အာရကန်ဒေသ လူထုသမိုင်း

(ယခုစာမှာ Draft မူကြမ်းဖြစ်၍ အချက်အလက်ကို နောက်ဆုံးအကြိမ် ပြန်လည်မစစ်ဆေးရသေးပါ။)

ရခိုင်ကမ်းရိုးတန်းဒေသသည် မြန်မာ၊ အိန္ဒိယနှင့် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်တို့ ဆုံစည်းရာ မဟာဗျူဟာကျသော နေရာဖြစ်ပြီး နိုင်ငံ၏ "အနောက်တံခါး" ဟု တင်စားခံရသည်။ ၎င်း၏ ထူးခြားသော ပထဝီနိုင်ငံရေး အနေအထားသည် တောင်အာရှနှင့် အရှေ့တောင်အာရှကို ဆက်သွယ်ပေးပြီး ယဉ်ကျေးမှုတွင် ဗုဒ္ဓဘာသာ လွှမ်းမိုးသောဒေသနှင့် မူဆလင်လွှမ်းမိုးသောဒေသများကို ပေါင်းကူးပေးသောကြောင့် ဒေသ၏ သမိုင်းနှင့် လက်ရှိကာလ နှစ်ခုလုံးတွင် အရေးပါသော အချက်အချာဒေသတခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။

ရခိုင်၏ ထူးခြားသော အနေအထားသည် ဒေသတွင်း ဆက်သွယ်မှုတွင် အဓိကကျသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်သည်။ မတ်စောက်သော ရခိုင်ရိုးမတောင်တန်းများနှင့် သစ်တောများဖြင့် ကာကွယ်ထားသော ဒေသ၏ ကွေ့ကောက်သော မြစ်များနှင့် ရွှံ့နွံထူထပ်သော ချောင်းများသည် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်ထဲသို့ စီးဝင်ကာ ရာစုနှစ်များစွာ ကမ်းရိုးတန်းဒေသရှိ လူ့အဖွဲ့အစည်းများကို အထောက်အပံ့ပေးခဲ့သည်။ ဗမာနှင့် မွန်လူမျိုးများနေထိုင်သော ဧရာဝတီမြစ်ဝှမ်းနှင့် စစ်တောင်းမြစ်ဝှမ်းတို့မှ ဝေးကွာပြီး သီးခြားဖြစ်နေခဲ့သည်။ ရေကြောင်းအမွေအနှစ်နှင့် အိန္ဒိယတိုက်ငယ်နှင့် နီးကပ်မှုတို့ကြောင့် စုံလင်ထူးခြားသော ရခိုင်လူမျိုးတို့၏ အမှတ်လက္ခဏာကို ပုံဖော်ပေးခဲ့သည်။

သမိုင်းအားဖြင့် အတိတ်က အာရက္ခဘုရင့်နိုင်ငံတော်သည် ယနေ့ခေတ် ရခိုင်ပြည်နယ်ထက် များစွာ ကျယ်ဝန်းခဲ့သည်။ အာရပ်ခရီးသွားများသည် ဤဒေသသို့ ၉ ရာစုလောက်ကပင် ရောက်ရှိခဲ့ပြီး ပါးရှားနှင့် မူဆလင် ယဉ်ကျေးမှုများ ကူးလူးဆက်ဆံခဲ့သည်။ ၁၄ ရာစု ဘင်္ဂလားဆူတန်နယ် အင်အားကြီးမားချိန်တွင် ပိုမိုချိတ်ဆက်လာခဲ့သည်။ မြို့တော် မြောက်ဦးသည် ၁၅ ရာစုနှင့် ၁၈ ရာစုကြားတွင် စည်ကားသော မြို့ပြဗဟိုချက်တခုဖြစ်ခဲ့ပြီး အင်းဝဘုရင့်နိုင်ငံတော်၏ သိမ်းပိုက်ခြင်းမခံရမီ အရှေ့တောင်အာရှ၏ အနောက်ဘက်အကျဆုံး နိုင်ငံတကာမြို့ကြီးများအနက်မှ တခုအဖြစ် ထင်ရှားခဲ့သည်။ ကမန်တို့မှာ ၁၇ ရာစုအတွင်း ရခိုင်ကို ပြေးဝင်ခိုလှုံခဲ့သော မဂိုဘုရင် ရှားရှုဂျာ (Shah Shuja) ၏ နောက်လိုက်နောက်ပါများမှ ဆင်းသက်လာသည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ မြောက်ဦးသည် ရေကြောင်းကုန်သွယ်ရေး၏ အချက်အချာနေရာ ဖြစ်ပြီး ရခိုင်နှင့် ပါရှန်းစာများ၊ မင်းဘွဲ့အမည်များပါဝင်သော ငွေဒင်္ဂါးများကို ထုတ်ဝေခဲ့ကာ အိန္ဒိယတိုက်ငယ်၊ မဂိုအင်ပါယာ၊ ပေါ်တူဂီနှင့် ဒတ်ချ်တို့နှင့် ယဉ်ကျေးမှု ကူးလူးဆက်နွယ်မှုများကို တွေ့ရသည်။

မြောက်ဦးဘုရင့်နိုင်ငံတော်၏ ရွှေခေတ်သည် ၁၅ ရာစုမှ ၁၇ ရာစုအထိဖြစ်ပြီး ထိုကာလတွင် ရခိုင်ဘုရင့်နိုင်ငံတော်သည် အထွဋ်အထိပ်သို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များဖြစ်သော်လည်း နန်းတက် ရခိုင်ဘုရင်အချို့သည် မူဆလင်ဘွဲ့အမည်များကို ယူခဲ့ကြသည်။ ကျယ်ပြန့်သော အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ ကုန်သွယ်ရေး ကွန်ရက်များနှင့် ဆက်ဆံရေးများ ရှိခဲ့သည်။ ဤခေတ်သည် အာရကန်အတွက် “ရွှေခေတ်” ဖြစ်ပြီး သာယာဝပြောမှု၊ အာဏာနှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် အစ္စလာမ်အယူအဆများကို ပေါင်းစပ်ထားသော တရားစီရင်ရေး စနစ်တို့ ရှိခဲ့သည်။ ပါရှန်းနှင့် အိန္ဒိယဓလေ့ထုံးစံများကို အရှေ့တောင်အာရှ ဗုဒ္ဓဘာသာအယူအဆများနှင့် ပေါင်းစပ်ထားသော ဤယဉ်ကျေးမှုပေါင်းစပ်မှုသည် ထူးခြားသော ရခိုင်အမှတ်လက္ခဏာကို ဖန်တီးခဲ့သည်။ အဆင့်မြင့်ရေစီမံခန့်ခွဲမှုစနစ်များ၊ ခေတ်မီမြို့ပြဗိသုကာလက်ရာများ၊ ကျောက်ဖြင့်တည်ဆောက်သော စေတီပုထိုးများဖြင့် ရှေးဟောင်းသုတေသနပညာရှင်များ၏ အံ့ချီးမှုကို ခံရသည်။

ရခိုင်ဒေသသည် ရခိုင်၊ ရိုဟင်ဂျာ၊ ချင်း၊ ဒိုင်းနက်၊ ကမန်၊ ခမီနှင့် မြိုတို့အပါအဝင် မတူကွဲပြားသော တိုင်းရင်းသားအုပ်စုများ၏ နေအိမ်ဖြစ်သည်။ သမိုင်းကြောင်းအရ အများစုမှာ မြန်မာနှင့် အနီးစပ်ဆုံး ဆင်တူသော ရခိုင်စကားကိုပြောဆိုကြပြီး ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာကို ကျင့်သုံးခဲ့ကြသည်။ အချိန်ကြာလာသည်နှင့် အမျှ ဒေသ၏ လူဦးရေနှင့် ယဉ်ကျေးမှု ပိတ်ကားချပ်သည် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်မှုများ၊ သိမ်းပိုက်မှုများနှင့် ကိုလိုနီနယ်ချဲ့မှုများကြောင့် ပြောင်းလဲလာခဲ့ပြီး ခေတ်သစ်ရခိုင်ပြည်နယ်ကို ပုံဖော်သည့် ပေါင်းစပ်ဖွဲ့စည်းမှု ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။

ရခိုင်အမျိုးသားလူထုတို့သည် ကာလရှည် ကိုယ့်တိုင်းပြည်နှင့် နေထိုင်ခဲ့ကြသူများဖြစ်ပြီး ဘိုးတော်ဘုရားအပါအဝင် ဗမာ၊ ဗြိတိသျှနှင့် ဂျပန်တို့ကို တော်လှန်ခဲ့ကြသည်။ အချို့ကာလများတွင် ဗြိတိသျှတို့ဘက်မှ ပူးပေါင်းကာ ဗမာနှင့် ဂျပန်တို့ကို တိုက်ခိုက်ခဲ့သကဲ့သို့ အချို့ကာလများတွင်လည်း ဗမာ-ဂျပန်တို့နှင့် ပေါင်းစည်းကာ နယ်ချဲ့ဗြိတိသျှတို့ကို ပြန်လည်တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ ထို့ပြင် ဗမာတို့ကို စောင့်ဆိုင်းမနေတော့ဘဲ ဖက်ဆစ်ဂျပန်ကို ဦးစွာ တိုက်ခိုက်ခဲ့သည့် ဒေသတခုလည်းဖြစ်သည်။ အမှန်စင်စစ် ရခိုင်လူမျိုးတို့၏ အမျိုးသားရေးနိုးကြားမှုသည် ခေတ်အဆက်ဆက်ကပင် ရှေ့တန်းတွင်ရှိခဲ့သည်။ ရခိုင်လူမျိုး ဆရာတော်ဦးဥတ္တမသည် ရခိုင်၊ ဗမာနှင့်တကွ အခြားလူမျိုးများစွာတို့၏ အမျိုးသားရေးစိတ်ဓာတ်ကို စည်းလုံးညီညွတ်စေကာ နိုးကြားတက်ကြွစေခဲ့သူ ဖြစ်သည်။

