဲယူထားတယ်။ လစ်ဘာတီရီယန် မြူနီစီပယ်ဝါဒ (libertarian municipalism)၊ လူစုသိုင်းဝိုင်းအုပ်ချုပ်မှု (sociocracy)၊ အိန္ဒိယက အိမ်နီးနားချင်းဝါဒ (neighborocracy) ဆိုတဲ့ အယူအဆ၊ ဒါ့အပြင် ယုံကြည်မှုကို အပေါ်ကနေ အမိန့်ပေးလို့ မရဘဲ ဆွေးနွေးငြင်းခုံခြင်းအားဖြင့် ရရှိတယ်ဆိုတာ သိတဲ့ လူမှုအဖွဲ့အစည်းတွေရဲ့ ပညာ စတာတွေလည်း ပါတယ်။ ဒါဟာ အရင်းအမြစ်အခြေပြု လူမှုအဖွဲ့အစည်းဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး (Asset-Based Community Development) ကိုလည်း အခြေခံထားတယ်၊ အဲဒီမှာ လူတွေက သူတို့ရဲ့ ပြဿနာတွေကို စာရင်းပြုစုခြင်းအားဖြင့် စတင်တာ မဟုတ်ဘဲ အဲဒီမှာ ရှိပြီးသား ခွန်အားတွေဖြစ်တဲ့ ကျွမ်းကျင်မှုတွေ၊ စိတ်အားထက်သန်မှုတွေ၊ ဆက်ဆံရေးတွေကို အသိအမှတ်ထား ဂုဏ်ပြုခြင်းအားဖြင့် စတင်ကြတယ်။

အကျပ်အတည်းကာလမှာ ယုံကြည်မှုရဲ့ ခွန်အား

ရိုဂျာဗာရဲ့ စမ်းသပ်မှုက ဒီမိုကရေစီဟာ အနက်ရှိုင်းဆုံးအဓိပ္ပါယ်အရ ကြွယ်ဝချမ်းသာမှု မဟုတ်ဘဲ အသက်ရှင်သန်ရေး lifeline ဖြစ်တယ်ဆိုတာကို ပြသနေတယ်။ နေရပ်စွန့်ခွာရမှု၊ စစ်ရေးခြိမ်းခြောက်မှုတွေ၊ သံသယစိတ်တွေနဲ့ ရင်ဆိုင်ရတဲ့အခါ လူမှုအဖွဲ့အစည်းတွေက အတူတကွ လုပ်ဆောင်ခြင်းအားဖြင့် ခွန်အားကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ကြတယ်။ ဒါက နက်နဲတဲ့ သင်ခန်းစာတခုကို အကြံပြုနေတယ်။ ဘယ်လိုပဲ ပျက်စီးနေပါစေ၊ လူမှုအဖွဲ့အစည်းတိုင်းက သူ့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်ပြန်လည်ရှင်သန်မှု မျိုးစေ့တွေကို ပိုင်ဆိုင်ထားတယ်။ သူတို့ရဲ့ ခွန်အားတွေကို ပေါင်းစည်းခြင်းအားဖြင့် အိမ်နီးနားချင်းတွေဟာ ဘုံဘဝတခုရဲ့ ပူးတွဲဖန်တီးသူတွေ ဖြစ်လာကြတယ်။

ရိုဂျာဗာကနေ ရတဲ့ သင်ခန်းစာက ပြီးပြည့်စုံတဲ့ စနစ်တွေအကြောင်း မဟုတ်ဘဲ ဆက်ဆံရေးတွေအကြောင်း ဖြစ်တယ်။ နိုင်ငံရေးဟာ သူ့ရဲ့ အကောင်းဆုံးပုံစံမှာ နားထောင်ခြင်း၊ တုံ့ပြန်ခြင်း၊ ဒါ့အပြင် ယုံကြည်မှု တည်ဆောက်ခြင်းရဲ့ စိတ်ရှည်သည်းခံရတဲ့ အလုပ် ဖြစ်တယ်။ ဒီမိုကရက်တစ် ကွန်ဖက်ဒရယ်ဝါဒက မျှော်လင့်ချက်အတွက် ဖိတ်ခေါ်မှုတခုကို ပေးပါတယ်၊ ခမ်းနားတဲ့ ကတိတွေကနေ မဟုတ်ဘဲ အိမ်နီးနားချင်းတွေရဲ့ အတူတကွ အုပ်ချုပ်ဖို့ ယုံကြည်တဲ့ တိတ်ဆိတ်တဲ့ သတ္တိအားဖြင့် ဖြစ်တယ်။

သီအိုရီဆိုင်ရာ စိန်ခေါ်မှုတွေ - နိုင်ငံတော် မရှိဘဲ နေထိုင်ခြင်း

ဒါပေမဲ့ ဒီ လောကအမြင်က ခက်ခဲတဲ့ မေးခွန်းတွေကို ဖြစ်ပေါ်စေတယ်။ ဒီမိုကရက်တစ် ကွန်ဖက်ဒရယ်ဝါဒက ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှုရှိတဲ့ အာဏာနဲ့ တသမတ်တည်းဖြစ်ဖို့ လမ်းကြောင်းရှိတဲ့ အမျိုးသား-နိုင်ငံတော်ကို ငြင်းပယ်တယ်။ ဒါပေမဲ့ နိုင်ငံတော်တွေ လွှမ်းမိုးထားတဲ့ ကမ္ဘာမှာ ကွန်မြူးတွေရဲ့ ကွန်ဖက်ဒရယ်က ကမ္ဘာ့အစီအစဉ်နဲ့ ဘယ်လို ပတ်သက်ဆက်နွယ်မလဲ။ ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှုရှိတဲ့ အင်စတီကျူးရှင်းတွေ မဖန်တီးဘဲ စာချုပ်စာတမ်းတွေ ဘယ်လို ညှိနှိုင်းမလဲ၊ ကျူးကျော်မှုတွေကို ကာကွယ်မလဲ၊ ဒါမှမဟုတ် အခြေခံအဆောက်အအုံ ဒါမှမဟုတ် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ကာကွယ်ရေးလို ကြီးမားတဲ့ လိုအပ်ချက်တွေကို ဘယ်လို ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်မလဲ။ ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှု လျှော့ချထားတဲ့ လူမှုအဖွဲ့အစည်းတွေဟာ ဒေသခံ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ကို ထိန်းသိမ်းထားရင်းနဲ့ ဘယ်လို ကြီးမားတဲ့ အတိုင်းအတာနဲ့ စုပေါင်း လုပ်ဆောင်နိုင်မလဲ။ သာဓကပြောရရင် ကမ္ဘာ့ကပ်ရောဂါကို စီမံခန့်ခွဲတာ ဒါမှမဟုတ် မီးရထားလမ်း ဖောက်လုပ်တာဟာ ဒေသတွေအနှံ့အပြား ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်ဖို့ လိုတယ်။ ရှင်းလင်းတဲ့ ယန္တရားတွေ မရှိဘဲ စနစ်က ကာကွယ်ဖို့ ကြိုးစားနေတဲ့ လွတ်လပ်မှု ကိုယ်တိုင်ကို ထိခိုက်စေနိုင်တဲ့ ဗျူရိုကရေစီပုံစံသစ်တွေ ဒါမှမဟုတ် အာဏာတွေ ပေါ်ထွက်လာနိုင်တဲ့ အန္တရာယ် ရှိတယ်။

အယူဝါဒနဲ့ ခေါင်းဆောင်မှု

နောက်ထပ် မေးခွန်းတခု ထပ်ပေါ်လာတယ်။ ကွန်ဖက်ဒရယ်ဖွဲ့စည်းမှုကို ဘာက တည်တံ့စေတာလဲ။ လူမှုအဖွဲ့အစည်းတွေက ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရှိရင် ပိုကြီးတဲ့ ကွန်ဖက်ဒရယ်ရဲ့ နယ်နိမိတ်တွေကို ဘယ်လို ဆုံးဖြတ်မလဲ။ ဒါက ပထဝီအနေအထား၊ မျှဝေထားတဲ့ တန်ဖိုးတွေ ဒါမှမဟုတ် တခြားအရာတခုခုကို အခြေခံတာလား။ ဗဟိုအာဏာ မရှိရင် ကွန်မြူးတွေကြားက အငြင်းပွားမှုတွေကို စနစ်က ဘယ်လို ဖြေရှင်းမလဲ ဒါမှမဟုတ် ကွဲထွက်တာကို ဘယ်လို ကာကွယ်မလဲ။

ဒီမိုကရက်တစ် ကွန်ဖက်ဒရယ်ဝါဒက ခေါင်းဆောင်မဲ့၊ အလျားလိုက် စည်းဝေးပွဲတွေကို ထောက်ခံအားပေးပါတယ်၊ ဒါပေမဲ့ ဒါဟာ Öcalan နဲ့ နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း ဆက်စပ်နေတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒါက Kurdish တွေနဲ့ ပိုဆိုင်နိုင်တယ်။ မေးခွန်းက သူ့ရဲ့ သြဇာလွှမ်းမိုးမှု - ဒါမှမဟုတ် ဘယ်အယူဝါဒပဲ ဖြစ်ပါစေ - ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှုရှိတဲ့ အာဏာပုံစံတခု ဖြစ်လာတာကို ဒီဝါဒက ဘယ်လို ကာကွယ်မလဲဆိုတာပဲ။ ပွင့်လင်းတဲ့ ဆွေးနွေးငြင်းခုံမှုကို တန်ဖိုးထားတဲ့ စနစ်တခုက သူ့ရဲ့ အခြေခံအိုင်ဒီယာတွေက ကန့်ကွက်မှုတွေကို ချေမှုန်းတာ ဒါမှမဟုတ် ပေါင်းစုံပါဝင်မှုကို ကန့်သတ်တာမျိုး မဖြစ်အောင် ကာကွယ်ရမယ်။ ဒါဟာ သူ့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်အခြေခံမူတွေကို ဆက်လက် ဝေဖန်သုံးသပ်ပြီး ပြောင်းလဲတိုးတက်ဖို့ နည်းလမ်းတွေ လိုအပ်တယ်။

အသွင်ကူးပြောင်းမှုနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ တခြားမေးခွန်းတွေလည်း ရှိတယ်။ အမျိုးသား-နိုင်ငံတော်တွေရဲ့ ကမ္ဘာက ကွန်မြူးတွေရဲ့ ကွန်ဖက်ဒရယ်အဖြစ် ဘယ်လို အသွင်ပြောင်းမလဲ။ ဒီဝါဒက နိုင်ငံတော် ပြိုကျတာ ဒါမှမဟုတ် ပဋိပက္ခလို ရှားပါးတဲ့ အခြေအနေတွေပေါ်မှာ အားကိုးပြီး အသစ်ဖွဲ့စည်းပုံတွေအတွက် နေရာဖန်တီးတာလား။ ဒါမှမဟုတ် ဒါဟာ အပြောင်းအလဲအတွက် လူတိုင်းနဲ့ သက်ဆိုင်တဲ့ ပုံစံတခု ပေးနိုင်တာလား။