တချိန်က စိုက်ပျိုးရေး၊ ငါးဖမ်းလုပ်ငန်း၊ သစ်ထုတ်လုပ်ငန်းနှင့် ကုန်သွယ်ရေးတို့၏ အချက်အချာ ဖြစ်ခဲ့သော ရခိုင်သည် ဗြိတိသျှအိန္ဒိယအင်ပါယာ၏ အစိတ်အပိုင်းတခုအဖြစ် ဗြိတိသျှအုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ခဲ့ပြီး စစ်တွေသည် အဓိက ကုန်သွယ်ဆိပ်ကမ်းတခုအဖြစ် ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည်။ ဒေသ၏ ပညာတတ်အသိုင်းအဝိုင်းသည် ကိုလိုနီအုပ်ချုပ်ရေးတွင် ထင်ရှားသော ရာထူးများကို ရရှိခဲ့သော်လည်း ဗြိတိသျှအိန္ဒိယမှ ရွှေ့ပြောင်းလာသူများ၏ ဝင်ရောက်မှုသည် ယနေ့အထိ တည်ရှိနေဆဲဖြစ်သော လူမျိုးရေးတင်းမာမှုများ၏ အစပျိုးခဲ့သည်။ စစ်တွေသည် ရခိုင်၏ စီးပွားရေးနှင့် နိုင်ငံရေးဗဟိုချက်အဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိနေပြီး မြောက်ဦးနှင့် မောင်တောခရိုင်များသည် လူဦးရေ ထူထပ်သော မြောက်ပိုင်း၏ အဓိကနေရာများဖြစ်သည်။ မကွေးနှင့် ပဲခူးတို့နှင့် ပိုမိုနီးစပ်သော တောင်ပိုင်းရခိုင်သည် မြန်မာလူမျိုးအများစု နေထိုင်သော ဒေသများနှင့် ပိုမိုပေါင်းစပ်သည်။

မကြာသေးမီ ဆယ်စုနှစ်များအတွင်း ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်ရှိ သဘာဝဓာတ်ငွေ့ကွင်းများကို တရုတ်နိုင်ငံ ယူနန်ပြည်နယ်နှင့် ဆက်သွယ်ထားသော ရေနံနှင့် သဘာဝဓာတ်ငွေ့ပိုက်လိုင်းများကဲ့သို့သော ကြီးမားသော အခြေခံအဆောက်အအုံ စီမံကိန်းများရှိလာသည်။ သို့သော် ဤဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုများသည် ဒေသခံ လူ့အဖွဲ့အစည်းများအတွက် သိသာထင်ရှားသော အကျိုးကျေးဇူးများ သယ်ယူမလာခဲ့ပေ။ အများစုမှာ ကျေးလက်ဒေသတွင် စိုက်ပျိုးရေးလုပ်ကိုင်နေဆဲဖြစ်သည်။ တရုတ်နိုင်ငံ၏ ခါးပတ်နှင့်လမ်းကြောင်း အဆိုပြုချက်၏ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုဖြစ်သော ကျောက်ဖြူရေနက်ဆိပ်ကမ်းသည် ရခိုင်ကို ကုန်သွယ်ရေး အချက်အချာအဖြစ် ပြောင်းလဲရန် ရည်မှန်းထားသော်လည်း လက်ရှိပဋိပက္ခများကြောင့် နှောင့်နှေးနေသည်။ အလားတူပင် အိန္ဒိယနိုင်ငံနှင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်သော ကုလားတန်မြစ် ဘက်စုံသုံး သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး စီမံကိန်းနှင့် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နှင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်သော ကညင်ချောင်း စီးပွားရေးဇုန်နှင့် ပုဏ္ဏားကျွန်း စက်မှုဇုန်တို့သည် အလားအလာများရှိသော်လည်း အောင်မြင်မှုမှာမူ တည်ငြိမ်မှုအပေါ်တွင် မူတည်သည်။ တချိန်က မြောက်ဦး၏ ရှေးဟောင်းအဆောက်အအုံများနှင့် သံတွဲရှိ ငပလီကမ်းခြေတို့တွင် စည်ကားခဲ့သော ခရီးသွားလုပ်ငန်းသည်လည်း လက်ရှိပဋိပက္ခများကြောင့် ထိခိုက်နေသည်။

ရခိုင်ပြည်နယ်၏ လူဦးရေ ဖွဲ့စည်းမှုသည် ဆယ်စုနှစ်ပေါင်းများစွာကြာသော စစ်ပွဲ၊ ပဋိပက္ခများနှင့် နေရပ်စွန့်ခွာမှုများကြောင့် အငြင်းပွားဖွယ်ရာ အကြောင်းအရာ တခုဖြစ်သည်။ ရခိုင်မြောက်ပိုင်းတွင် ၂၀၁၆ ခုနှစ်၏ ပြင်းထန်သော အကြမ်းဖက်မှုများ မတိုင်မီ ခန့်မှန်းချက်များအရ လူဦးရေ၏ ၆၀% ခန့်သည် ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များဖြစ်သော ရခိုင်တိုင်းရင်းသားများဖြစ်ကြောင်း ညွှန်ပြခဲ့သည်။ မွတ်စလင်ဦးရေကို ၃၀% ခန့်ဟု ခန့်မှန်းထားပြီး အဓိကအားဖြင့် ရိုဟင်ဂျာများ ပါဝင်သည်။ ရခိုင်တွင် ကြာရှည်စွာ ရှိခဲ့သည့် ရိုဟင်ဂျာများနှင့် မြန်မာနိုင်ငံအတွင်း အသိအမှတ်ပြုထားသော အခြားမွတ်စလင် တိုင်းရင်းသားများဖြစ်သည့် ကမန်များလည်း ပါဝင်သည်။ ကျန် ၁၀% တွင် ချင်းမျိုးနွယ်စုများ၊ မြို၊ ခမီ၊ ဒိုင်းနက်နှင့် မရမာကြီး အစရှိသော သေးငယ်သည့် အုပ်စုများ ပါဝင်ပြီး တစုစီသည် ဒေသ၏ ကြွယ်ဝသော ယဉ်ကျေးမှုနှင့် ဘာသာစကား ကွဲပြားမှုများတွင် ပါဝင်ပံ့ပိုးလျက်ရှိသည်။ ဟိန္ဒူ အသိုင်းအဝိုင်းနှင့် အိန္ဒိယနွယ်ဖွားများလည်း အနည်းငယ် နေထိုင်ကြသည်။ သို့သော် ဤတိုင်းရင်းသား အချိုးအစားများကို တိကျစွာ ဖော်ပြရန်မှာ ခက်ခဲနေဆဲဖြစ်ပြီး မြန်မာနိုင်ငံ၏ နယ်စပ်ဒေသများစွာတွင် သမိုင်းဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ မပြည့်စုံခြင်းနှင့် လက်ရှိဖြစ်ပွားနေသော ပဋိပက္ခများက တိကျသော အကဲဖြတ်မှုကို ဟန့်တားနေခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်။

ရခိုင်ပြည်နယ်တွင် ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်နေသော မတည်ငြိမ်မှုများကြောင့် နေရပ်စွန့်ခွာရသူဦးရေ တိုးပွားလာခဲ့ပြီး အများစုမှာ မူဆလင်များဖြစ်သည်။ ထို့ပြင် ၂၀၁၂ ခုနှစ် အကြမ်းဖက်မှုများ နောက်ပိုင်းတွင် ရခိုင်ပြည်နယ်အလယ်ပိုင်းရှိ နေရပ်စွန့်ခွာသူ စခန်းများ၌ ရခိုင်၊ ချင်းနှင့် မြိုတိုင်းရင်းသားများလည်း ဆက်လက်၍ နေထိုင်နေရလျက်ရှိသည်။ ဤကြာရှည်သော အကျပ်အတည်းသည် မြန်မာနိုင်ငံနှင့် ပြည်ပရှိ အခြားဒေသများတွင် တည်ငြိမ်မှုနှင့် အခွင့်အလမ်းများကို ရှာဖွေနေသော မတူကွဲပြားသည့် ဌာနေတိုင်းရင်းသား နောက်ခံအမျိုးမျိုးမှ လူငယ်များ၏ သိသာထင်ရှားသော ပြောင်းရွှေ့နေထိုင်မှုကိုလည်း ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ လွန်ခဲ့သော နှစ်နှစ်ဆယ်ကျော်အတွင်း နိုင်ငံတကာ အစိုးရမဟုတ်သော အဖွဲ့အစည်းများနှင့် ပြည်ပရောက် တိုင်းရင်းသားအဖွဲ့များ ပါဝင်သော ပြင်ပအဖွဲ့အစည်းများသည် ရခိုင်နှင့် ရိုဟင်ဂျာ အသိုင်းအဝိုင်းနှစ်ခုလုံး၏ အမျိုးသားရေး ရည်မှန်းချက်များနှင့် လှုပ်ရှားမှုများကို ပုံဖော်ရာတွင် တိုး၍တိုး၍ လွှမ်းမိုးလာခဲ့သည်။

ကိုလိုနီနယ်ချဲ့မှုမတိုင်မီက အာရကန်သည် အတော်အတန် ငြိမ်းချမ်းသော နယ်မြေဖြစ်သော်လည်း ဗမာ၊ မွန်နှင့် ဘင်္ဂါလီနယ်မှ ပြိုင်ဘက်များ၏ စစ်ရေးဖိအားများကို အမြဲရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ ရခိုင်ဘုရင်များသည် ဤစိန်ခေါ်မှုများကို ရင်ဆိုင်ကျော်လွှားခဲ့သောကြောင့် ဒေသ၏နယ်နိမိတ်များသည် မကြာခဏ ကျုံ့သွားလိုက်၊ ကျယ်သွားလိုက် ဖြစ်ခဲ့သည်။ ဘင်္ဂါလီဘာသာဖြင့် “ပင်လယ်ဓားပြ” သို့မဟုတ် “လူဆိုးများ” ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသော “မာ့ဂ်” ဟု မကြာခဏ တံဆိပ်ကပ်ခံရပြီး ရခိုင်ပင်လယ်ပျော်များသည် ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်းများတစ်လျှောက် နာမည်ဆိုးဖြင့် ကျော်ကြားခဲ့သည်။ နောင်တွင် ဗြိတိသျှတို့က မာ့ဂ်လေဗီးတပ်ဖွဲ့များ ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ အာရကန်၏ ရွှေခေတ်ပျက်စီးခြင်းကို အိန္ဒိယနယ်စပ်တလျှောက် မဂိုအင်ပါယာနှင့် အာရှသို့ တိုးချဲ့လာသော ဥရောပကိုလိုနီအင်အားကြီးနိုင်ငံများ၊ တိုးမြှင့်လာသော စစ်ရေးပြိုင်ဆိုင်မှုများက အရှိန်မြှင့်တင်ခဲ့သည်။ ၁၆၆၆ ခုနှစ်တွင် စစ်တကောင်းကို မဂိုတို့အား လွှဲပြောင်းပေးလိုက်ခြင်းသည် အာရကန်၏ မြောက်ပိုင်းနယ်မြေများကို မတည်ငြိမ်ဖြစ်စေပြီး ဘုရင့်နိုင်ငံတော်ကို အားနည်းသွားစေသည်။

အာရကန်နယ်မြေ၏ အချုပ်အခြာအာဏာကို နောက်ဆုံးထိုးနှက်ချက်မှာ ၎င်း၏နိုင်ငံရေးပုံရိပ်ကို ပြောင်းလဲစေခဲ့သော ကျူးကျော်မှုများ ဆက်တိုက်ဖြစ်ပွားခြင်းဖြစ်သည်။ ၁၇၈၄ ခုနှစ်တွင် ငသံတေဟူသည့် ရခိုင်မင်းမျိုးတဦး ခေါ်ဆောင်လာမှုကြောင့် ဘိုးတော်ဘုရား၏ ကုန်းဘောင်မင်းဆက်သည် မြောက်ဦးကို သိမ်းပိုက်ပြီး နောက်ဆုံးအာရကန်ဘုရင် မဟာသမ္မတမင်းကို နန်းချခဲ့သည်။ မန္တလေးသို့ သယ်ဆောင်သွားသော ရခိုင်အမျိုးသားရေးဝါဒီများအတွက် မကျေနပ်မှုတခုအဖြစ် ကျန်ရှိနေဆဲဖြစ်သော မဟာမုနိဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော်ကို ဗမာတို့ သိမ်းယူခြင်းသည်လည်း အကြောင်းရင်းတခု ဖြစ်သည်။ ထောင်ပေါင်းများစွာသော ရခိုင်လူမျိုးများ သတ်ဖြတ်ခံရခြင်း သို့မဟုတ် အဓမ္မလုပ်အားပေးစေခိုင်းခြင်းခံရခြင်းများအပါအဝင် ကျယ်ပြန့်သော ဒုက္ခများကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ လူဦးရေ၏ သုံးပုံတပုံခန့်ဖြစ်သော ရခိုင်ဒုက္ခသည်တသိန်းခန့်သည် ဗြိတိသျှတို့ ထိန်းချုပ်ထားသော ဘင်္ဂလားနယ်ဘက်သို့ ထွက်ပြေးခဲ့ကြသည်။ ဗိုလ်ချင်းပျံနှင့် ငပေါလုံးကဲ့သို့သော ပုန်ကန်မှုများကို ဦးဆောင်သူများ ရှိခဲ့သော်လည်း အငတ်ဘေးနှင့် ရက်စက်သော ဖိအားပေးမှုများကြောင့် ဤကြိုးပမ်းမှုများ အားနည်းခဲ့သည်။

၁၇၉၆ ခုနှစ်တွင် Francis Buchanan မြန်မာနိုင်ငံသို့ ရောက်ရှိလာချိန်၌ အရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီသည် ရခိုင်ဒေသကို မိမိတို့အတွက် အလားအလာရှိသော နယ်မြေတစ်ခုအဖြစ် ရှုမြင်လာခဲ့သည်။ ရခိုင်နှင့် ပတ်ဝန်းကျင်ရှိ အခြားဒေသများမှ လူမျိုးစုများကို မြန်မာကို ဆန့်ကျင်ရန် မဟာမိတ်အဖြစ် အသုံးပြုနိုင်သည်၊ သို့မဟုတ် မိမိတို့၏ သွယ်ဝိုက်သော အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ထားရှိနိုင်သည့် ကြားခံနယ်မြေများအဖြစ် သတ်မှတ်နိုင်သည်ဟု ယူဆခဲ့ကြသည်။ ဘူခန်နန်သည် ရိုဟင်ဂျာလူမျိုးများနှင့် တွေ့ဆုံခဲ့ပြီး ၎င်းတို့၏ လူမျိုးအမည်နှင့် ဘာသာစကားအချို့ကို မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သည်။ ထိုကာလ၌ ဒေသအကြောင်း အသေးစိတ် မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သူမှာ ဘူခန်နန် တစ်ဦးတည်းသာဖြစ်သောကြောင့် အခြားစာပေများက ၎င်း၏ မှတ်တမ်းကို အခြေခံ၍ အချက်အလက်များကို ထပ်ခါတလဲလဲ အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။

၁၇၉၀ ခုနှစ်များမှ စတင်၍ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင် ရခိုင်လူမျိုးများသည် ဗမာတို့အုပ်ချုပ်သော ဒေသများမှ ထွက်ပြေးကာ ကော့စ်ဘဇားအပါအဝင် အခြားနေရာများတွင် ဒုက္ခသည်များအဖြစ် ခိုလှုံခဲ့ကြရသည်။ Thomas Campbell Robertson သည် ဤဒုက္ခသည်များသည် မြန်မာနှင့် စစ်ဖြစ်လာပါက အသုံးဝင်သော လူအင်အား အရင်းအမြစ်ဖြစ်သည်ဟု နားလည်သဖြင့် မာ့ဂ်လေဗီးတပ်ရင်းအဖြစ် ဖွဲ့စည်း၍ မြန်မာနှင့် စစ်ဖြစ်သည့် အခါများတွင် သုံးစွဲခဲ့ကြသည်။

ပထမအင်္ဂလိပ်-မြန်မာစစ်ပွဲမှဦ ရှင်မဖြူကျွန်းအငြင်းပွားမှုမှ စတင်ခဲ့ပြီး ဗြိတိသျှတို့သည် မြောက်ဦး၊ ရမ်းဗြဲနှင့် မာန်အောင်ကျွန်းတို့ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ၁၈၂၆ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှတို့ စစ်ပွဲကို အောင်မြင်ပြီး ရန္တပိုစာချုပ်အရ ရခိုင်ဒေသကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ဘင်္ဂလားဒေသတွင် အရင်ကတည်းက နေထိုင်လာသော မာ့ဂ်တပ်ရင်းမှ စစ်မှုထမ်းဟောင်းများနှင့် ၎င်းတို့၏ မိသားစုဝင်များသည် ရခိုင်ဒေသသို့ ရောက်ရှိလာပြီး ဗြိတိသျှအရာရှိအနည်းငယ်၏ လက်အောက်တွင် ထိပ်တန်းဒေသခံ လူမျိုးစု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှတို့သည် အစောပိုင်းကာလများ ကတည်းက ရခိုင်ဒေသနှင့် ဒေသခံလူထုကို မိမိတို့၏ အကျိုးစီးပွားအတွက် အသုံးချရန် စဉ်းစားခဲ့ကြ၏။

ဗြိတိသျှအုပ်ချုပ်မှု အောက်တွင် အာရကန်ကို အိန္ဒိယ၏အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုအဖြစ် အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး ရခိုင်ခေါင်းဆောင်အချို့ကို အုပ်ချုပ်ရေးရာထူးများတွင် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ သို့သော် လွတ်လပ်ရေးလိုလားသော ဆန္ဒသည် ဆက်လက်တည်ရှိခဲ့ပြီး မင်းသားကြီး ရွှေဘန်း၊ ဒေးဝန်းကြီး အောင်ကျော်ရွှီနှင့် မြို့သူကြီး အောင်ကျော်ဇံ တို့ကဲ့သို့သော ပုဂ္ဂိုလ်များ ဦးဆောင်သော ပုန်ကန်မှုများဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ သစ္စာဖောက် ခံရခြင်းကြောင့် ၎င်းတို့နှင့် အခြားပုန်ကန်သူအား ဖမ်းဆီးကာ ကွပ်မျက်ခံခဲ့ရသည်။

ဗြိတိသျှ (၁၈၂၄-၁၉၄၁)၊ ဂျပန် (၁၉၄၂-၁၉၄၅) နှင့် တကျော့ပြန် ဗြိတိသျှ (၁၉၄၅-၁၉၄၈) တို့၏ အုပ်ချုပ်မှုကာလဖြစ်သော ကိုလိုနီကာလများသည် အာရကန်၏ နိုင်ငံရေးဝိဉာဉ်အပေါ်တွင် သက်ရောက်မှုများ ကျန်ရစ်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၈ ခုနှစ် မြန်မာနိုင်ငံလွတ်လပ်ရေးရရှိပြီးကတည်းက အဆက်ဆက်သော မြန်မာအစိုးရများက ဒေသကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ကို ဖိနှိပ်ထားသောကြောင့် ခေတ်သစ် ရခိုင် တက်ကြွလှုပ်ရှားသူ များစွာက ဒေသသည် “ဖုံးကွယ်ထားသော ဗမာ့ကိုလိုနီ” အဖြစ် ဆက်လက် တည်ရှိနေသည်ဟု ဆိုကြသည်။

ရခိုင်ပြည်၌ ဗြိတိသျှတို့ သိမ်းစနှစ်တွင် လူဦးရေ တသိန်းပင် မပြည့်ခဲ့ပေ။ စစ်တွေမြို့ကို တည်ထောင်ပြီးနောက် စစ်ရှောင်ရခိုင်တို့ ပြန်ဝင်လာပြီး စပါးစိုက်ပျိုးရေးကို များစွာတိုးချဲ့လာခဲ့သည်။ ၁၈၅၂ ခုနှစ်တွင် စစ်တွေဆိပ်ကမ်းသည် ကမ္ဘာ့ဆန်စပါး တင်ပို့ရောင်းချရေး ထိပ်တန်းဖြစ်သည့် ဆိပ်ကမ်းမြို့တမြို့ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၈၄၆ ခုနှစ်တွင် စစ်တွေမြို့၌ အထက်တန်းကျောင်းတကျောင်းကို ဖွင့်လှစ်ပေးခဲ့သည်။ ကျေးလက်များတွင် ရခိုင်ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်း ပညာရေးစနစ်မှာ ဆက်လက်ရှိခဲ့သည်။