လက်တွေ့အသုံးချမှုအပေါ် ဝေဖန်သုံးသပ်မှုတွေ - အခြေခံမူတွေကို အလျှော့ပေးခြင်းလား

လက်တွေ့မှာ ဝေဖန်သူတွေက ရိုဂျာဗာရဲ့ ဒီမိုကရက်တစ် ကွန်ဖက်ဒရယ်ဝါဒကို လက်တွေ့အသုံးချတာက တင်းမာမှုတွေကို ဖော်ပြနေတယ်လို့ ငြင်းခုံကြတယ်။ အဓိက ဝေဖန်ချက်တခုကတော့ ဒီဝါဒရဲ့ နယ်ချဲ့ဆန့်ကျင်ရေး အမြစ်တွေဟာ အမေရိကန်လို နယ်ချဲ့အင်အားစုတွေလို့ မြင်ကြတဲ့ အင်အားစုတွေနဲ့ မဟာမိတ်ဖွဲ့ခြင်းကြောင့် ထိခိုက်နေတယ်ဆိုတာပဲ။ တချို့က ဒီဝါဒရဲ့ ကျိုးကြောင်းဆီလျော်မှု - ကမ္ဘာ့အင်အားစုအားလုံးကို "တတိယကမ္ဘာစစ်" မှာ တူညီတဲ့အရာအဖြစ် သဘောထားခြင်း - က ဒီ မဟာမိတ်ဖွဲ့မှုတွေကို လက်တွေ့ကျတဲ့အရာအဖြစ် မှန်ကန်စေတယ်လို့ ငြင်းခုံကြတယ်။ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၅ မှာ Öcalan က ထောင်ထဲကနေ ပါတီကို လက်နက်ချဖို့၊ ကိုယ်တိုင် ဖျက်သိမ်းဖို့၊ ဒါ့အပြင် တူရကီနိုင်ငံတော်နဲ့ ဆယ်စုနှစ်များစွာကြာအောင် ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ ပဋိပက္ခကို အဆုံးသတ်ဖို့ သမိုင်းဝင် ခေါ်ဆိုမှုတခု ပြုလုပ်ခဲ့တယ်။ ဒါက နယ်ချဲ့လွှမ်းမိုးမှုကနေ ကင်းဝေးတဲ့ ကိုလိုနီခေတ်လွန်ကမ္ဘာရဲ့ ရည်မှန်းချက်ကို သစ္စာဖောက်ဖို့ အန္တရာယ်ရှိတယ်၊ ဒီဝါဒရဲ့ အခြေခံမူတွေနဲ့ သူ့ရဲ့ လုပ်ရပ်တွေကြားမှာ ကွာဟချက်ကို ဖန်တီးနေတယ်။ တူရကီ ကွန်မြူနစ်ပါတီလို ပြင်ပဝေဖန်သူတွေက ဒီမိုကရက်တစ် ကွန်ဖက်ဒရယ်ဝါဒဟာ လစ်ဘရယ်ဝါဒနဲ့ ပေါင်းစည်းသွားပြီ၊ အနောက်တိုင်းအင်အားစုတွေနဲ့ မဟာမိတ်ဖွဲ့ပြီး သူ့ရဲ့ တော်လှန်ရေးဆန်တဲ့ အစွမ်းသတ္တိကို ဆုံးရှုံးသွားပြီလို့ ငြင်းခုံကြတယ်။ ဒါက ဒီဝါဒဟာ လက်တွေ့မှာ သူ့ရဲ့ ခိုင်မာတဲ့ လောကအမြင်ကို ရေဖျန်းလိုက်နိုင်တယ်၊ သူ့ရဲ့ နယ်ချဲ့ဆန့်ကျင်ရေး အစွန်းအထွက်တွေနဲ့ ဆန့်ကျင်ဘက်ဖြစ်တဲ့ အိုင်ဒီယာတွေ ဒါမှမဟုတ် မဟာမိတ်တွေကို လက်ခံနိုင်တယ်လို့ အကြံပြုနေတယ်။

နောက်ထပ် ဝေဖန်ချက်တခုကတော့ ဒီဝါဒက အာဏာစုစည်းတာကို ဘယ်လောက် လုံလောက်စွာ ကာကွယ်နိုင်သလဲ၊ အထူးသဖြင့် အကျပ်အတည်းကာလမှာ ကာကွယ်နိုင်သလားဆိုတာကို မေးခွန်းထုတ်တယ်။ ရိုဂျာဗာမှာ တချို့က စည်းဝေးပွဲအခြေခံ အုပ်ချုပ်ရေးသီအိုရီရှိနေပေမဲ့ စစ်တပ်ခေါင်းဆောင်တွေရဲ့ လက်အောက်မှာ "အာဏာရှင်စနစ်" ကို မြင်ကြတယ်။ ဒါက ဖြစ်နိုင်တဲ့ အားနည်းချက်တခုကို အကြံပြုနေတယ်- စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ဒါမှမဟုတ် မတည်ငြိမ်တဲ့ အခြေအနေတွေမှာ ဒီဝါဒက အရပ်ဘက်၊ ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှု လျှော့ချထားတဲ့ စည်းဝေးပွဲတွေက စစ်တပ် ဒါမှမဟုတ် နိုင်ငံရေး အဆောက်အအုံတွေအပေါ် အာဏာကို ထိန်းချုပ်ထားနိုင်မလား။ သူ့ရဲ့ ဒီမိုကရေစီ အနှစ်သာရကို ထိန်းသိမ်းထားဖို့ ဒီဇိုင်းက ပိုမိုအားကောင်းတဲ့ ကာကွယ်မှုတွေ လိုအပ်နိုင်တယ်။

ကတိနဲ့ စိန်ခေါ်မှု

ဒီမိုကရက်တစ် ကွန်ဖက်ဒရယ်ဝါဒက လှပတဲ့၊ စိန်ခေါ်မှုတွေနဲ့ ပြည့်နှက်တဲ့ လောကအမြင်တခုကို ပေးပါတယ်။ ဒီမိုကရေစီဟာ လူနဲ့ဝေးကွာတဲ့ အင်စတီကျူးရှင်းတခု မဟုတ်ဘဲ ယုံကြည်မှုနဲ့ မျှဝေထားတဲ့ တာဝန်ယူမှုမှာ အမြစ်တွယ်ထားတဲ့ အသက်ဝင်စွာနဲ့ လုပ်ဆောင်မှုတခု ဖြစ်တဲ့ ကမ္ဘာတခုပဲ။ ရိုဂျာဗာမှာ သူ့ရဲ့ စမ်းသပ်မှုတွေက အကျပ်အတည်းကာလမှာတောင် လူတွေ အတူတကွ အုပ်ချုပ်ဖို့ ရဲရင့်တဲ့အခါ ဘာတွေ ဖြစ်နိုင်တယ်ဆိုတာကို ပြသနေတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒါဟာ နက်နဲတဲ့ မေးခွန်းတွေနဲ့ ရင်ဆိုင်နေရတယ်- နိုင်ငံတော် လွှမ်းမိုးထားတဲ့ ကမ္ဘာမှာ အသက်ရှင်ရပ်တည်ရေး၊ ဒေသလိုအပ်ချက်တွေနဲ့ စုပေါင်းလိုအပ်ချက်တွေကို မျှတအောင် ထိန်းညှိရေး၊ အယူဝါဒဆိုင်ရာ ပွင့်လင်းမြင်သာမှု သေချာစေရေး၊ ဒါ့အပြင် သူ့ရဲ့ လွတ်မြောက်ရေး အမြစ်ခံရာတွေနဲ့ ကိုက်ညီစွာ နေထိုင်ရေးတို့ပဲ။

ဒီဝါဒရဲ့ အစွမ်းသတ္တိ အစစ်အမှန်က အဖြေအားလုံးကို ပေးရာမှာ မဟုတ်ဘဲ ဒါကို စဉ်းစားဖို့ မိမိတို့ကို တောင်းဆိုရာမှာ ရှိတယ်လို့ ဆိုလိုတာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ လွတ်လွတ်လပ်လပ် နေထိုင်ဖို့ မိမိတို့ ဘယ်လို ဆက်ဆံရေးမျိုးတွေ တည်ဆောက်ရမလဲ။ ဒါ့အပြင် စမ်းသပ်ဖို့ အချင်းချင်း လုံလောက်စွာ ယုံကြည်နိုင်မလား။

ဗုဒ္ဓဘာသာ ရှေးရဟန်းတွေဆီက ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှု လျှော့ချထားတဲ့ အုပ်ချုပ်မှုအကြောင်း ဘာတွေ သင်ယူနိုင်မလဲ။

ဗုဒ္ဓဘာသာ ရဟန်းတွေအကြောင်း တွေးတဲ့အခါ ကျွန်တော်တို့ဟာ အရမ်း တင်းကျပ်တဲ့ စနစ်တခုကို မြင်ယောင်နိုင်တယ်။ ထိပ်ဆုံးက သက်တော်ကြီး ရဟန်းတွေ၊ သူတို့ကို ငြိမ်ငြိမ်လေး နာခံတဲ့ သက်တော်ငယ် ရဟန်းတွေနဲ့ ကမ္ဘာအနှံ့အပြား အတူတူ စည်းမျဉ်းတွေ လိုက်နာတဲ့ လူတိုင်းလိုပေါ့။ ဒါပေမဲ့ ဒီပုံစံက သိပ် မှန်ကန်တာ မဟုတ်ဘူး။

တကယ်တော့ ဗုဒ္ဓက ရဟန်းသံဃာ အဖွဲ့အစည်း "သံဃာ" ကို ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှုနဲ့ လုံးဝမတူတဲ့ နည်းလမ်းနဲ့ အလုပ်လုပ်ဖို့ ရည်ရွယ်ဒီဇိုင်းထုတ်ခဲ့တာ ဖြစ်တယ်။ ကိုယ် တယောက်တည်း ဒါမှမဟုတ် အုပ်စုတခုတည်းက အရာအားလုံးကို ထိန်းချုပ်တာကို သူ မလိုချင်ခဲ့ဘူး။ ပရိနိဗ္ဗာန်ပြုကာနီး ဦးဆောင်သူ၊ သာသနာပိုင် မရှိဘူးလို့ ထင်ထင်ရှားရှား ပြောသွားခဲ့သေးတယ်။ ဗုဒ္ဓဟာ ဒေသအလိုက်ဖြစ်တဲ့၊ ပျော့ပြောင်းတဲ့၊ အချင်းချင်း လေးစားမှုနဲ့ အတူတူမျှဝေထားတဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေကနေ လမ်းညွှန်တဲ့ စနစ်တခု တည်ဆောက်ခဲ့တာပဲ။

ဘယ်လို အလုပ်လုပ်လဲ ဆိုတာ ကြည့်ရအောင်။
ဗုဒ္ဓဘာသာ ရဟန်းဘဝရဲ့ အဓိက စည်းမျဉ်းတွေကို ဝိနယ လို့ ခေါ်တဲ့ ဟောပြောချက်အနေနဲ့ စုစည်းထားတာဖြစ်တယ်။ ဒါဟာ ရဟန်းတွေ ငြိမ်းချမ်းစွာနဲ့ ကိုယ်ကျင့်တရားပိုင်း ကောင်းမွန်စွာ နေထိုင်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးမယ့် အသေးစိတ် စည်းမျဉ်းတွေနဲ့ ကျင့်စဉ်တွေ ဖြစ်တယ်။ ဒါရဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာ အကောင်းဆုံး စိတ်ကူးတွေထဲက တခုကတော့ ကြီးမားတဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေကို အဖွဲ့တခုအနေနဲ့ အတူတူ ချမှတ်သင့်တယ်ဆိုတာပဲ။