၁၈၇၀ မှ ၁၈၉၁ ခုနှစ်ကြားတို့တွင် ရခိုင်ပုန်ကန်များ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သော်လည်း စုစည်းမှုမရှိ။ သို့သော် ၂၀ ရာစုတွင်မူ အသင်းအဖွဲ့များဖွဲ့စည်းကာ လုပ်ရှားလာသည်။ ၁၉၂၀ ခုနှစ် ပြည့်နှစ်ပတ်ဝန်းကျင်များတွင် ရခိုင်ပြည်အသင်း၊ ရက္ခပူရအသင်း၊ လူငယ်များနိုးကြားရေးအသင်း၊ ရခိုင်တိုင်းလုံးဆိုင်ရာ ကြီးပွားရေး အဖွဲ့ချုပ်၊ ရခိုင်တိုင်းလုံးဆိုင်ရာ အဖွဲ့ချုပ် စသည်ဖြင့် ဖွဲ့စည်းသလို ဗမာပြည်မှ ဂျီစီဘီအေအသင်းကြီးနှင့် ပူးပေါင်းခဲ့သည် များလည်း ရှိသည်။ အမျိုးသားအက်ဥပဒေကို သပိတ်မှောက်သောအခါတွင်လည်း ရခိုင်များ ရှေ့တန်းကပင် ပါဝင်ခဲ့သလို အမျိုးသားကျောင်းများလည်း စစ်တွေ၊ ကျောက်တော်မြို့များတွင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။ တကယ်တမ်း မြန်မာ့အမျိုးသားရေးစိတ် ဝံသာနု ရက္ခိတတရား တိုးပွားစေရန် နှိုးဆော်သူမှာ ရခိုင်လူမျိုး ဂျပန်ပြန်ဆရာတော် ဦးဥတ္တမပင် ဖြစ်သည်။

ထိုစဉ်ကာလက ရခိုင်တိုင်း၏ လမ်းပန်းဆက်သွယ်ရေးမှာ မြို့ပေါ်နှင့် ကျေးလက်မတူ။ ဗြိတိသျှတို့၏ အုပ်ချုပ်ရေးယန္တရားတွင် စစ်တွေ (Akyab) ကို ဗဟိုပြု၍ ရခိုင်ကို စစ်တွေခရိုင်၊ အမ်းတောင်တန်းဒေသခရိုင်၊ ကျောက်ဖြူခရိုင်နှင့် သံတွဲခရိုင်ဟူ၍ ခရိုင်ကြီးလေးခု ခွဲခြားထားသည်။ အခြေခံအဆောက်အအုံများ ဖွံ့ဖြိုးလာခြင်းနှင့် ရေကြောင်းခရီး တိုးတက်လာသောကြောင့် ကုန်သွယ်ရေးနှင့် စိုက်ပျိုးရေးလုပ်ငန်းများ တိုးတက်လာပြီး စစ်တွေ-စစ်တကောင်း-ကလကတ္တား သုံးပွင့်ဆိုင် ကုန်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်းပေါ်မှ ဆန်တင်ပို့ရာ အဓိက ဆိပ်ကမ်းတစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှတို့၏ ရသမျှအမြတ်ယူသောမူဝါဒများကြောင့် ဒေသခံရခိုင်တို့မှာတော့ ဖွံ့ဖြိုးမှုအားနည်းရသည်။ သီးနှံစိုက်ပျိုးမှုဖြင့်  ဗြိတိသျှတို့ အမြတ်ထွက်သော်လည်း အမှီအခိုကင်းသောအခြေအနေထိ ရခိုင်တိုင်းဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်စေရန် ဗြိတိသျှတို့က အားပေးခဲ့သည်မဟုတ်။ ရခိုင်တို့၏ စီးပွားရေး အပေါ်ယံဖွံ့ဖြိုးလာသော်လည်း ဒုစရိုက်မှုများ များပြားလာပြီး လူမှုရေးတွင် တစတစ ပျက်စီးယိုယွင်းလာခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှအလိုပြည့်လျှင် ရခိုင်သည် အင်ပါယာအတွင်း အရေးအရာသွင်းရသည့် နေရာတခု မဟုတ်တော့ပေ။

၁၉၃၀ ခုနှစ် လန်ဒန်အစည်းအဝေးသို့ ရခိုင်လူမျိုးဖြစ်သည့် ကိုယ်စားလှယ် ဦးထွန်းအောင်ကျော် တက်ရောက်ခဲ့ရာတွင် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်တောင်းရန် ပြင်ခဲ့သော်လည်း ဦးချစ်လှိုင်၊ ဦးဘဘေတို့ မေတ္တာရပ်ခံသောကြောင့် မတောင်းဖြစ်ခဲ့ကြောင်း မှတ်သားရသည်။ ယင်းနှစ်များတွင် ရခိုင်လူငယ်များသည် ဗမာပြည်မ ကျောင်းသားထုနိုင်ငံရေးနှင့် ပိုမိုနီးစပ်လာသည်။ ၁၉၃၄ ခုနှစ်တွင် “ရခိုင်ပြည်လုံးဆိုင်ရာ ပညာပြန့်ပွားရေးအသင်း” ကို ထူထောင်သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် “ရခိုင်ပြည်လုံးဆိုင်ရာ ဆင်းရဲသားအဖွဲ့ချုပ်” ဖြစ်လာသည်။ ၁၉၃၅ တွင် အာရကန်ဗုဒ္ဓဘာသာအဖွဲ့ကို ဘင်္ဂလားဘက်တွင် ထူထောင်သည်။ ၁၉၃၆ ခုနှစ် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် ဒုတိယသပိတ်တွင်လည်း ရခိုင်ကျောင်းသားတို့ ပါဝင်လှုပ်ရှားကြသည်။ ၁၉၃၆ ခုနှစ် မတ်လ (၂၉) ရက်နေ့တွင် “ရခိုင်ပြည်လုံး ဆိုင်ရာ လူငယ်များနိုးကြားရေး အစည်းအရုံး” တည်ထောင်ကြလေသည်။ နယ်ချဲ့ဆန့်ကျင်‌ရေး လူထုလှုပ်ရှားမှုများအတွက် စစ်တွေမြို့မှ ထုတ်ဝေသော “ရခိုင်ပြည်သတင်းစာ” ကို အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ ၉၁ ဌာန အုပ်ချုပ်ရေးကာလတွင် ရခိုင်မှ အမတ် ၁၀ ဦးပါဝင်သည်။[5] အောက်လွှတ်တော်တွင် ရခိုင်အမတ်တို့ စည်းလုံးကြရာ “အာရကန်ပါတီ” ဟုပင်ခေါ်ကြ၏။ ရခိုင်အမတ် အမျိုးသားကျောင်းဆရာကြီး ဦးထွန်းအောင်မှ ရခိုင်ကို ကိုယ်ပိုင်စီမံခွင့် (Autonomy) ပေးသင့်ကြောင်း ရခိုင်တိုင်းတွင်း လှုံ့ဆော်ခဲ့သည်ဟုလည်း သိရသည်။

ယင်းကာလတွင် ရခိုင်မူဆလင်များအနေဖြင့်လည်း နိုင်ငံရေးကို စဉ်းစားလာကြသည်။ ၁၉၂၂ တွင် Jamiatul Ulama အဖွဲ့ကို မြန်မာပြည်မထဲတွင် ဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး ၁၉၃၆ တွင်မူ မောင်တောမြို့တွင်ပါ ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ယင်းကို အာရကန်မြောက်ပိုင်းအတွက်အဖွဲ့ဖြစ်သည်ဟု သတ်မှတ်ခဲ့ကြသည်။ မေယုမြစ်နှင့် နတ်မြစ်နှစ်ခုကြား မူဆလင်အများစုဖြစ်ရာ အရပ်ကို ဗဟိုပြု၍ မူဆလင် လှုပ်ရှားမှုပေါ်လာခြင်းဖြစ်သည်။

၁၉၃၇ ခုနှစ် အိန္ဒိယမှ ခွဲထွက်ရေးကိစ္စ ပေါ်ပေါက်လာချိန်တွင် မူဆလင်နှင့် အိန္ဒိယအနွယ်များသည် နိုင်ငံရေးအစီအမံများ ထပ်မံစဉ်းစားလာရသည်။ မူဆလင်တို့အနေနှင့်လည်း မြန်မာနိုင်ငံရှိ ဘာသာရေး၊ နိုင်ငံရေးအယူဝါဒ၊ လူမျိုးရေးအခြေပြုလှုပ်ရှားမှုများတွင် မည်သို့ ပါဝင်သင့်သနည်းဟူသော ပုစ္ဆာဖြစ်သည်။ ယင်းကာလများမှ အာရကန်မြေတွင် နိုင်ငံရေးပုံရိပ်များ ပေါ်လာသည်။ ရခိုင်မူဆလင်များသည်လည်း ဘာသာရေးမှသည် လူမျိုးရေးအခြေပြု လှုပ်ရှားရမည့်စဉ်းစားချက်များ ရှိလာသည်။

မြန်မာနိုင်ငံကို အိန္ဒိယမှ ၁၉၃၇ ခုနှစ်တွင် ခွဲထုတ်ခဲ့ပြီးနောက် ရခိုင်ဒေသသည် ဗြိတိသျှအင်ပါယာ၏ ကုန်သွယ်ရေးနှင့် ကူးသန်းသွားလာရေးအတွက် အရေးပါသည့် ဂိတ်ပေါက်တခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ မြန်မာပြည်မတွင် အိန္ဒိယနွယ်များနှင့်ဗမာကြား မခွဲခင်ရော၊ ခွဲပြီးချိန်ပါ အဓိကရုဏ်းများ ဖြစ်ခဲ့ကြသည့်တိုင် ရခိုင်ပြည်တွင် ယင်းပြဿနာ မရှိခဲ့ချေ။ ရခိုင်တွင် အေးဆေးစွာ ကွဲပြားမှုကြား အဆင်ပြေနေခဲ့ကြသည်။  ဗြိတိသျှတို့ကလည်း ဗုဒ္ဓဘာသာများကိုဖြစ်စေ၊ မူဆလင်များကိုဖြစ်စေ အာရကန်များဟုပင် ညွှန်းခဲ့ကြသည်။

ရခိုင်အဖွဲ့များသည်လည်း ကွဲပြားနေရာမှ တစတစ ပိုမိုပေါင်းစည်းလာကြသည်။ ၁၉၃၉ ခုနှစ်တွင် “ရခိုင်တိုင်းလုံးဆိုင်ရာ တိုင်းရင်းသားအစည်းအရုံး” ပေါ်ပေါက်လာသည်။ အဖွဲ့များလည်း ထပ်မံပေါင်းစည်း လာခဲ့သည်။ ၁၉၄၀ မေလတွင် ပေါက်တော၌ ပထမအကြိမ် ကွန်ဂရက်ကို ကျင်းပခဲ့သည်။ မြေပေါ် နိုင်ငံရေးလှုပ်ရှားမှုများရှိနေသလို ၁၉၄၁ ဝန်းကျင်တွင်လည်း လက်နက်ကိုင်လှုပ်ရှားမှုအတွက် လမ်းရှာလာ ကြသည်။