ဒီလို အဖွဲ့နဲ့ လုပ်တာကို သံဃကမ္မ လို့ ခေါ်တယ်။ ရဟန်းတွေဟာ ဒေသတွင်း သတ်မှတ်နယ်မြေ တခု ( သိမ်) မှာ စုဝေးပြီး အရေးကြီးတဲ့ အရာတခုခုကို ဆွေးနွေးတဲ့အခါ ဖြစ်ပေါ်တယ်။  ဥပမာ ဘယ်သူ့ကို ရှင်ရဟန်း ပြုပေးမလဲ၊ အငြင်းပွားမှုတွေကို ဘယ်လို ကိုင်တွယ်မလဲ ဒါမှမဟုတ် စည်းမျဉ်း တခု ချိုးဖောက်ခံရရင် ဘာလုပ်မလဲ ဆိုတာမျိုးတွေကို ဆွေးနွေးခဲ့ကြတယ်။

သူတို့ဟာ အားလုံး သဘောတူညီမှု ရဖို့ ကြိုးစားကြတယ်။ လူတိုင်း သဘောတူရင် ဆုံးဖြတ်ချက်က တရားဝင် ဖြစ်တယ်။ သက်တော်ကြီးရင်တောင် ကိုယ် တယောက်တည်း အရာအားလုံးကို ဆုံးဖြတ်လို့ မရဘူး။ အတွေ့အကြုံကို လေးစားတာ အရေးကြီးတယ်၊ ဒါပေမဲ့ အဖွဲ့အစည်းရဲ့ သဟဇာတ ဖြစ်တာကို ထိခိုက်တာမျိုး မဟုတ်ဘူး။ စိတ်ကူးက ရိုးရှင်းတယ်။ ပညာက လမ်းညွှန်ပေးသင့်တယ်၊ ထိန်းချုပ်တာ မဟုတ်ဘူး။

ဒီစနစ်ဟာ ပြီးပြည့်စုံဖို့ ဒါမှမဟုတ် အမြဲတမ်း သဘောတူဖို့ အကြောင်း မဟုတ်ဘူး။ ဒါဟာ နားထောင်တာ၊ ဆွေးနွေးတာနဲ့ ဘုံအမြင် တခု ရှာဖွေတာဖြစ်တယ်။ အတူတူရှာတယ်ပေါ့။

အုပ်ချုပ်ရေးမှာ ဌာနချုပ် မရှိဘူး၊ အကြီးအကဲတွေ မရှိဘူး။ ကမ္ဘာအနှံ့အပြားက ဗုဒ္ဓဘာသာ ဘုန်းကြီးကျောင်းတွေဟာ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ခေါင်းဆောင် တယောက်ဆီက အမိန့်တွေ လိုက်နာရမယ်လို့  ဗုဒ္ဓဘာသာမဟုတ်သူတဦးက ထင်ကောင်း ထင်နိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ ဝိနည်းက အဲဒီလို အလုပ်မလုပ်ဘူး။ ဗဟို အာဏာ တခုကို ဖန်တီးဖို့ ဒါကို ဘယ်တော့မှ မရည်ရွယ်ခဲ့ဘူး။

ရဟန်းသံဃာအဖွဲ့အစည်း တခုစီဟာ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် တာဝန်ယူတယ်။ သူ့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်စည်းတွေ သတ်မှတ်နိုင်တယ်။ သူ့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင် အစည်းအဝေးတွေ လုပ်တယ်။ ဒေသခံ လိုအပ်ချက်တွေပေါ် အခြေခံပြီး မျှဝေထားတဲ့ စည်းမျဉ်းတွေကို လမ်းညွှန်အဖြစ် သုံးပြီး ဘာလုပ်ရမယ်ဆိုတာ ဆုံးဖြတ်တယ်။ ဥပမာ အလွန်ဆင်းရဲပြီး စေတနာလည်း ရှိတဲ့သူတွေဆီမှာ အလှူမခံသင့်ဘူးဆိုတာမျိုး Guideline တွေ ရှိပေမယ့် အဲ့သည်အရာက ပျော့ပြောင်းပြီး လက်တွေ့ဘဝမှာ အခြေခံထားတယ်။

တစုံလုံးမှာ စည်းမျဉ်းတွေကို အပေါ်ကနေ "အတင်းအကျပ် လုပ်ခိုင်းဖို့" ဘယ်သူမှ မရှိဘူးဆိုတဲ့ အဓိပ္ပာယ်လည်း ဖြစ်တယ်။ အရာအားလုံးဟာ ရဟန်းတွေရဲ့ ဝိနည်းမှာ မြုပ်နှံထားတဲ့ စိတ်ကောင်းစေတနာကို လိုက်နာလိုစိတ်အပေါ် မူတည်တယ်။ ဒီစနစ်ဟာ ရဟန်းတွေ "ဘာမှန်တယ်" ဆိုတာကို လုပ်ဖို့ လေးလေးနက်နက် ဂရုစိုက်တဲ့အခါ အကောင်းဆုံးဖြစ်တယ်။ တယောက်ယောက်က သူတို့ကို ပြောလို့ မဟုတ်ဘဲ သူတို့ အတူတူ ရွေးချယ်လို့ ဖြစ်တယ်။ မေတ္တာ၊ ဂရုဏာနဲ့ ရွေးချယ်ရတာဖြစ်တယ်။

အစိုးရတွေ ဝင်လာတဲ့အခါမှာ ပြဿနာ စတာပဲ။

မြန်မာနဲ့ ထိုင်းလို နိုင်ငံတွေမှာ နိုင်ငံတော်က တရားဝင် ဗုဒ္ဓဘာသာ အာဏာပိုင် အဖွဲ့အစည်းတွေ ဖန်တီးသတ်မှတ်လိုက်တယ်။ မကြာခဏဆိုသလို ထိပ်ဆုံးမှာ သက်တော်ကြီး ရဟန်း၊ အကျော်အမော်ဘုန်းကြီးတွေ ( မဟာသံဃနာယကများ) ရှိတယ်။ ဒီလို နိုင်ငံတော်က အတည်ပြုထားတဲ့ စုစည်းမှုဟာ တနိုင်ငံလုံးမှာ အရာတွေကို စနစ်တကျ လုပ်ဖို့ ကူညီတယ်။ ဒါပေမဲ့ အခုဟာက မူလဝိနည်းထဲမှာ ဘယ်တော့မှ မရည်ရွယ်ခဲ့တဲ့ ကွပ်ကဲမှုအလွှာ တခုကို ထပ်ပေါင်းထည့်လိုက်တာ ဖြစ်တယ်။

ဒါက ပုစ္ဆာတခုကို ဖြစ်ပေါ်စေတယ်။ နိုင်ငံတော်ရဲ့ စပွန်ဆာနဲ့ ဗုဒ္ဓဘာသာ ပုံစံက ရဟန်းသူမြတ်တွေရဲ့ ကိုယ်ပိုင် စံနှုန်းတွေနဲ့ မကိုက်ညီတဲ့အခါ ဘာဖြစ်မလဲ။ အစိုးရတွေက စည်းမျဉ်းတွေ သတ်မှတ်တဲ့အခါ ရဟန်းတွေ မူလကလို ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် စစ်စစ်မှန်မှန် ဆက်အုပ်ချုပ်နိုင်ပါဦးမလား။ နိုင်ငံရေးမာယာရှင်တွေကတော့ ဘာသာဝင်အုပ်စုတွေကို သူတို့ဖောက်ပေးတဲ့လမ်းပေါ် တွန်းတင်တာပဲ။

မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ၊ အဲဒီနေရာတွေက မူလရည်ရွယ်ချက်ကို ပြောင်းလဲဖို့ စွမ်းအင်အကန့်အသတ်နဲ့သာ ရှိတာပါ။ ရလဒ်ကတော့ ရောထွေးနေတာပဲ။ ဘာသာရေး အပိုင်းတခု၊ နိုင်ငံရေး အပိုင်းတခု ပေါ်လာတာမျိုးပေါ့။ တခုနဲ့တခု ခွဲထုတ်ဖို့ အမြဲတမ်း မလွယ်ဘူး။ မင်းဆရာဖြစ်ချင်တဲ့ဘုန်းကြီး၊ ဘုရားဒကာ၊ ဘုရားလောင်းအဖြစ် တရားဝင်မှု လိုချင်တဲ့ ဘုရင်တွေနဲ့ မူလ လွတ်လပ်မှုကိုအခြေခံတဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ဟာ ပါးလျလာတယ်။ လွတ်လပ်မှုဟာလည်း ဘဝနေနည်း မတတ်သူတွေအတွက် ဝန်ထုပ်ဝန်ပိုးဖြစ်တယ်။ လွတ်လပ်ရတဲ့ ဝန်ကို မခံနိုင်သူတွေကလည်း ထိန်းချုပ်တဲ့ အာဏာနေရာတခုကို လိုလားကြတတ်တာမဟုတ်လား။

ဗုဒ္ဓဘာသာ ရဟန်းများ ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှုမရှိ အုပ်ချုပ်တဲ့စနစ်ရဲ့ အလှတရားကတော့ လူတွေကို တာဝန်ယူဖို့ ယုံကြည်တာပဲ။ ဒီထဲမှာ ဆွေးနွေးတာ၊ ဂရုစိုက်တာနဲ့ မျှဝေထားတဲ့ အားထုတ်မှုကို တန်ဖိုးထားတယ်။ ကလျာဏမိတ္တ (မိတ်ကောင်းစိတ်) ကို တန်ဖိုးထားတယ်။ အာဏာ ဒါမှမဟုတ် ကြောက်ရွံ့မှုကနေ တခြားသူတွေကို ထိန်းချုပ်တဲ့နည်းကို မယုံကြည်ဘူး။ အဲဒီအစား လူတွေကို စံနမူနာပြ နေထိုင်ဖို့နဲ့ တခြားသူတွေကိုလည်း ဒီလို လုပ်ဖို့ ကူညီဖို့ ဖိတ်ခေါ်တာ ဖြစ်တယ်။

ဒါပေမဲ့ လှပတဲ့အရာတွေ အားလုံးလိုပဲ ဒါက ကြွတ်ဆတ်ပျက်စီးလွယ်တဲ့ အနေအထားလည်း ဖြစ်တယ်။ ရိုးသားမှုအခြေခံတဲ့ အားထုတ်မှုနဲ့ နားလည်မှု မရှိရင် ဒီစနစ်က အားနည်းသွားနိုင်တယ်။ ရဟန်းတွေအနေနဲ့ ဂိုဏ်းဖွဲ့၊ မစုဝေး၊ မပြောဆို၊ မဆင်ခြင်သုံးသပ်ကြရင် ဖွဲ့စည်းမှုက ပြိုကွဲသွားမယ်။ ပြင်ပအင်အားစုတွေ လွှမ်းမိုးရင် အဖွဲ့အစည်းက သူ့ရဲ့ လွတ်လပ်မှု၊ ကိုယ်ပိုင်ပြဋ္ဌာန်းမှုကို ဆုံးရှုံးနိုင်တယ်။

ဒါတောင်မှ ဝိနည်းက မိမိတို့ကို ကောင်းမွန်တဲ့ အုပ်ချုပ်မှုဟာ ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှုရှိဖို့ မလိုအပ်ဘူးဆိုတာ ပြန်သတိပေးနိုင်တယ်။ ဒါဟာ ဒေသအလိုက် လုပ်ရမှာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ ဒါဟာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်တာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ ဒါဟာ လူသားဆန်တာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ အာဏာလွန်ဆွဲမှုတွေနဲ့ ထိန်းချုပ်မှုတွေ ပြည့်နေတဲ့ ကမ္ဘာမှာ ဒီ ရှေးဟောင်းအတွေးအခေါ်တခုက လူတွေကို လူသားလွတ်လပ်မှုအကြောင်း သင်ကြားပေးနေပါတယ်။

ဝိနည်းရဲ့ တဖြည်းဖြည်းချင်း ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာပုံကို တည်ငြိမ်မှုမရှိတာအဖြစ်၊ ချက်ချင်းပေါ်ထွန်းလာတဲ့ စည်းမျဉ်းတခု မဟုတ်ဘဲ အစောပိုင်း ရဟန်း သံဃာအဖွဲ့ ရဲ့ လိုအပ်ချက်တွေနဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေကို တုံ့ပြန်ရင်း ပြောင်းလဲလာတဲ့ အသက်ဝင်နေတဲ့ ဘောင်တခုအဖြစ် မိမိတို့ ကြည့်ရအောင်။ ဒါဟာ အမှန်စင်စစ် "ဝိဘဇ္ဇ" အမြင်နဲ့ သက်ဆိုင်တယ်၊ အဲဒီမှာ ကျင့်စဉ်တွေနဲ့ အယူဝါဒတွေကိုတောင် တည်ငြိမ်တဲ့၊ ကိုယ်ပိုင် အနှစ်သာရကနေ ပေါ်ထွက်လာတာ မဟုတ်ဘဲ အခြေအနေတွေပေါ် မူတည်ပြီး ဖြစ်ပေါ်လာတာအဖြစ် မြင်တယ်။

ဗုဒ္ဓဘာသာရဲ့ အနတ္တ (ကိုယ်ပိုင်တည်မြဲမှု မရှိ) ဆိုတဲ့ သွန်သင်မှုဟာ ဒီဝိဘဇ္ဇဘောင်ရဲ့ အဓိကပဲ။ ဒါက တည်မြဲတဲ့၊ မပြောင်းလဲတဲ့၊ ကိုယ်ပိုင် အတ္တ ဒါမှမဟုတ် စိတ်ဝိညာဉ် မရှိဘူးလို့ ဆိုတယ်။ မိမိတို့ အတ္တအဖြစ် ခံစားရတာဟာ အမြဲတမ်း ပြောင်းလဲနေတဲ့ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာနဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဖြစ်စဉ်တွေ ပေါင်းစပ်ထားတာ ဖြစ်တယ်။ ဒါက သဘာဝအတိုင်း မေးခွန်းတခု ဖြစ်ပေါ်စေတယ်- တည်မြဲတဲ့ အတ္တမရှိတဲ့နဲ့ ရည်မှန်းချက် ရှိတဲ့၊ မွေးရာပါ ကိုယ်ကျင့်တရား ဥပဒေတွေ မရှိတဲ့ ကမ္ဘာမှာ ကိုယ်ကျင့်တရား ကောင်းမွန်မှုနဲ့ ဝိနည်း လို စည်းမျဉ်းတွေကို လိုက်နာတာရဲ့ အခြေခံက ဘာလဲ။

ဗုဒ္ဓဘာသာက ဒါကို ကံ ရဲ့ အချင်းချင်း ဆက်စပ်နေတဲ့ နိယာမတွေ၊ ဆင်းရဲခြင်း (ဒုက္ခ) နားလည်မှုနဲ့ နိဗ္ဗာန် (လွတ်မြောက်ခြင်း) ကို ရှာဖွေခြင်းအားဖြင့် ဖြေရှင်းတယ်။

မြင့်မြတ်တဲ့ အာဏာပိုင် တဦးက ချပေးတာ ဒါမှမဟုတ် လက်တွေ့ဘဝရဲ့ အနှစ်သာရထဲ ထွင်းထုထားတဲ့ ရည်မှန်းချက်ရှိတဲ့ ကိုယ်ကျင့်တရား ဥပဒေ တခုအစား ဗုဒ္ဓဘာသာက ကံ ကို ကိုယ်ကျင့်တရားဆိုင်ရာ အကြောင်းရင်းရဲ့ သဘာဝ ဥပဒေအဖြစ် တင်ပြတယ်။ ကံ ဆိုတာ စာသားအရ "အလုပ်" လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်၊ ဗုဒ္ဓဘာသာ အခြေအနေမှာ ဒါဟာ ကိုယ်၊ နှုတ်၊ စိတ် ရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ရှိတဲ့ အလုပ်တွေကို ရည်ညွှန်းတယ်။ ဒီ ရည်ရွယ်ချက်တွေဟာ အရေးကြီးတဲ့ အကြောင်းအချက်ပဲ။ ကောင်းတဲ့ ရည်ရွယ်ချက်တွေ (မတပ်မက်တာ၊ မမုန်းတာနဲ့ မတွေဝေတာမှာ အမြစ်တွယ်တယ်) က ကောင်းတဲ့ ရလဒ်တွေဆီ ဦးတည်စေပြီး မကောင်းတဲ့ ရည်ရွယ်ချက်တွေ (တပ်မက်တာ၊ မုန်းတာနဲ့ တွေဝေတာမှာ အမြစ်တွယ်တယ်) က မကောင်းတဲ့ ရလဒ်တွေဆီ ဦးတည်စေတယ်။ ဒီ ရလဒ်တွေ ဒါမှမဟုတ် ဝိပါက (အလုပ်ရဲ့ အသီးအပွင့်) ဟာ တဦးချင်းစီအတွက် ခံစားမှုအရ ပေါ်ပေါက်လာတယ်။

အနတ္တအမြင်အရ ကံ ဟာ ပြင်ပစွမ်းအား တခု ဒါမှမဟုတ် တည်မြဲတဲ့ ဝိညာဉ် တခုအတွက် ပေးအပ်တဲ့ ဆုပေး အပြစ်ပေး စနစ်တခု မဟုတ်ဘူး။ ဒါ့အပြင် ဒါဟာ သံသရာ (လည်နေတဲ့ ဘဝ) ထဲက မိမိတို့ရဲ့ ခံစားမှုတွေကို ပုံဖော်တဲ့ အနုစိတ်တဲ့ အကြောင်းနဲ့ အကျိုး ဆက်နွယ်မှု ကွန်ရက်တခု ဖြစ်တယ်။ မိမိတို့ရဲ့ အလုပ်တွေက နောက်နောင် ခံစားမှုတွေကို လွှမ်းမိုးတဲ့ သဘာဝနဲ့ အခြေအနေတွေကို ဖန်တီးပေးတယ်၊ ဒီဘဝမှာရော နောက်နောင် ဖြစ်မယ့် ဘဝတွေမှာပါပေါ့ (ဝိညာဉ် ကူးပြောင်းတာအဖြစ် မဟုတ်ဘဲ အကြောင်း ဆက်နွယ်မှု ဆက်လက်တည်ရှိတာအဖြစ် နားလည်ရမယ်)။

အနတ္တအမြင်က မကောင်းတဲ့ စေ့ဆော်မှုကို အားနည်းစေတယ်။

အနတ္တ ရဲ့ အယူဝါဒက မကောင်းတဲ့ အလုပ်တွေရဲ့ အခြေခံအုတ်မြစ်- ပုံသေ အတ္တအပေါ် စွဲလမ်းမှုကို အားနည်းစေခြင်းအားဖြင့် ကိုယ်ကျင့်တရား ကောင်းမွန်မှုအပေါ် နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း သက်ရောက်မှု ရှိတယ်။ ဆင်းရဲဒုက္ခ အများစုနဲ့ ကိုယ်ကျင့်တရား မကောင်းတဲ့ အပြုအမူတွေဟာ ခိုင်မာတဲ့၊ ကိုယ်ပိုင် "ငါ" (ကာကွယ်ဖို့၊ ကျေနပ်အောင် လုပ်ဖို့နဲ့ အခိုင်အမာ ပြောဖို့ လိုအပ်တယ်) ဆိုတဲ့ မှားယွင်းတဲ့ ယုံကြည်မှုကနေ ဖြစ်ပေါ်လာတယ်။ တပ်မက်တာ၊ မုန်းတာနဲ့ တွေဝေတာတွေဟာ အဖြစ်မှန်ကို ဒီလို အခြေခံ မှားယွင်းစွာ နားလည်မှုကနေ ဖြစ်ပေါ်လာတာပဲ။

အနတ္တကို နားလည်တာဟာ ခံစားမှုတွေကို နတ္ထိဝါဒ၊ ပျက်သုဉ်းဝါဒအရ ငြင်းဆိုတာ မဟုတ်ဘူး၊ ဒါဟာ မွေးရာပါ တည်ရှိမှုရဲ့ လစ်ဟာတဲ့ သဘာဝအပေါ် ထိုးထွင်းဉာဏ် ဖြစ်တယ်။ ကျင့်ကြံသူက တည်ငြိမ်တဲ့ အတ္တဆိုတဲ့ စိတ်ကူးယဉ်မှုကနေ မြင်လာတဲ့အခါ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ဗဟိုပြုတဲ့ တပ်မက်မှုတွေနဲ့ မလိုလားမှုတွေရဲ့ ဖိအားက လျှော့သွားတယ်။ ကိုယ်ကျင့်တရား မကောင်းတဲ့ အလုပ်တွေအတွက် စေ့ဆော်မှုဟာ များသောအားဖြင့် ဒီ စိတ်ကူးယဉ် အတ္တကို အကျိုးပြုဖို့ ဒါမှမဟုတ် ကာကွယ်ဖို့ ရည်ရွယ်တာ ဖြစ်ပြီး ဒါက လျော့နည်းသွားတယ်။

ဗုဒ္ဓဘာသာမှာ အဆုံးစွန် ရည်မှန်းချက်ကတော့ ဆင်းရဲဒုက္ခကနေ လွတ်မြောက်ခြင်း (နိဗ္ဗာန်) ပဲ။ အရိယသစ္စာ လေးပါး က ဆင်းရဲဒုက္ခရဲ့ ပြဿနာ၊ သူ့ရဲ့ မူလအကြောင်း (တပ်မက်မှုနဲ့ စွဲလမ်းမှု၊ အဖြစ်မှန်ရဲ့ တကယ့် သဘာဝကို မသိမှုမှာ အမြစ်တွယ်တယ်၊ အနတ္တ ပါ ပါဝင်တယ်)၊ သူ့ရဲ့ ချုပ်ငြိမ်းမှုနဲ့ သူ့ရဲ့ ချုပ်ငြိမ်းရာ လမ်း (မဂ္ဂင်ရှစ်ပါး) ကို အကျဉ်းချုပ် ဖော်ပြတယ်။