၁၉၄၂ ခုနှစ်အစတွင် ဗြိတိသျှတို့သည်လည်း ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြောင့် ရခိုင်မှစတင်ဆုတ်ခွာရာ ရခိုင်နိုင်ငံရေးခေါင်းဆောင်များစွာကို ဖမ်းဆီးခဲ့ကြသည်။ စစ်တွေမှ ဗြိတိသျှဆုတ်ခွာရန် ပြင်စဉ် ဂျပန်များ ဗုံးကြဲခဲ့ကြသည်။ ကုလား-ရခိုင် အဓိကရုဏ်းများလည်း ယင်းကာလတွင် များစွာပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။ ဗမာ့လွတ်လပ်ရေးတပ်မတော်သည် ဂျပန်များနှင့်အတူ ရခိုင်မြို့ရွာများကို သိမ်းယူလာကာ မေလ ၇ ရက်နေ့တွင် စစ်တွေမြို့ကို ချီတက်သိမ်းပိုက်နိုင်သည်။ ဂျပန်ကိုကူညီရန် ရခိုင်ကာကွယ်ရေးတပ် (ADA) ကို ဖွဲ့ခဲ့သည်။

စင်စစ်တွင် ဂျပန်တို့ မြန်မာနိုင်ငံကို ဝင်လာရခြင်းမှာ ဘားမားလမ်းကို ဖြတ်တောက်၍ အိန္ဒိယကို ဗြိတိသျှလက်အောက်မှ ထွက်သွားအောင် ပြုလုပ်ဖို့ မူလစဉ်းစားချက် ဖြစ်သည်။ ဆူဘတ်ချန္ဒရာဘို့စ်နှင့်လည်း ချိတ်ဆက်ခဲ့သည်။ သို့သော် အိန္ဒိယသည် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း ဗြိတိသျှဘက်မှ တိုက်ခဲ့သည်။ ဂျပန်နှင့် ဘီအိုင်အေတပ်များ ဝင်လာသည့်အခါ အိန္ဒိယနွယ်ဖွားများနှင့်လည်း မကျေလည်ပေ။ အိန္ဒိယနွယ်ဖွားများစွာ အိန္ဒိယသို့ ပြန်ပြေးရကာ များစွာသေခဲ့ရသည်။ ရခိုင့်မြေတွင်မူ ရခိုင်အချို့က ADA ဖွဲ့စည်းကာ ဂျပန်ဘက်က ကူညီသလို မူဆလင်များကလည်း ဗြိတိသျှဘက်မှ V-Force များကို အားပေးခဲ့၊ တိုက်ခဲ့သည်များ တွေ့ရသည်။ နောင်တွင် ADA တပ်များသည် BNA ၏ လက်တံများ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၉၄၂ ခုနှစ်အတွင်း ရခိုင်မြေတွင် လူမျိုးအကြမ်းဖက်မှုများ ဖြစ်လာသည်။  မင်းပြား၊ မြေပုံ၊ ပေါက်တောရှိ မူဆလင်ရွာများ တိုက်ခိုက်ခံရသလို မောင်တော၊ ဘူးသီးတောင်ရှိ ရခိုင်ရွာများပါ တိုက်ခိုက်ခံရသည်။ ယင်းလူနည်းစု လူများစု ပြဿနာများသည် ဂျပန်ဝင်လာသည့် ကာလတလျှောက်လုံး တနိုင်ငံလုံးတွင် တွေ့ခဲ့ရသည်။ ရခိုင်တွင်မူ လူဦးရေ တည်ဆောက်မှု အချိုးအစား ပြောင်းလာသည်။ မူဆလင် လူထုက မြောက်ဘက်သို့ ပြေးသွားခဲ့ပြီး ရခိုင်လူထုက တောင်ဘက်သို့ ပြေးလာခဲ့သည်။

ဂျပန်စစ်ဘီလူးတို့က ‌မြောက်ဦးမြို့ကို ဂျပန်ကွပ်ကဲမှုစစ်ဌာနချုပ် ပြုခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှတို့ မြောက်ဦးကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ကြိုးစားခဲ့သေးသော်လည်း မအောင်မြင်ချေ။ ၁၉၄၄ ခုနှစ်တွင် ရခိုင်ကာကွယ်ရေးတပ်ကို ဖျက်သိမ်းပြီး ဂျပန်တို့၏ စစ်အုပ်ချုပ်ရေးဖိနှိပ်လာသဖြင့် ဗြိတိသျှတို့ အဆက်အသွယ်ပြန်ယူရသည်။ ဖဆပလ အနေဖြင့် ဂျပန်များကို တရားဝင်မတော်လှန်ရသေးမီတွင်ပင် ရခိုင်မျိုးချစ်တပ်မတော်ကို ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၁ ရက်နေ့တွင် ဖွဲ့ခဲ့သည်။  မဟာမိတ်တို့နှင့်ပေါင်းကာ ဂျပန်တို့ကိုတော်လှန်ကြသည်။ မတ်လတွင် မဟာမိတ်တို့ ရခိုင်ကို သိမ်းပြီးလေပြီ။ စစ်တွေတမြို့လုံးလည်း ဗုံးဒဏ်ဖြင့် မွနေအောင်ပျက်စီးခဲ့ရသည်။ ယင်းနောက်မှသာ ဗမာပြည်မတွင် ဂျပန်ကိုတော်လှန်ကြောင်း ကြေငြာခြင်းဖြစ်သည်။

အစောပိုင်း အောင်မြင်မှုသည် ရခိုင်တို့အဖို့ မဖြစ်။ ပြန်လာသော ဗြိတိသျှတပ်ဖွဲ့များက ထိန်းချုပ်မှုကို ပြန်လည်ရယူလိုသောကြောင့် မကြာမီ ရခိုင်လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းအမျိုးမျိုးကို လက်နက်ဖြုတ်သိမ်းသော အခါ ဒေသခံများ၏ စိတ်ပျက်မှုနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ ဗြိတိသျှတို့၏ Civil Affairs Service (Burma) ကတ်စ်ဘီအုပ်ချုပ်ရေးက ရခိုင်ပြည်အတွက် ကောင်းခြင်းတော့ မဟုတ်ခဲ့ချေ။ ရခိုင်တွင် ဗြိတိသျှအာဏာ ပြန်လည်ထူထောင်ခြင်းကို သမိုင်းပညာရှင်အချို့က ယခင် မြန်မာနှင့် လွတ်လပ်သော ရခိုင်ဘုရင့်နိုင်ငံများ၏ ခေတ်များကဲ့သို့ စတုတ္ထမြောက် ကိုလိုနီအုပ်ချုပ်မှုဟု ရှုမြင်ကြသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်၏ ပျက်စီးမှုများသည် ဘုရင့်နိုင်ငံပျက်စီးမှုများကဲ့သို့ပင် ဆိုးရွားပြင်းထန်လှသည်။ ရခိုင်နှင့် ချင်းသည် အိန္ဒိယ၏ ဝင်ပေါက်အနေဖြင့် ဗြိတိသျှနှင့် ဂျပန်တို့ အကြီးအကျယ် တိုက်ခိုက်နယ်လုခဲ့ကြသည်မဟုတ်လား။

စစ်ပြီးခေတ် နိုင်ငံရေးဇာတ်ခုံကို ကြည့်လျှင် မြန်မာနိုင်ငံသစ်တွင် အသံတသံရရှိရန် ကြိုးပမ်းနေသော ရခိုင်အမျိုးသားရေး လှုပ်ရှားမှုများသည် လွှမ်းမိုးသော ရခိုင်ပါတီများအကြား မတူသော ဝါဒသုံးခုအဖြစ် ကွဲထွက်သွားခဲ့သည်။ လက်ယာဝါဒီအုပ်စုတွင် ဗြိတိသျှဓနသဟာယအတွင်း ဒိုမီနီယံကဲ့သို့ ရပ်တည်လိုသူများ ပါဝင်ပြီး ရခိုင်သား ယခင်ဗြိတိသျှမြန်မာနိုင်ငံ နန်းရင်းဝန်ဆာပေါ်ထွန်းသည် ထင်ရှားသည်။ အလယ်ဗဟိုတွင် စစ်မဖြစ်မီက ရခိုင်အမျိုးသားကွန်ဂရက် (ANC) ဟု လူသိများသော အဖွဲ့ရှိပြီး ဦးအောင်ဇံဝေ ဦးဆောင်ကာ ဖဆပလ၏ အမှုဆောင်ကောင်စီဝင်အဖြစ် နောက်ပိုင်းတွင် ပါဝင်လာမည့်သူဖြစ်သည်။ လက်ဝဲဘက်တွင် ပိုမိုအစွန်းရောက်သည့် လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့ ပေါ်ပေါက်လာပြီး ထင်ရှားသောရဟန်း ဦးစိန္တာက ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ ဦးစိန္တာအဖွဲ့သည် ၁၉၄၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် ANC မှခွဲထွက်ကာ ရခိုင်ပြည်သူ့လွတ်မြောက်ရေးပါတီ (APLP) ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ APLP ၏ လက်နက်ကိုင် ပြောက်ကျားအင်အား ၃,၀၀၀ ခန့်သည် အစိုးရရုံးများနှင့် အခြေခံအဆောက်အအုံများကို လျင်မြန်စွာ တိုက်ခိုက်မှုများ စတင်ခဲ့ပြီး ဒေသတွင်း လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခများ လျင်မြန်စွာတိုးလာခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှကော်မရှင်နာတဦးက "ဥပဒေစိုးမိုးမှုဆိုတာ ဂတ်တဲတံခါးကနေ ကျောက်တုံးတလုံး ပစ်လောက်တဲ့အထိပဲ ရှိတယ်" ဟု ပြောခဲ့ဖူးသည်။