ကိုယ်ကျင့်တရား ကောင်းမွန်မှု၊ အထူးသဖြင့် ရဟန်းတွေအတွက် ဝိနည်း ကို လိုက်နာတာနဲ့ လူပုဂ္ဂိုလ်တွေအတွက် ငါးပါးသီလ ကို လိုက်နာတာဟာ ဒီလမ်းရဲ့ အရေးပါတဲ့ အစိတ်အပိုင်းပဲ။ ဒါဟာ စိတ်ထင်ရာ ပုံသေ စည်းမျဉ်းတွေကို နာခံတာ မဟုတ်ဘဲ စိတ်ကို သန့်စင်စေတဲ့၊ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ်နဲ့ တခြားသူတွေအတွက် ဆင်းရဲဒုက္ခ လျှော့ချပေးတဲ့နဲ့ ပိုပြီး နက်ရှိုင်းတဲ့ ထိုးထွင်းဉာဏ်နဲ့ လွတ်မြောက်ခြင်းအတွက် အခြေအနေတွေ ဖန်တီးပေးတဲ့ ကောင်းတဲ့ နေထိုင်နည်းတွေကို ပျိုးထောင်တာပဲ။

ဝိနည်း ကို လိုက်နာတာဟာ ဒီ အမြင်အရ ဆိုရင် ကံ ကို နားလည်မှုနဲ့ နိဗ္ဗာန် ကို ရည်မှန်းတာမှာ အခြေခံတဲ့ ကိုယ့်ဆန္ဒနဲ့ လုပ်ဆောင်မှု ဖြစ်တယ်။ ရဟန်းတွေဟာ ပြင်ပ ဘုရားသခင်က အမိန့်ပေးလို့ ဒါမှမဟုတ် ထာဝရ ဝိညာဉ် တခုက အပြစ်ပေးခံရမှာမို့ ဒီစည်းမျဉ်းတွေကို ကတိကဝတ် ပြုတာ မဟုတ်ဘူး၊ ဒါပေမဲ့ သူတို့ဟာ လိုက်နာခြင်းက ဝိညာဉ်ရေးရာ ကျင့်စဉ်အတွက် လိုအပ်တဲ့ အခြေအနေတွေကို ဖြစ်ပေါ်စေတယ်၊ ထိခိုက်မှု လျှော့ချတယ် ပြီးတော့ ရဟန်း သံဃာအဖွဲ့အစည်း ထဲမှာ စုပေါင်း လွတ်မြောက်ခြင်းကို ရှာဖွေတာကို ကူညီတယ်ဆိုတာ သိရှိနားလည်လို့ပဲ။ စည်းမျဉ်းတွေကို စိတ်နဲ့ ခန္ဓာကို လေ့ကျင့်ဖို့၊ မကောင်းတဲ့ သဘာဝတွေကို တန်ပြန်ဖို့နဲ့ အနတ္တ ကို နားလည်ခြင်းနဲ့ ဆင်းရဲဒုက္ခကို အဆုံးသတ်ဖို့ မရှိမဖြစ် လိုအပ်တဲ့ အရည်အချင်းတွေဖြစ်တဲ့ သတိပဋ္ဌာန်၊ မေတ္တာနဲ့ ပညာတွေကို ပျိုးထောင်ဖို့ ကျွမ်းကျင်တဲ့ နည်းလမ်းတွေ (ဥပါယ်) အဖြစ် မြင်တယ်။

အချုပ်အားဖြင့်၊ တည်မြဲတဲ့ အတ္တ မရှိတဲ့၊ ကိုယ်ကျင့်တရားမှာတောင် ငါဆိုတဲ့ ဒိဋ္ဌိကပ်ဖို့ ရည်မှန်းချက် မဟုတ်တဲ့  ဗုဒ္ဓဘာသာ ဘောင်ထဲမှာ ကံ ဟာ ရည်ရွယ်ချက်တွေ၊ လုပ်ဆောင်မှုတွေနဲ့ ခံစားမှုတွေကြား အကြောင်းနဲ့ အကျိုး ဆက်စပ်မှုကို နားလည်စေတယ်။ ကိုယ်ကျင့်တရား ကောင်းမွန်မှုဟာ မကောင်းတဲ့ အလုပ်တွေက ဆင်းရဲဒုက္ခဆီ ဦးတည်စေတယ်၊ ကောင်းတဲ့ အလုပ်တွေက ကောင်းကျိုးချမ်းသာဆီ ဦးတည်စေတယ်ဆိုတာ သိရှိနားလည်မှုကနေ စေ့ဆော်တာ ဖြစ်တယ်။

အနတ္တဟာ တည်ငြိမ်တဲ့ အတ္တ ဆိုတဲ့ စိတ်ကူးယဉ်မှုကို ဖျက်သိမ်းပေးတယ်။ ဒါဟာ ဆင်းရဲဒုက္ခ အများစုနဲ့ ကိုယ်ကျင့်တရား မကောင်းတဲ့ အပြုအမူတွေရဲ့ အဓိက အကြောင်းရင်းပဲ။ ကိုယ်ပိုင်တည်မြဲမှု မရှိဘူးဆိုတာ သိရှိနားလည်ခြင်းက မကောင်းတဲ့ အလုပ်တွေကို မောင်းနှင်တဲ့ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ဗဟိုပြုတဲ့ စေ့ဆော်မှုတွေကို အားနည်းစေတယ်။

နိဗ္ဗာန် (လွတ်မြောက်ခြင်း) ကို ရှာဖွေခြင်းက အကြီးမားဆုံး ရည်မှန်းချက်ကို ပေးတယ်။ ဝိနည်း ကို လိုက်နာတာနဲ့ ကိုယ်ကျင့်တရား ကောင်းမွန်အောင် လုပ်တာဟာ စိတ်ကို သန့်စင်စေဖို့၊ ဆင်းရဲဒုက္ခ လျှော့ချဖို့နဲ့ အနတ္တ ရဲ့ အမှန်တရားကို နားလည်ခြင်းနဲ့ လွတ်မြောက်ခြင်းကို ရရှိဖို့အတွက် မရှိမဖြစ် လိုအပ်တဲ့ ကျွမ်းကျင်တဲ့ နည်းလမ်းတွေအဖြစ် မြင်တယ်။

ဒါကြောင့် ဒီအခြေအနေမှာ စည်းမျဉ်းတွေကို ယုံကြည်ပြီး လိုက်နာတာဟာ ပြင်ပ အာဏာပိုင် တဦးအပေါ် ဒါမှမဟုတ် တည်မြဲတဲ့ အတ္တရဲ့ အမိန့်တွေအပေါ် ထုံအရိုးရှင်းတဲ့ ယုံကြည်မှုအပေါ် အခြေခံတာ မဟုတ်ဘဲ အကြောင်းနဲ့ အကျိုးကို လက်တွေ့ကျကျ နားလည်မှု၊ ကိုယ်ကျင့်တရား ကောင်းမွန်မှုရဲ့ ပြောင်းလဲနိုင်စွမ်းနဲ့ ဆင်းရဲဒုက္ခကနေ လွတ်မြောက်ခြင်းဆိုတဲ့ အဆုံးစွန် ရည်မှန်းချက်တွေအပေါ် အခြေခံတာ ဖြစ်တယ်။ စည်းမျဉ်းတွေဟာ အဖြစ်မှန်ရဲ့ လစ်ဟာတဲ့၊ အချင်းချင်း မှီခိုနေတဲ့ သဘာဝကို နားလည်ခြင်း လမ်းကြောင်းပေါ်က လမ်းညွှန် အမှတ်တွေနဲ့ လေ့ကျင့်တဲ့ ဘီးတွေလိုပဲ ဖြစ်တယ်။ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ်နဲ့ သတ္တဝါ အားလုံး အတွက် ကောင်းကျိုးချမ်းသာ ရစေမယ့် နေထိုင်နည်းကို ပျိုးထောင်ဖို့ ကူညီတာပေါ့။

ဒီနေ့ခေတ်မှာ နိုင်ငံရေးကို ပြိုင်ပွဲနယ်ပယ် တခုအဖြစ် မြင်လာတာ ကျင့်သား ရနေပြီ။ ပြိုင်ဘက်ဝါဒတွေ အားပြိုင်ကြတယ်၊ အကျိုးစီးပွားတွေ ညှိနှိုင်းကြတယ်၊ ပြီးတော့ အောင်ပွဲတွေကို GDP လို ဂဏန်းတွေနဲ့ တိုင်းတာတာ များတယ်။ နိုင်ငံရေးဟာ ဗျူဟာတွေနဲ့ တွက်ချက်မှုတွေ၊ ဟောပြောမှုတွေနဲ့ ဆောင်ပုဒ်တွေ၊ အာဏာကို အတည်ပြုတာနဲ့ ခုခံတာတွေရဲ့ နေရာတခုလို့ မိမိတို့ ယူဆထားမိတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒီနိုင်ငံရေးလမ်းတလျှောက် အသံမထွက်ပေမယ့် အလွန်အမင်း အခြေခံကျတဲ့ စိတ်ကူးတခုအကြောင်း ပြောဆိုတာကို မိမိတို့ ရပ်လိုက်မိတယ်။ အဲ့ဒါက နိုင်ငံရေးမိတ်သဟာယစိတ်ပဲ။
 
နိုင်ငံရေးမိတ်သဟာယဆိုတာ ညစာ အတူစားတာ ဒါမှမဟုတ် သီချင်းခံစားပုံ တူတာတွေကနေ ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ မိတ်ဆွေပုံစံမျိုး မဟုတ်ဘူး။ ပိုရှားပါးတဲ့၊ ပိုရှေးကျတဲ့၊ ပိုနက်ရှိုင်းတဲ့ ပုံစံမျိုး။ မိတ်ဆွေဖွဲ့မှုဟာ ဒီဖွံ့ဖြိုးတဲ့ အဓိပ္ပာယ်အရ ဆိုရင် တဦးနဲ့တဦး ဂရုစိုက်နိုင်စွမ်း ဖြစ်တယ်။ အကျိုးအမြတ်ကိုအမြဲကြည့်ဖို့ မဟုတ်ဘူး။ "မင်း ငါ့အတွက် ဘာလုပ်ပေးနိုင်လဲ" လို့ မမေးဘဲ "ငါတို့ အတူတူ ကောင်းကောင်းမွန်မွန် ဘယ်လို နေထိုင်နိုင်မလဲ" လို့ မေးတဲ့ စိတ်ဗီဇ ဖြစ်တယ်။ ဒါဟာ စာချုပ်တွေ ဒါမှမဟုတ် အဆင်ပြေမှုတွေမှာ အခြေခံတာ မဟုတ်ဘဲ ယုံကြည်မှုနဲ့ တခြားလူရဲ့ ဘဝဟာ (သူကကိုယ်နဲ့ မသိကျွမ်းသေးရင်တောင်၊ ရင်းနှီးမှု မရှိရင်တောင်မှ) အရေးကြီးသေးတယ်ဆိုတဲ့ ယုံကြည်မှုမှာ အခြေခံတယ်။ ဆိုလိုတာက နိုင်ငံရေးအရ တနိုင်ငံတည်း၊ လူထုတခုတည်း၊ တကမ္ဘာတည်း မျှဝေနေကြတာဖြစ်လို့ မိတ်ဆွေစိတ်ကို ဒီကနေဖြစ်တည်ရင် လက်ဖက်ရည် အတူတူသောက်ဖူးစရာကို မလိုဘူး။
 
အကယ်၍ နိုင်ငံရေးဟာ သူ့ရဲ့ လူသားအဆန်ဆုံး အခြေအနေမှာ ရန်သူတွေကို စီမံခန့်ခွဲတာ မဟုတ်ဘဲ ဒီလိုမျိုး မိတ်ဆွေဖွဲ့မှုကို ပျိုးထောင်တာ ဖြစ်မယ်ဆိုရင် ခင်ဗျားဘာတွေးမိသလဲ။
 
လူစိမ်းတွေကို ဂရုစိုက်ခြင်းရဲ့ ကျင့်ဝတ်ကို ပြောရအောင်။
နိုင်ငံရေးမိတ်သဟာယဖြစ်မှု ဆိုတဲ့ စကားစုမှာ တိတ်ဆိတ်တဲ့ ကိုယ်ကျင့်တရားဆိုင်ရာ တော်လှန်မှုတခု ပါဝင်တယ်။ ဒါက စိတ်ခံစားမှု ဒါမှမဟုတ် ဘဝထဲက အကြောင်းအရာမျှဝေတာတွေ မလိုအပ်ဘူး။ ဒါက ပိုရိုးရှင်းပေမဲ့ ပိုခက်ခဲတဲ့အရာတခုကို တောင်းဆိုတယ်။ ဘယ်တော့မှ မတွေ့ဖူးသေးတဲ့ လူတွေရဲ့ ကောင်းကျိုးကို မိမိတို့ ချမှတ်တဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေထဲ ထည့်သွင်း ထားဖို့ပဲ။ သူတို့ကို တန်းတူညီမျှနဲ့ ရိုးသားစွာ ဂရုစိုက်မှု စက်ဝိုင်းထဲ ထည့်သွင်းဖို့ဖြစ်တယ်။
 
အမြတ်အစွန်း၊ ကွဲပြားခြားနားခြင်းနဲ့ စွမ်းဆောင်ရည်တွေက ပုံဖော်နေတဲ့ ကမ္ဘာမှာ ဒါက မလွယ်ဘူး။ အင်စတီကျူးရှင်းတွေက၊ ဈေးကွက်တွေက၊ ကြောက်ရွံ့မှုကပါ ကျွန်တော်တို့ကို တွက်ချက်ဖို့၊ တန်ဖိုးကို တိုင်းတာဖို့၊ တခြားသူတွေကို သူတို့ရဲ့ အသုံးဝင်မှု ဒါမှမဟုတ် မိမိတို့ဘက်နဲ့ ကိုက်ညီမှုအပေါ် အခြေခံပြီး သတ်မှတ်ဖို့ လေ့ကျင့်ပေးထားတယ်။
 
ဒါပေမဲ့ မိတ်ဆွေဖြစ်မှုဟာ နိုင်ငံရေးနိယာမတခုအနေနဲ့ အာဏာကို ခုခံနိုင်တယ်။ ဒါဟာ ငွေကြေးအမြတ်ရဖို့ ကုန်စည်လဲလှယ်တဲ့ ပုံစံမျိုး မဟုတ်ဘူး။ သဘောမတူတာနဲ့ ပျက်ပြယ်သွားတာ မဟုတ်ဘူး။ တခြားသူတွေအပေါ် ဂရုထားဖို့ တိုက်တွန်းတယ်။ ဒါကလည်း သူတို့က မိမိတို့နဲ့သရုပ်တူလို့ ဒါမှမဟုတ် သဘောတူလို့ မဟုတ်ဘဲ သူတို့က နိုင်ငံရေးမိတ်ဆွေနွေ ဖြစ်နေလို့ပဲ။
 
မိမိတို့ဟာ တကယ်တမ်း အာဏာအကြောင်း မပြောဘဲ မိတ်ဆွေဖွဲ့မှုအကြောင်း မပြောနိုင်ဘူး။ မိတ်ဆွေဖွဲ့မှုဟာ ဟာလာဟင်းလင်း နေရာမှာ ကြီးထွားလာမှာ မဟုတ်ဘူး။ ဒါဟာ မိမိတို့ သူ့ပတ်ဝန်းကျင် တည်ဆောက်ထားတဲ့ အခြေအနေတွေမှာ ကြီးထွား ဒါမှမဟုတ် နွမ်းနယ်သွားတယ်။ တန်းတူမညီမျှမှု၊ ဖိနှိပ်မှု ဒါမှမဟုတ် သမိုင်းနဲ့ချီတဲ့ အကြမ်းဖက်မှုတွေ ရှိတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းတွေမှာ မိတ်ဆွေဖွဲ့မှုဟာ နွေးထွေးတဲ့ ခံစားချက် သက်သက် မဟုတ်ဘူး၊ ဒါဟာ အာဏာ ပြန်လည် ဖြန့်ဝေတဲ့ လုပ်ရပ် ဖြစ်တယ်။ ဒါက ခက်ခဲတဲ့ မေးခွန်းတွေ မေးတယ်- အသိအမှတ်ပြုမှု အခြေအနေတွေကို ဘယ်သူ သတ်မှတ်သလဲ။ ဘယ်သူ့ အသံကို နားထောင်သလဲ။ ဘယ်သူက ပိုင်ဆိုင်သလဲ။
 
နိုင်ငံရေးမိတ်သဟာယဖြစ်မှု ကို ကျင့်သုံးတာဟာ ကြင်နာမှုတင် မဟုတ်ဘဲ တရားမျှတမှုအတွက်ပါ ကတိကဝတ် ပြုတာ ဖြစ်တယ်။ ဒါဟာ လူတချို့ကို အမြဲတမ်း အသံမဲ့အောင် ဖိထိန်းထားတဲ့ အလွှာစနစ်တွေကို ဖြိုဖျက်တာ ဖြစ်တယ်။ ဒါဟာ ဂရုစိုက်ပေးမှုတင် မဟုတ်ဘဲ စည်းလုံးညီညွတ်မှုကို ပေးတာ ဖြစ်တယ်။
 
ပိုပြီး ကွဲပြားခြားနားလာတဲ့ အချိန်မှာ လူတွေကို တံဆိပ်တွေအဖြစ် လျှော့ချလိုက်တဲ့အခါ၊ နိုင်ငံရေးဟာ (လက်နက် ပါသည်ဖြစ်စေ၊ မပါသည်ဖြစ်စေ) ပြည်တွင်းစစ် ပုံစံတခု ဖြစ်လာနိုင်တဲ့ အန္တရာယ်ရှိတဲ့အခါ မိတ်ဆွေစိတ်ဟာ ခေတ်နောက်ကျနေတဲ့ ပုံပေါ်နိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒါဟာ မိမိတို့ အမှန်တကယ် လိုအပ်တဲ့အရာပဲ ဖြစ်နေနိုင်တယ်မဟုတ်လား။
 
မိတ်ဆွေဖြစ်မှုဟာ နိုင်ငံရေးအရ နားလည်ရမယ်ဆိုရင် တခြားသူတွေကို ရန်သူတွေအဖြစ် ပုံသဏ္ဌာန် သတ်မှတ်တာကို ဆန့်ကျင်တဲ့ ခုခံမှု ဖြစ်တယ်။ ရှုပ်ထွေးမှုကို ပယ်ဖျက်ဖို့ ငြင်းဆန်ခြင်း ဖြစ်တယ်။ သဘောမတူတာတောင်မှ ဆွေးနွေးမှုကို အခိုင်အမာ တောင်းဆိုတယ်။ နိုင်ငံရေးဟာ မူဝါဒအဖြစ် ပုံဖော်ထားတဲ့ လွှမ်းမိုးမှုသက်သက်ပဲလို့ ယုံကြည်တဲ့ ထုံအရိုးရှင်းတဲ့ သွေးဆောင်မှုကနေ မိမိတို့ကို ကာကွယ်တယ်။
 
နိုင်ငံရေး အားလုံးဟာ ယုံကြည်မှုဆိုတာအပေါ် အခြေခံတယ်။ ပြီးတော့ ယုံကြည်မှုဟာ မိတ်ဆွေဖြစ်မှုလိုပဲ ဥပဒေနဲ့ ပြဋ္ဌာန်းလို့ မရဘူး။ ဒါဟာ စောင့်ကြည့်မှု ဒါမှမဟုတ် ဆောင်ပုဒ်တွေနဲ့ တည်ဆောက်တာ မဟုတ်ဘူး။ ဒါဟာ ပုံမှန် ပါဝင်ခြင်း၊ နားထောင်ခြင်း၊ ထိခိုက်မှု ရှိကြောင်း သိမှတ်ခြင်းနဲ့ ထွက်မသွားခြင်းတို့ရဲ့ သည်းခံမှုရှိတဲ့ အလုပ်မှာ ဖြည်းဖြည်းချင်း ကြီးထွားလာတယ်။
 
မိမိတို့ မိတ်ဆွေဖွဲ့မှု ဆုံးရှုံးတဲ့အခါ စိုးမိုးထိန်းချုပ်မှုကို ကျင့်သုံးတတ်ကြတယ်။ ပိုပြီး စည်းမျဉ်းတွေ များများ၊ ပိုပြီး ပြင်းထန်တဲ့ အပြစ်ပေးမှုတွေ၊ ပိုထူတဲ့ နံရံတွေ လုပ်လာမယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒါတွေ ဘယ်တခုကမှ လူတွေကို ဂရုစိုက်ဖို့ သင်မပေးဘူး။ လူမှုဆက်ဆံရေးတွေကသာ သင်ပေးတယ်။ ပြီးတော့ ဂရုစိုက်မှုရဖို့ ဖြစ်နိုင်ချေတောင် မရှိရင် နိုင်ငံရေးဟာ ငြိမ်းချမ်းရေးအတွက် နေရာတခု မဟုတ်တော့ဘူး။ ဒါဟာ စာရွက်စာတမ်းတွေနဲ့ စီမံခန့်ခွဲတဲ့ စစ်ပွဲတခု ဖြစ်လာတယ်။
 
နိုင်ငံရေးမိတ်သဟာယဖြစ်မှုအကြောင်း ပြောတာဟာ သဘောတူညီမှု ဒါမှမဟုတ် သရုပ်တူညီတာကို တောင်းဆိုတာ မဟုတ်ဘူး။ တကယ်တော့ အကောင်းဆုံး မိတ်ဆွေဖွဲ့မှုတွေဟာ ပဋိပက္ခထဲမှာ ကြီးထွားတယ်။ မတူညီမှုနဲ့ သစ္စာစောင့်သိမှုကြား အမှန်မြင်ရဲတဲ့ တင်းမာမှုမှာပေါ့။ မိတ်ဆွေတွေဟာ သဘောမတူပေမဲ့ တယောက်ကို တယောက် စွန့်ပစ်တာ မရှိဘူး။ မသက်မသာ ဖြစ်တဲ့အခါမှာတောင် သူတို့ ဆက်ဆံပေါင်းသင်းနေနေကြတယ်။ ဆိုးတဲ့ သူငယ်ချင်းရှိလာရင် သူ့ကိုကူညီဖို့၊ ကောင်းလာအောင် ဝိုင်းလုပ်ပေးနိုင်ဖို့ တွေးကြတယ်။
 