ထိုအချိန်တွင် ဘူးသီးတောင်မြို့နယ်တွင် လူရာချီ၍ မူဂျာဟစ်ပါတီကို ဖွဲ့စည်းလိုက်သည်။ ၁၉၄၇ ခုနှစ် သြဂုတ်လ Dabboni Chaung ကြေညာချက်တွင် မူဆလင်ခေါင်းဆောင်များက (ကုလားတန်မြစ်နှင့် နတ်မြစ်ကြားတွင်ရှိသော အာရကန်မြောက်ပိုင်းဟု ခေါ်ကြသည့် နယ်မြေကို) မူဆလင်ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရ နယ်မြေကို ဖွဲ့စည်းမည်ဟု ကြေညာလိုက်သည်။ ဂျဖားရ်ကာဝယ် ၁၉၅၁ ခုနှစ်တွင် လုပ်ကြံခံရပြီးနောက် ယနေ့ မောင်တောဟုခေါ်သော နယ်မြေတွင် မူဂျာဟစ်လှုပ်ရှားမှုမှာ ဌာနနှစ်ခု ကွဲသွားခဲ့သည်။ ကွန်ဆာဗေးတစ် မူဆလင်များက လက်နက်ကိုင်တော်လှန်ရေးကို ဆန့်ကျင်ဖယ်ချခဲ့သည်။ ပါလီမန်နိုင်ငံရေးတွင် နေရာများ ရရှိခဲ့သည်။ သူတို့မှာ မူဂျာဟစ်တို့ကို လက်နက်ချရန်လည်း နားချခဲ့သလို အာရကန်ပြည်နယ် ပေါ်လာရေး ရခိုင်တို့ တောင်းဆိုချက်ကိုလည်း လက်မခံခဲ့ပေ။ ၁၉၅၄ ခုနှစ် မုတ်သုံစစ်ကြောင်းဖြင့် တပ်မတော်က ထိုးစစ်ဆင်လာသောအခါ မူဂျာဟစ်တို့၏ နတ်မြစ်နယ်ခြား တလျှောက်ရှိ နောက်ဆုံးခြေကုပ်များကို သိမ်းယူခဲ့သည်။ မူဂျာဟစ်တို့၏ လူအင်အားအများဆုံး ခေါင်းဆောင်ကာဆင်သည် နယ်စပ်ကိုဖြတ်ကူး၍ ခိုလှုံခွင့်တောင်းခံခဲ့ရသည်။ နောက်ပိုင်းတွင်မူ စစ်ဆင်ရေးလျော့ကျပြီး မေယုတောင်ကြားတွင် မူဂျာဟစ် ပြောက်ကျားများ ဆက်လက်လှုပ်ရှား နိုင်ခဲ့ကြသည်။ တချိန်တည်းတွင် ရခိုင်၏ အလယ်ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းမှ အမ်းနှင့် ဂွမြို့များသည် ဗကပ၊ ပြည်သူ့ရဲဘော်နှင့် APLP ထိန်းချုပ်မှုအောက်တွင် ရှိခဲ့ပြီး အမ်းမြို့မှာ ၁၉၅၆ ခုနှစ်အထိ၊ ဂွမြို့မှာ ၁၉၅၈ အထိ ရှိခဲ့သည်။ မူဂျာဟစ်ပြဿနာမှာ အစိုးရနှင့်ညှိပြီး မူဂျာဟစ်ကြွင်းကျန် ၂၅၀ ဦး အလင်းဝင်သည့် ၁၉၆၁ အထိရှိနေခဲ့သည်။ 

သို့သော် ဗြိတိသျှထံမှလွတ်လပ်ရေးရရှိရန် အဓိကအာရုံစိုက်ထားသော မြန်မာပြည် ဖဆပလ၏ ဗဟိုခေါင်းဆောင်မှုသည် ဤကွဲပြားခြားနားသော ရခိုင်ဒေသအတွင်းရှိ လှုပ်ရှားမှုများနှင့် ကင်းကွာနေခဲ့ပြီး ပိုမိုပြောဆိုရလွယ်သော ANC နှင့်သာ အဓိက ဆက်ဆံရန် ရွေးချယ်ခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် ANC သည် ဖဆပလအတွင်း ပူးပေါင်းပျောက်ကွယ်ခဲ့သည်။ ဤဆုံးဖြတ်ချက်သည် အမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေးအတွက် စည်းလုံးညီညွတ်သော နိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာ တပ်ဦးကို အထောက်အကူပြုသော်လည်း ရခိုင်၏ ရေရှည်နိုင်ငံရေး ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုအတွက် အလွန်ချို့ယွင်းသော ရွေးချယ်မှုတခုဖြစ်သည်။ ဖဆပလ အနေဖြင့် အမြစ်မြေလှန် အင်အားစုများကို ပယ်ထုတ်ခဲ့ပြီး ရခိုင်လူမျိုးစု၏ သွင်ပြင်လက္ခဏာနှင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ဆိုင်ရာ မကျေနပ်မှုများနှင့် မဖြေရှင်းနိုင်ခဲ့သလို ဒေသဆိုင်ရာ ပြဿနာများကို လုံလောက်စွာ ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရန် ပျက်ကွက်သည်။ ယင်းတို့က ရခိုင်နိုင်ငံရေးအတွင်းရှိ ကွဲပြားမှုများကို မရည်ရွယ်ဘဲ ပိုမိုကျယ်ပြန့်စေခဲ့သည်။

၁၉၄၆ တွင် ရခိုင်ဖဆပလ တောကန်ညီလာခံကျင်းပသည်။ ပင်လုံညီလာခံတွင် ANC ဦးအောင်ဇံဝေ သွားတက်သော်လည်း ဖဆပလကိုယ်စားလှယ်သာဖြစ်၍ ရခိုင်အတွက် မဟုတ်ပေ။  ၁၉၄၇ ခုနှစ်တွင် ရခိုင်ကွန်မြူနစ်များလည်း ရခိုင်ဖဆပလမှ ခွဲထွက်သည်။ ၁၉၄၈ ခုနှစ်တွင် ရခိုင်တိုင်းဆိုရှယ်လစ်ပါတီ ပေါ်ပေါက်လာသည်။

၁၉၄၈ ခုနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံ လွတ်လပ်ရေးမရရှိမီ အရေးပါသော ကြားကာလအတွင်း ရန်ကုန်ရှိ ဗဟိုအာဏာပိုင်များသည် ရခိုင်၌ ဖြစ်ပေါ်နေသော ရှုပ်ထွေးလာသော အခြေအနေအပေါ် ဂရုမစိုက်ပေ။ နိုင်ငံတော်အပြောင်းအလဲနှင့် နိုင်ငံရေးနယ်နိမိတ်များ ပြန်လည်သတ်မှတ်ရေးတို့၏ အရေးပါသောအချိန်တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော ဤလျစ်လျူရှုမှုသည် ဒေသအတွက် ဆိုးရွားသောလမ်းကြောင်းတစ်ခုကို ဖောက်ပေးလိုက်၏။ နောက်ပိုင်းတွင် ဖြစ်ပေါ်လာမည့် မတည်ငြိမ်မှုများ၏ သံသရာများကို မီးထိုးမိပြီဟု ဆိုနိုင်သည်။ ထိုအချိန်က ဗြိတိသျှအရာရှိများသည် အိန္ဒိယနှင့် ပါကစ္စတန်တို့အတွက် လုပ်ငန်းစဉ်များတွင် အဓိကအားဖြင့် အာရုံရနေ၏။ အလားတူပင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းနှင့် ဖဆပလ၏ ခေါင်းဆောင်များသည် ရခိုင်အတွင်းရှိ အခြေအနေများနှင့် နိုင်ငံရေးဆန္ဒများကို နားလည်ပြီး ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရန် လုံလောက်သော အာရုံစူးစိုက်မှုနှင့် အရင်းအမြစ်များကို မပေးခဲ့ကြပေ။ ယနေ့ရခိုင်ပြည်နယ်နိုင်ငံရေးကို ပုံဖော်သည့် မကြာခဏ အငြင်းပွားရသည့် လက္ခဏာများသည် မြန်မာနိုင်ငံ လွတ်လပ်ရေးမရရှိမီနှင့် ရရှိပြီးနောက် ချက်ချင်းဖြစ်ပေါ်ခဲ့သော အရေးပါသော လှုပ်ရှားမှုများဆီသို့ ခြေရာခံနိုင်သည်။

ရခိုင်တွင် ဘာလင်တံတိုင်း မရှိပေ။ ဗမာကတိုက်လိုက်၊ ဗြိတိသျှက တိုက်လိုက်၊ ဂျပန်က တိုက်လိုက်နှင့် ဒေသခံများ ဟိုပြေးသည်ပြေး ဖြစ်နေခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှတို့ ထွက်ခွာသွားချိန် အိန္ဒိယမှ ကွဲထွက်သည့် အရှေ့ပါကစ္စတန်တွင် ရခိုင်လူဦးရေ အတော်အတန် ရှိခဲ့သည်။ အရှေ့ပါကစ္စတန်တွင်လည်း ရေရှည်နေထိုင်သူများ အနေနှင့်လည်း မကြာသေးမီက ရောက်ရှိလာသော ရခိုင်ဒုက္ခသည်များအပေါ် ကွဲပြားသော အမြင်များရှိခဲ့သည်။ သို့သော် မြန်မာနိုင်ငံရှိ ရိုဟင်ဂျာများ၏ အခြေအနေနှင့်မတူဘဲ စစ်တကောင်းရှိ ဗုဒ္ဓဘာသာရခိုင်များ၏ လူမျိုးရေးနှင့် နိုင်ငံရေးအခွင့်အရေးများကို မေးခွန်းထုတ်ခံရခြင်း မရှိခဲ့ပါ။ မရမာကြီးလူမျိုးစု သိန်းချီ၍ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် နိုင်ငံသားများ ဖြစ်လာခဲ့ပြီး ယခုအခါ အကြီးဆုံး တိုင်းရင်းသားအုပ်စုများမှတခုဖြစ်သည်။ မာ့ဂ်ခေါ်သူများလည်း ရှိသည်။

၁၉၄၈ နှင့် ၁၉၄၉ သည် ရခိုင်ပြည်နယ်အတွင်း လွန်စွာရှုပ်ထွေးခဲ့သည့် ခုနှစ်များဖြစ်သည်။ ၁၉၄၂ ခုနှစ်ကပင် ဗြိတိသျှတို့နှင့် ဘူးသီးတောင်၊ မောင်တောဒေသများကို ပြန်လည်တိုက်ယူခဲ့သူ၊ အုပ်ချုပ်ရေး ပြုလုပ်ခဲ့သူ မူဆလင်များအနေဖြင့် ယင်းဒေသတို့သည် မူဆလင်ဒေသများ ဖြစ်သည်ဟု အမြင်ရှိသည်။ တဘက်ကလည်း မူဆလင်လူဦးရေ မြင့်တက်လာသည့်အလျောက် ပါကစ္စတန်နိုင်ငံသစ်အောက်တွင် ပူးပေါင်းလိုကြောင်း ကြေငြာချက်များ ထုတ်ပြန်ခဲ့ဖူးသည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းကလည်း ၁၉၄၇ က ပါကစ္စတန် လွတ်လပ်ရေးဖခင်ကြီး ဂျင်းနားနှင့် စကားပြောဆိုရာ မြန်မာပြည်မှ မောင်တောကို ပါကစ္စတန်တွင် ထည့်သွင်းရန် ဆန္ဒမရှိကြောင်း ဂျင်းနားကပြောဆိုခဲ့သည်။ ဗမာမူဆလင်လူမျိုး ဦးရာဇတ်က ပါကစ္စတန်နှင့် ပူးပေါင်းရန် ကြံစည်မှုအား လက်သင့်မခံရန် နိုင်ငံတွင်းရှိ မူဆလင်များကို စာထုတ်ပြန် သတိပေးခဲ့သည်။ ထို့အပြင် ရခိုင်ပြည်နယ် တည်ထောင်ရန် လွှတ်တော်တွင်း ဆွေးနွေးစဉ် ဘူးသီးတောင် မောင်တောမှ ရိုဟင်ဂျာအမတ်များက ယင်းဒေသများကို ဗမာပြည်မအောက်တွင်ပင် ထားရှိရန် တင်ပြဖူးသည်။

တကယ်တမ်းတွင် ရိုဟင်ဂျာဟူသော စကားသည် “ရိုအင်းဂါ” ဟူသော စကားမှ လာကာ “ရခိုင်သား” ဟုပင် ဆိုလိုရင်းဖြစ်သည်ဟု မှတ်သားရသည်။ မော်ဒန်ခေတ်သစ် နိုင်ငံမဟုတ်သည့် ရှေးကာလများတွင် နယ်နိမိတ်၊ တံခါး၊ ဓားဖြင့် မတားကြပေ။ အားလုံးက ကူးလူးနေခဲ့သည်သာ ဖြစ်သည်။ ဌာနေလူမျိုးစုတို့ ရောနှောကာ ရှိကြသည်သာ ဖြစ်သည်။ လူမျိုးရေးပြဿနာ အများစုမှာ ခေတ်သစ်မော်ဒန်နိုင်ငံများနှင့် နိုင်ငံရေးသမားတို့ မီးထိုးမှုများမှ ထွက်လာရခြင်း ဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် စစ်တပ်၏ ကဏ္ဍလည်း ပါသည်။

၁၉၅၀ ကျော်ကာလများတွင် ရိုဟင်ဂျာတို့၏ လက်နက်ကိုင်လမ်းစဉ် စလာချိန်တွင် ကမန်နှင့် အခြားမူဆလင်များက ၎င်းတို့ အရေးကိစ္စများအား မည်သို့မည်ပုံ တင်ပြအရေးဆိုမည်နည်းဟူသော မေးခွန်းကို စဉ်းစားခဲ့ကြသည်။ ရခိုင်တွင်ရှိသော မူဆလင်အားလုံးက ၎င်းတို့ကိုယ်၎င်းတို့ ရိုဟင်ဂျာဟု ခေါ်ကြသည် မဟုတ်ပေ။ များစွာသော မူဆလင်တို့မှာ ၎င်းတို့ကိုယ်၎င်းတို့ “ရခိုင်မူဆလင်” ဟူ၍သာ မြင်ကြသည်။ ရခိုင်မူဆလင်ဟု ဆိုလိုလျှင် ရခိုင်ပြည်နယ်၏ ပိုမိုကျယ်ပြန့်သော လူမှုဘဝဝန်းကျင်နှင့် ပတ်သက်သူများဟူ၍ ရည်ညွှန်းသုံးစွဲကြခြင်းဖြစ်သည်။

၁၉၄၉ တွင် ရခိုင်ရှိ ပြည်ထောင်စုတပ်နှင့် ပြည်သူ့ရဲဘော်တို့ တောခိုခဲ့ကြသည်။ ၁၉၅၂ တွင် အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲအတွက် ရခိုင်တသီးပုဂ္ဂလအမတ်များအဖွဲ့ကို ဖွဲ့စည်းသည်။ ၁၉၅၃ တွင် “ရခိုင်စည်းလုံးညီညွတ်ရေးပါတီ” ကို ဖွဲ့စည်းသည်။  ယင်းနောက်ပိုင်းကာလများတွင် တောခိုအဖွဲ့များ အလင်းဝင်လာကြသည်။ စောဘဦးကြီးတို့ KNU က သီးခြားကရင်ပြည်တည်ထောင်ရန် ကြွေးကြော်သည်နှင့် တချိန်တည်းတွင် ဦးလှထွန်းဖြူနှင့် ရခိုင်ခေါင်းဆောင်များကလည်း သီးခြားရခိုင်ပြည် အာရကန်နစ္စတန် တည်ထောင်ရန် လှုပ်ရှားကြသည်တို့ ရှိသည်။

၁၉၅၆ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ ၂၂ တွင်ကျင်းပသော ပြည်သူ့လွှတ်တော်အစည်းအဝေးတွင် ရမ်းဗြဲအမတ် ဦးဘမြိုင်မှ ရခိုင်နယ်ကို ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရပြည်နယ်အဖြစ် ဖန်တီးပေးရန်တင်သွင်းသည်။ ယင်းအဆိုကို ဘူးသီးတောင်အမတ် အဘူ(ရ်) ဘောရှော (ရ်) မှ ကန့်ကွက်ကာ၊ ရခိုင်ကို ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေးပေးလျှင်ပင် ဘူးသီးတောင်၊ မောင်တောကို ဗမာပြည်မအောက်တွင်သာထားရန် ဆွေးနွေးခဲ့သည်။ ၁၉၅၇ ခု မတ်လ ၇ ရက်နေ့တွင် ဦးလှထွန်းဖြူ၊ စက်တင်ဘာ ၃၀ တွင် ပမညတအမတ် ဦးသိန်းဖေမြင့် (ဘုတလင်)၊ အောက်တိုဘာ ၁ ရက်နေ့တွင် ဦးလှထွန်းဖြူမှ နောက်တကြိမ်၊ ဦးကျော်မင်း (စစ်တွေ)၊ ဦးဖော်သင် (ပုဏ္ဏားကျွန်း)၊ ပမညတအမတ် ဒေါက်တာဦးဧမောင် (ပြည်)၊  တို့က ရခိုင်ပြည်နယ်ပေးရန် ဆွေးနွေးပြီး ရိုဟင်ဂျာအမတ် ဦးအဘူခိုင် (မောင်တော)၊ မာန်အောင်အမတ် ဦးလုံးဖြူ၊ သံတွဲမြောက်ပိုင်းအမတ်ဦးကျော်တင်၊  ဝန်ကြီး ဦးဘစော နဲ့ ဝန်ကြီး ဦးခင်မောင်လတ်တို့မှ ကန့်ကွက်ခဲ့ကြသည်။

ရခိုင်မူဆလင်အသင်းသည် ရခိုင်ပြည်နယ်ရရှိရန်အတွက် ထောက်ခံခဲ့သော်လည်း မွတ်စလင်နှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာခေါင်းဆောင်များ အလှည့်ကျ ဦးဆောင်မှုနှင့်အတူ ဒေသခံအားလုံးအတွက် ဘာသာရေး၊ ယဉ်ကျေးမှုနှင့် နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ အခွင့်အရေးများကို အာမခံချက်ပေးရန် အဆိုပြုခဲ့သည်။ ဤအဖွဲ့ကို ဦးနုအစိုးရနှင့် နီးစပ်သော ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဟောင်းနှင့် ဘူးသီးတောင်လွှတ်တော်အမတ် ဆူလ်တန်မာမွတ်  ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ ဆန့်ကျင်ဘက်အနေဖြင့် မြောက်ပိုင်းအာရကန်မှ ရိုဟင်ဂျာ Jamiatul-Ulama နှင့် အခြားမူတ်စလင်ခေါင်းဆောင်များသည် ဗဟိုအစိုးရအား မူဆလင်အများစုပါဝင်သော "အထူးခရိုင်" တခု တည်ထောင်ပေးရန် တောင်းဆိုခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ဤရိုဟင်ဂျာခေါင်းဆောင်များသည် စာသားအရ ရခိုင်ပြည်နယ်အယူအဆကို ဆန့်ကျင်ခြင်းမရှိသော်လည်း သတိထားကြောင်း ဖော်ပြခဲ့ပြီး "အကယ်၍ ရခိုင်ပြည်နယ်တခုတည်းကို အတင်းအကျပ် တည်ထောင်ပါက နောက်ထပ်သွေးထွက်သံယိုမှုများ ဖြစ်ပွားနိုင်သည်" ဟု သတိပေးခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် မေယုခရိုင်သည် စစ်အုပ်ချုပ်မှုအောက်သို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။

ဖဆပလ အစိုးရ၏ ရှုမြင်ချက်သည် အာရကန်အမျိုးသားရေးဝါဒီများ၏ ရှုမြင်ချက်နှင့် ကွဲပြားခဲ့ပြီး ၎င်းတို့သည် အံ့အားသင့်ခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ ၎င်းတို့သည် မေယုနယ်ခြားအုပ်ချုပ်ရေးကြေညာချက်ကို "သွေးခွဲအုပ်ချုပ်ရေး" ဗျူဟာတစ်ခုအဖြစ် ရှုမြင်ခဲ့ပြီး ဗမာခေါင်းဆောင်များသည် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရသော ရခိုင်ပြည်နယ်ကို အားနည်းစေရန်နှင့် တားဆီးရန်အတွက် ဤနည်းဗျူဟာကို အသုံးပြုသည်ဟု ယုံကြည်ခဲ့ကြသည်။ ထို့ကြောင့် အာရကန်လူမျိုးများအကြား ၎င်းတို့၏ နိုင်ငံရေးနှင့် စီးပွားရေးအနာဂတ်ကို ၎င်းတို့၏ သဘောတူညီချက်မပါဘဲ ထပ်မံဆုံးဖြတ်ခံနေရသည်ဟူသော ခံစားချက်များ ကြီးထွားလာခဲ့ပြီး နယ်မြေကျုံ့သွားမည်ကို စိုးရိမ်ခဲ့ကြသည်။