နိုင်ငံရေးမိတ်သဟာယဖြစ်မှု ဆိုတာ စိတ်ကူးယဉ် ပြီးပြည့်စုံတဲ့ နိဗ္ဗာန်လိုနေရာတခု မဟုတ်ဘူး။ ဒါက ကျင့်စဉ်တခု ဖြစ်တယ်။ ဒါက နက်နဲတဲ့ ကွဲပြားမှုတွေကြား မျှဝေထားတဲ့ ဘဝတွေကို ဆက်လက် ညှိနှိုင်းဖို့ မိမိတို့ကို တောင်းဆိုတယ်။ ယုံကြည်မှုရဖို့ ခက်ခဲတဲ့အခါမှာတောင် တယောက်နဲ့ တယောက် ကတိကဝတ် ရှိနေဖို့ဖြစ်တယ်။ ပဋိပက္ခသဘောတရားကို ပြန်လည် စိတ်ကူးယဉ်ဖို့ ဖိတ်ခေါ်တယ်။ ပဋိပက္ခဟာ ဖယ်ရှားပစ်ရမယ့် ခြိမ်းခြောက်မှုတခုအဖြစ် မဟုတ်ဘဲ ဂုဏ်သိက္ခာကို ဆက်လက် ကာကွယ်နိုင်တဲ့ နေရာတခုအဖြစ် ပုံပြောင်းဖို့ဆိုပါတော့။
 
ဘယ်သူက နိုင်ငံရေး မိတ်ဆွေ ဖြစ်ထိုက်သလဲ လို့လည်း မိမိတို့ မေးနိုင်တယ်။ လက်တွေ့မှာ လူတွေရဲ့ သနားကြင်နာမှုတောင်မှ နိုင်ငံ၊ လူမျိုး၊ ဘာသာ ဒါမှမဟုတ် ဝါဒကနေ မိမိတို့ အမွေရရှိတဲ့ နယ်နိမိတ်တွေကနေ ပုံဖော်ခံရတာပါပဲ။ ဒုက္ခရောက်တာနှစ်ခုတွေ့ရင်တောင် တချို့ကို ပိုကြည့်ဖို့လိုမျိုးပေါ့။ ဒါပေမဲ့ မိတ်ဆွေဖွဲ့မှုဟာ နိုင်ငံရေးကို ပြန်လည် အသက်သွင်းဖို့ ဆိုရင် အဲဒီ ကန့်သတ်မှုတွေကို ပြန်တွေးကြရမယ်။
 
ဒါဟာ "ငါ ဘယ်သူ့ကို ဂရုစိုက်လဲ" လို့ မေးရုံတင် မဟုတ်ဘဲ "တခြားသူတွေကို ဘယ်လို ဂရုမစိုက်ဖို့၊ လျစ်လျူရှုမိဖို့ သင်ယူခဲ့ရလဲ" လို့ မိမိတို့ကို မေးဖို့ သင်ပေးရမယ်။ ပြီးတော့ အဲဒီ သင်ယူမှုကို ဖျက်သိမ်းတာ ဘာကို ဆိုလိုနိုင်မလဲ။
 
Aristotle က တခါက မိတ်ဆွေဖြစ်မှုကို လူ့ဘဝရဲ့ အမြင့်မြတ်ဆုံး ကောင်းကျိုးလို့ ခေါ်ခဲ့တယ်။ ဒါက လွယ်လို့ မဟုတ်ဘူး။ မိမိတို့ဟာ တဦးတည်းသော သတ္တဝါတွေ မဟုတ်ဘူးဆိုတာ ဒါက မိမိတို့ကို သတိပေးတာပါပဲ။ မိမိတို့ဟာ အတူတူနေဖို့၊ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်နေထိုင်ဖို့ လူမှုသတ္တဝါတွေ ဖြစ်တယ်မဟုတ်လား။
 
နိုင်ငံရေးဟာ ထိခိုက်အောင် လုပ်တာထက် ကုစားဖို့ ဖြစ်မယ်ဆိုရင် ဒီအရှိတရားကို ပြန်လည် ဖော်ထုတ်ရမယ်။ မိတ်ဆွေဖြစ်မှုဟာ စိတ်ခံစားမှုဆိုင်ရာ အလှဆင်မှုတခုအဖြစ် မဟုတ်ဘဲ လူ့လောက အခြေခံအုတ်မြစ် တခုအဖြစ်ဖန်တီးဖို့ ဖြစ်တယ်။ နိုင်ငံရေးမိတ်သဟာယစိတ်ဟာ နိုင်ငံရေးက မိမိတို့ကို တောင်းဆိုနိုင်တဲ့ အလိုအပ်ဆုံးအရာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ ဒါဟာ အလွတ်မြောက်ဆုံးအရာလည်း ဖြစ်နိုင်တယ်။
 
ဘာလို့လဲဆိုတော့ မိတ်ဆွေဖြစ်မှု ရှုထောင့်မှာ တရားမျှတမှုဟာ လူတွေကို ပြုပြင်တာ ဒါမှမဟုတ် လူတွေကို အနိုင်ရသူနဲ့ အရှုံးသမားတွေအဖြစ် ခွဲခြားတံဆိပ်ကပ်တာ မဟုတ်ဘူးလို့ သင်ပေးနိုင်လို့ပဲ။ ဒါဟာ နေရာတွေ မျှဝေတာ၊ လိုအပ်ချက်တွေကို ညှိနှိုင်းတာနဲ့ ဂုဏ်သိက္ခာကို ရွေးချယ်တာတွေမှာ အတူတူပူးပေါင်းလုပ်ကြဖို့ အကြောင်းပဲ။
 
ဒီရှုထောင့်မှာ နိုင်ငံရေး မိတ်သဟာယစိတ်ဟာ အာဏာထက် ပိုပြီး၊ အမြတ်အစွန်းထက် ပိုပြီး နိုင်ငံရေးအတွက် အခြေခံကျတဲ့ စိတ်ကူးပဲ ဖြစ်တယ်မဟုတ်လား။

ဒီနေ့ခေတ် ကမ္ဘာကြီးမှာ ဘုံကောင်းကျိုး ဆိုတဲ့ အယူအဆဟာ သဘောအားဖြင့် ပိုပြီး အရေးကြီးလာနေပေမဲ့ များသောအားဖြင့် လျစ်လျူရှု ခံနေရတယ်။ ဒါကို မိမိတို့ ပြန်လေ့လာကြည့်ရအောင်။

အကျဉ်းချုပ် ပြောရရင် ဘုံကောင်းကျိုး ဆိုတဲ့ အယူအဆဟာ ရှေးခေတ် ဂရိနဲ့ ရောမ ဒဿနပညာရှင်တွေရဲ့ အတွေးအခေါ်တွေမှာ အမြစ်တွယ်နေတယ်။ Plato နဲ့ Aristotle တို့ဟာ သူတို့ လူ့အဖွဲ့အစည်းတွေကို အုပ်ချုပ်ဖို့ ကိုယ်ကျင့်တရား နိယာမတွေနဲ့ ထိရောက်တဲ့ နည်းလမ်းတွေအဖြစ် သူတို့ ယူဆတာတွေကို ထောက်ခံခဲ့ကြတယ်၊ ဒီ စိတ်ကူးတွေဟာ နောက်ပိုင်းမှာ 'ဘုံကောင်းကျိုး' နဲ့ ဆက်စပ်လာတယ်။ Cicero နဲ့ St. Augustine တို့ရဲ့ ဘုံကောင်းကျိုး အပေါ် စိတ်ကူးတွေဟာ ငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ လူမှုရေးအစီအစဉ်ကျနမှု ကို ရည်ရွယ်ပေမဲ့ လူတိုင်း ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ဖို့ အခြေအနေတွေ ဖန်တီးပေးဖို့ နိုင်ငံတော်ရဲ့ တာဝန်လို့ သူတို့ မယူဆခဲ့ဘူး။ Thomas Aquinas က သူ နားလည်တဲ့ 'ဘုံကောင်းကျိုး' ကို သူ့ရဲ့ ဘာသာရေးဘောင်ထဲမှာ နိုင်ငံသားတွေရဲ့ ကိုယ်ကျင့်တရား ကောင်းမွန်မှုနဲ့ ချိတ်ဆက်ခဲ့တယ်။ ဒါပေမဲ့ သူ့ရဲ့ အမြင်က လူမှုရေး ပြောင်းလဲမှုတွေနဲ့ လိုက်လျောညီထွေ ဖြစ်ဖို့ လိုအပ်တယ်ဆိုတာ ထည့်သွင်း စဉ်းစားခြင်း မရှိခဲ့ဘူး။ Hobbes၊ Locke နဲ့ Bentham လို ဒဿနပညာရှင်တွေက ဘုံကောင်းကျိုးကို ပုဂ္ဂလိက အကျိုးစီးပွားတွေရဲ့ ပေါင်းစုအဖြစ် မြင်ခဲ့ကြတယ်၊ ဒါက ပုဂ္ဂလဝါဒဆီ ဦးတည်စေခဲ့တယ်။

၁၉ ရာစုနဲ့ ၂၀ ရာစု အစောပိုင်းတွေမှာ ဈေးကွက်လစ်ဘရယ်ဝါဒနဲ့ ဆိုရှယ်လစ်ဝါဒကြား ပဋိပက္ခတွေကြားမှာ ကက်သလစ် ဘုရားကျောင်းရဲ့ လူမှုရေး သွန်သင်မှုတွေက ဘုံကောင်းကျိုး ဆိုတဲ့ အယူအဆကို ပြန်လည် အသက်သွင်းခဲ့တယ်။ ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီး Leo XIII နဲ့ Pius XI တို့ဟာ လူသား ဂုဏ်သိက္ခာ၊ အလုပ်သမားတွေရဲ့ အခွင့်အရေးတွေနဲ့ လူမှု တရားမျှတမှုတွေကို အလေးထား ဆွေးနွေး/စဉ်းစားပါတယ် ။ ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီး John XXIII က ဘုံကောင်းကျိုးကို ပိုပြီး ကျယ်ပြန့်စွာ သတ်မှတ်ခဲ့တယ်၊ ပုဂ္ဂလိက အခွင့်အရေးတွေ ကာကွယ်ဖို့၊ လူမှုရေး အဖွဲ့အစည်းတွေရဲ့ အခန်းကဏ္ဍကို အသိအမှတ်ပြုဖို့နဲ့ အစိုးရ ဝင်ရောက် စွက်ဖက်တာကို လက်ခံဖို့ တိုက်တွန်းခဲ့တယ်။

ဒါ့အပြင် ဒုတိယ ဗာတီကန် ကောင်စီက ဘုံကောင်းကျိုး ဆိုတဲ့ အယူအဆကို ထပ်မံ ရှင်းလင်းခဲ့ပြီး လူသား ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုနဲ့ ပြည့်စုံမှု မြှင့်တင်ပေးတဲ့ အခြေအနေတွေကို ကာကွယ် မြှင့်တင်ရာမှာ အစိုးရ အာဏာပိုင်တွေနဲ့ အေဂျင်စီတွေရဲ့ အခန်းကဏ္ဍကို အသေးစိတ် ဖော်ပြခဲ့တယ်။ ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီး Paul VI က ဘုံကောင်းကျိုးနဲ့ ဆန့်ကျင်စွာ ပစ္စည်းပိုင်ဆိုင်မှု အခွင့်အရေးတွေ သုံးစွဲတာကို သတိပေးခဲ့တယ်။ သူက နိုင်ငံတကာ တာဝန်တွေအပေါ် ပိုပြီး အလေးထား ဆွေးနွေး/စဉ်းစားပါတယ် ၊ "လူမှုရေး ပြဿနာဟာ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ကိစ္စတခု ဖြစ်လာပြီ" လို့ ကြေညာခဲ့တယ်။
ဒီအချိန်အထိ ဘုံကောင်းကျိုး အပေါ် အမြင်ဟာ ခရစ်ယာန် ဘာသာရေး ဦးစားပေး ဖြစ်နေတယ်လို့ သင် ထင်နိုင်တယ်။
မိမိတို့ဟာ Aristotle၊ Rousseau နဲ့ John Rawls တို့ရဲ့ အတွေးအခေါ်တွေအပေါ် အခြေခံပြီး ဘုံကောင်းကျိုးကို ဆွေးနွေးပါမယ် ။
Aristotle ရဲ့ နိုင်ငံရေးမိတ်သဟာယဖြစ်မှု ဆိုတဲ့ စိတ်ကူးဟာ ကျွန်တော်တို့ 'နိုင်ငံရေး' လို့ တံဆိပ်တပ်ထားတဲ့အရာမှာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုအကြောင်း တွေးခေါ်ဖို့ မဟာဗျူဟာကျကျ အသုံးဝင်တဲ့ အခြေခံတခုကို ပေးတယ်။ ဒီ စိတ်ကူးက ကောင်းမွန်တဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်း တခု တည်ဆောက်ဖို့အတွက် နိုင်ငံသားတွေကြား အချင်းချင်း နားလည်မှု၊ လေးစားမှုနဲ့ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်လိုစိတ်တွေဟာ မရှိမဖြစ် လိုအပ်တယ်လို့ အကြံပြုတယ်။ နိုင်ငံရေးမိတ်သဟာယဖြစ်မှု ဟာ နိုင်ငံသားတွေကြား ပုဂ္ဂိုလ်ရေးရင်းနှီးမှု၊ ယုံကြည်မှုနဲ့ သစ္စာစောင့်သိမှုတွေကို မြှင့်တင်ပေးတယ်၊ ဒါတွေက တည်ငြိမ်ပြီး သာယာဝပြောတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်း တခု ဖြစ်ဖို့ အထောက်အကူ ဖြစ်စေတယ်။
ဒါကြောင့် Rousseau ရဲ့ General Will Theory က လူ့အဖွဲ့အစည်း တခုရဲ့ အထွေထွေ ဆန္ဒကို ကိုယ်စားပြုတယ်။ ဒီ အယူအဆက လူတိုင်းဟာ ကိုယ့် အကျိုးစီးပွားထက် ပိုပြီး အဖွဲ့အစည်း တခုလုံးရဲ့ ကောင်းကျိုးကို ရှာဖွေလိုစိတ် ရှိတယ်လို့ ယူဆတယ်။ ဒါဟာ ပုဂ္ဂိုလ်ရေး အကျိုးစီးပွားတွေရဲ့ ပေါင်းစုထက် ပိုတယ်။ သူ့ရဲ့ "Discourses on Political Economy" မှာ ဒါက လူတိုင်းကို အကျိုးပြုပြီး ဘယ်သူ့ကိုမှ ဖယ်ထုတ်တာ မရှိတဲ့အတွက် General Will ဟာ တရားမျှတမှုကို ရရှိနိုင်တယ်လို့ သူက ငြင်းခုံတယ်။ ဒီ သီအိုရီက လူတိုင်းရဲ့ အခွင့်အရေးတွေနဲ့ လိုအပ်ချက်တွေ၊ လူနည်းစု အသံတွေပါ ပါဝင် စဉ်းစားပြီး ပိုပြီး ပြည့်စုံတဲ့ ဘုံကောင်းကျိုး ကို ဖြစ်နိုင်စေတယ်။
နောက်ပိုင်းမှာ John Rawls ရဲ့ အယူအဆတွေဟာ ခေတ်သစ် ဒီမိုကရေစီ နိုင်ငံတွေအတွက် အထူး အရေးကြီးလာတယ်။ နိုင်ငံရေးအရစည်းလုံးညီညွတ်မှုက မတူညီတဲ့ အုပ်စုတွေကြား ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုနဲ့ နားလည်မှုကို မြှင့်တင်ပေးတယ်။ တန်းတူဆက်ဆံမှု ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ဖို့ လိုအပ်တဲ့ လူသိရှင်ကြား ကျိုးကြောင်း ဆင်ခြင်မှု (သူ့ ဘာသာစကားအရ Veil of Ignorance) က ဆုံးဖြတ်ချက်ချရာမှာ ကျိုးကြောင်း ဆီလျော်မှု၊ ပွင့်လင်းမြင်သာမှုနဲ့ တရားမျှတမှုတို့ကို အားပေးတယ်။ ဒီ အယူအဆတွေက အားလုံး ပါဝင်ပြီး အားလုံး လက်ခံနိုင်တဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ ချဖို့ ကူညီတယ်။

ဒီ ဒဿနပညာရှင်တွေရဲ့ စိတ်ကူးတွေကို ပေါင်းစပ်လိုက်ရင် အောက်ပါ အစိတ်အပိုင်းတွေ ပါဝင်တဲ့ အယူအဆ တခုအဖြစ် ဘုံကောင်းကျိုးကို မဟာဗျူဟာကျကျ သတ်မှတ်နိုင်တယ် -
က) အားလုံးကို အကျိုးပြုတာ - ဘုံကောင်းကျိုးဟာ လူ့အဖွဲ့အစည်းထဲက လူတိုင်းကို အကျိုးပြုရမယ်။ ဆင်းရဲချမ်းသာမှု၊ ပညာရေး၊ လူမျိုး ဒါမှမဟုတ် ဘာသာ မခွဲခြားဘဲ လူသား အားလုံးရဲ့ ဘဝ အရည်အသွေးကို မြှင့်တင်ပေးရမယ်။
ခ) တရားမျှတမှု - ဘုံကောင်းကျိုးဟာ လူတန်းစား တခု ဒါမှမဟုတ် အုပ်စု တခုကို ဦးစားမပေးဘဲ လူ့အဖွဲ့အစည်း တခုလုံးအတွက် တရားမျှတတဲ့ အကျိုးကျေးဇူးတွေ ဖန်တီးပေးရမယ်။ ဒါက လူထုယုတ္တိဆင်ခြင်မှုပေါ် အခြေခံပြီး အခွင့်အလမ်းတွေ၊ အရင်းအမြစ်တွေနဲ့ ဝန်ဆောင်မှုတွေကို တရားမျှတစွာ ခွဲဝေပေးခြင်းအားဖြင့် တရားမျှတမှုကို မြှင့်တင်ပေးရမယ်။
ဂ) ဘက်ပေါင်းစုံ ပါဝင်နိုင်မှု - ဘုံကောင်းကျိုးဟာ ဘယ်သူ့ကိုမှ ဖယ်ထုတ်ထားလို့ မရဘူး။ ဒါက လူနည်းစုတွေ၊ ဖယ်ကြဉ်ခံထားရတဲ့ အုပ်စုတွေနဲ့ အားနည်းတဲ့ လူတန်းစားတွေရဲ့ လိုအပ်ချက်တွေနဲ့ စိုးရိမ်မှုတွေကို ထည့်သွင်း စဉ်းစားရမယ်။ လူတိုင်း ပါဝင် ဆောင်ရွက်နိုင်ဖို့ လူမှုရေးနဲ့ နိုင်ငံရေး လုပ်ငန်းစဉ်တွေ ဖန်တီးပေးရမယ်။
ဃ) ရေရှည် တည်တံ့ခိုင်မြဲမှု - ဘုံကောင်းကျိုးဟာ လက်ရှိ မျိုးဆက်ကိုတင် မဟုတ်ဘဲ နောင် အနာဂတ် မျိုးဆက်တွေကိုပါ အကျိုးပြုရမယ်။ ဒါက သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင် ထိန်းသိမ်းရေး၊ ရေရှည် တည်တံ့ခိုင်မြဲတဲ့ စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုနဲ့ လူမှုရေး တည်ငြိမ်မှုတို့ကို အာရုံစိုက်ရမယ်။
င) ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုကို အားပေးတာ - ဘုံကောင်းကျိုးဟာ လူ့အဖွဲ့အစည်းထဲမှာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှု၊ စည်းလုံးမှု၊ မိတ်ဆွေဖြစ်မှုနဲ့ အချင်းချင်း နားလည်မှုကို မြှင့်တင်ပေးရမယ်။ ဒါက စုပေါင်း ပြဿနာ ဖြေရှင်းတာနဲ့ အတူတကွ ပန်းတိုင် အောင်မြင်အောင် ကြိုးစားတာကို အားပေးရမယ်။

နိဂုံးချုပ်အနေနဲ့ ဘုံကောင်းကျိုးဟာ "ပုံသေ" မဟုတ်ဘဲ လူ့အဖွဲ့အစည်း တခုရဲ့ စည်းလုံးညီညွတ်မှု၊ တရားမျှတမှုနဲ့ သာယာဝပြောမှုအတွက် အရေးကြီးတဲ့ အယူအဆတခု ဖြစ်တယ်။ လူတိုင်းရဲ့ အကျိုးစီးပွားတွေကို ထည့်သွင်း စဉ်းစားဖို့နဲ့ လက်ရှိနဲ့ နောင် အနာဂတ် မျိုးဆက်တွေရဲ့ အကျိုးအတွက် ဆုံးဖြတ်ချက်ချတာကို လမ်းညွှန်ဖို့ အရေးကြီးတယ်။ ဘုံကောင်းကျိုး ရဲ့ ခွန်အားဟာ စိန်ခေါ်မှု ရှိတဲ့ စံနမူနာ ဖြစ်ပေမဲ့ ကွဲပြားမှုတွေကြား ပြန်လည် ညှိနှိုင်းနိုင်တာမှာ တည်ရှိတယ်။ ဒါဟာ လူသား လုပ်ဆောင်နိုင်စွမ်း လိုအပ်တာကို စုပေါင်း အသက်ရှင်ရပ်တည်မှုနဲ့ ချိန်ညှိဖို့ မဟာဗျူဟာကျတဲ့ ဘောင်တခု ဖြစ်တယ်၊ ပုံသေအဆုံးသတ် အမှတ်တခု မဟုတ်ဘူး။ ဘက်ပေါင်းစုံ ပါဝင်နိုင်တဲ့ ဘုံကောင်းကျိုး(များ) မူဘောင်ဆီ ဦးတည်တဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်း တခုဟာ ပိုပြီး တရားမျှတတဲ့၊ စည်းလုံးတဲ့နဲ့ ရေရှည် တည်တံ့ခိုင်မြဲတဲ့ အနာဂတ်ကို ရရှိနိုင်တယ်။ မိမိတို့ဟာ မိသားစု၊ နိုင်ငံတော် ဒါမှမဟုတ် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ အသိုင်းအဝိုင်းလို လူမှုရေး ဖွဲ့စည်းပုံတွေရဲ့ မတူညီတဲ့ အဆင့်တွေမှာလည်း ဘုံကောင်းကျိုးအတွက် ကြိုးစားရပါလိမ်မယ်။