ဆန့်ကျင်ဘက်အနေဖြင့် ရိုဟင်ဂျာတက်ကြွလှုပ်ရှားသူများသည် မူလ MFA ကြေညာချက်နှင့် မူဂျာဟစ်တို့နှင့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးကို လွတ်လပ်ရေးရပြီးနောက် နိုင်ငံရေးတွင် အပြုသဘောဆောင်သော ဦးတည်ချက်သစ်တခု၏ အစအဖြစ် ရှုမြင်ခဲ့ကြသည်။ ရိုဟင်ဂျာတို့၏ နိုင်ငံအတွင်းရှိ တည်ရှိမှုကို ပိုမိုအသိအမှတ်ပြုလာကြပြီး လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့များ၏ မူဆလင်အသိုင်းအဝိုင်းကို ဆက်ဆံပုံသည် တိုးတက်ကောင်းမွန်လာသည်ဟု ဆိုရမည်။ ရိုဟင်ဂျာဘာသာစကား ရေဒီယိုအစီအစဉ်များနှင့် ယဉ်ကျေးမှုနှင့် လူငယ်အဖွဲ့အစည်းများလည်း များလာခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် မေယုနယ်ခြားအုပ်ချုပ်ရေး ပေါ်ပေါက်လာခြင်းကို မြောက်ပိုင်းနယ်မြေရှိ မူဆလင်များအတွက် လွတ်လပ်ခွင့်နှင့် အလုပ်အကိုင်များကို တိုးမြှင့်ပေးမည့် အစီအစဉ်တခုအဖြစ် ရှုမြင်ခဲ့ကြသည်။

စစ်တပ်နှင့် အစိုးရခေါင်းဆောင်များပင် ရိုဟင်ဂျာဟု အသိအမှတ်ပြုလာပြီး ရည်ညွှန်းလာကြသည်။ ထင်ရှားသော ဥပမာတခုမှာ ၁၉၆၁ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် မောင်တောတွင်ကျင်းပသည့် မူဂျာဟစ်များနှင့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး အခမ်းအနား၌ ဒုတိယစစ်ဦးစီးချုပ် ဗိုလ်မှူးချုပ်အောင်ကြည်က ရိုဟင်ဂျာသည် မြန်မာနိုင်ငံတော်၏ တိုင်းရင်းသားအုပ်စုများထဲမှ တစုဖြစ်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။ ရိုဟင်ဂျာများကို မြန်မာနိုင်ငံနယ်စပ်နှစ်ဖက်တွင် နေထိုင်သော ကရင်၊ နာဂ၊ ရှမ်းနှင့် ကိုးကန့်ဒေသမှ တရုတ်နွယ်ဖွားများ ကဲ့သို့သော အခြားလူမျိုးစုအုပ်စုများနှင့် နှိုင်းယှဉ်ကာ မြန်မာနိုင်ငံအပေါ် သစ္စာရှိရန် လိုအပ်ကြောင်း အလေးပေးပြောကြားခဲ့သည်။

တံခါးပိတ်အစည်းအဝေးများတွင် ဖဆပလ အစိုးရသည် ကရင်၊ ရခိုင်နှင့် မွန်ပြည်နယ်များ ဖွဲ့စည်းခွင့်ပြုခြင်းအပါအဝင် ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများအတွက် ကတိကဝတ်များ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ဦးစိန္တာ၏  APLP သည်လည်း အမြန်လက်နက်ချခဲ့ပြီး ထောက်ခံသူတထောင်နှင့်အတူ မင်းဘူးမြို့တွင် ငြိမ်းချမ်းရေး အခမ်းအနားသို့ တက်ရောက်ခဲ့သည်။ ကရင်၊ ရှမ်း၊ မွန်နှင့် ပြည်သူ့ရဲဘော်အဖွဲ့များမှ တပ်ဖွဲ့ဝင်များအပြင် ဦးကြာလှအောင်၏ တပ်ဖွဲ့လည်း အပါအဝင် နိုင်ငံအနှံ့အပြားတွင် လက်နက်နှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးကို လဲလှယ်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၆၀ ခုနှစ် ပါလီမန်ရွေးကောက်ပွဲတွင် ရခိုင်အမျိုးသားညီညွတ်ရေးပါတီ (Rakhine National United Party - RNUP)[11] သည် အာရကန်ပါလီမန်နေရာများ၏ ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းကို အနိုင်ရရှိခဲ့ပြီး ဖဆပလမှ ၄၀ ရာခိုင်နှုန်းကို အနိုင်ရရှိခဲ့၏။ ၁၉၆၁ ခုနှစ် ဇွန်လတွင် ဘုံပေါက်သာကျော်၊ ဦးမောင်မောင်ကျော် နှင့် အခြားရခိုင်ခေါင်းဆောင်များသည် ဖက်ဒရယ်စနစ် တည်ထောင်ရေးဆွေးနွေးရန် တောင်ကြီးမြို့ရှိ "ပြည်နယ်များညီလာခံ" သို့ တက်ရောက်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ဤနိုင်ငံရေးပါဝင်မှုကာလသည် ၁၉၆၂ ခုနှစ်တွင် နေဝင်း၏ စစ်အာဏာသိမ်းမှုကြောင့် တိုတောင်းသွားခဲ့သည်။

၁၉၆၂ ခုနှစ်တွင် ရခိုင်ပြည်နယ်ရှိ အလံနီကွန်မြူနစ်ပါတီမှ ဒေသဆိုင်ရာ ခေါင်းဆောင်များသည် ဗဟိုကော်မတီ၏ ဦးဆောင်မှုကို မကျေနပ်သဖြင့် ပါတီမှခွဲထွက်ရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။ ဦးကျော်ဇံရွှီနှင့် ဗိုလ်မောင်ဟန်တို့၏ ဦးဆောင်မှုအောက်တွင် ရခိုင်ပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ (CPA) ကို ထူထောင်ကာ လွတ်လပ်သော မာ့က်စ်ဝါဒီ-လီနင်ဝါဒီ ကို ဆုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။ နောင်တွင် ရခိုင်ကွန်မြူနစ်ပါတီက ပြည်ထောင်စုမှ ခွဲထွက်ရန် အဆိုပြုခဲ့ပြီး မဆလနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေး ဆွေးနွေးမှုများလည်း ပျက်သွားသည်။

မြောက်ပိုင်းနယ်စပ်ဒေသမှ စစ်ခေါင်းဆောင် ဇာနီဂျဖာ ဦးဆောင်သော မူဂျာဟစ်ပါတီသည်လည်း ပြန်လည်တက်ကြွလာခဲ့သည်။ အရေးပါသော လှုပ်ရှားမှုတစ်ခုမှာ ရိုဟင်ဂျာလွတ်မြောက်ရေးတပ်ဦး (Rohingya Liberation Front - RLF) ဖြစ်ပြီး ၁၉၇၃ ခုနှစ်တွင် ရိုဟင်ဂျာမျိုးချစ်တပ်ဦး (Rohingya Patriotic Front - RPF) ဟု အမည်ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်မှ ကျောင်းသား မိုဟာမက်ဂျဖာဟာဘစ်က ၁၉၆၄ ခုနှစ်တွင် တည်ထောင်ခဲ့သော ဤအဖွဲ့သည် လှုပ်ရှားမှုအသစ်တစ်ခုအဖြစ် ရပ်တည်ရန် အတော်အတန် ကြာမြင့်ခဲ့သည်။ ယနေ့ ရိုဟင်ဂျာအရေး လက်နက်ကိုင်လှုပ်ရှားသူများကမူ ၎င်းတို့သည်  နှင့် RPF တို့၏ အဆက်အနွယ်များဖြစ်သည်ဟု ဆိုကြသည်။

၁၉၆၄ ခုနှစ်တွင် ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ (ဗကပ) သည် ရခိုင်မြောက်ပိုင်း၌ အင်အားပြန်လည်စုစည်းလာခဲ့သည်။ တရုတ်ပြည်မှ ပြန်လာသော ရဲဘော်သုံးကျိပ်ဝင် ဗိုလ်ဇေယျသည်လည်း ရခိုင်သို့ရောက်ရှိလာပြီး နိုင်ငံရေးသင်တန်းများ ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။ ထို့နောက် မောင်တောနှင့် ပလက်ဝဒေသများတွင် လှုပ်ရှားမှုများ တိုးချဲ့ခဲ့သော်လည်း လက်နက်အင်အားမှာ အားနည်းခဲ့သည်။

၁၉၆၇ ခုနှစ်တွင် ရာသီဥတုမကောင်း၍ ဆန်ရှားပါးသော်လည်း နိုင်ငံခြားသို့ ဆန်တင်ပို့ရေးသာ ဦးစားပေးသော မဆလ အစိုးရက လူတယောက် နို့ဆီဘူး ၁၄ ဘူးသာ ရောင်းပေးရာ “ပြုတ်ဆန်မစား ရခိုင်သား၊ ဆန်ကွဲမစားရခိုင်သား” ဟု ကြွေးကြော်၍ လှည့်လည်ရာ ဆန်တောင်းခံ ဆန္ဒပြသူများအား ဩဂုတ်လ ၁၃ ရက်နေ့တွင် စစ်တပ်မှ ပစ်ခတ်မှုကြောင့် ရခိုင်သူ၊ ရခိုင်သား များစွာသေကြေပျက်ဆီးခဲ့ရသည်။ စစ်တပ်ကမူ အစိုးရဂိုထောင် ဝင်လုသည်ဟု ဆိုပေသည်။ ယင်းအဖြစ်ဆိုးသည် မေ့နိုင်စရာ မရှိပေ။

လက်နက်ကိုင်တော်လှန်ရေးအတွက် ၁၉၆၈ ခု၊ နိုဝင်ဘာလတွင် ကေအန်ယူအကူအညီဖြင့် Arakan Liberation Party (ALP) မှ လက်နက်ကိုင်တော်လှန်ရေးတပ် Arakan Liberation Army ကို ဖွဲ့စည်း တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ၁၉၆၈ ခု နိုဝင်ဘာ ၂၆ တွင် ပါတီဗဟိုကော်မတီဝင်များ စစ်တွေနှင့် ရသေ့တောင်တို့တွင် အဖမ်းခံကြရသည်။ ၁၉၇၀ - ၁၉၈၀ ခုနှစ်များတွင် နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားများအဖြစ် ပြန်လည်၍ လွတ်မြောက်လာသောအခါတွင် KNU အကူအညီဖြင့် အကြိမ်ကြိမ် ဖွဲ့စည်းမှုများ၊ တိုက်ပွဲဆင်နွှဲမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်း ALP မှာ ၂၀၁၂ ဧပြီလမှ ပြည်နယ်အဆင့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး သဘောတူခဲ့ပြီး ၂၀၁၅ အောက်တိုဘာတွင် တနိုင်ငံလုံး ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှု ရပ်စဲရေးဆိုင်ရာ သဘောတူညီချက်စာချုပ် (NCA) လက်မှတ်ထိုးခဲ့သည်။

၁၉၇၄ ခုနှစ်တွင် ရခိုင်ပြည်နယ်အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့သော်လည်း အုပ်ချုပ်ရေးတွင် ပြည်မမှ နိုင်ငံရေးသမားများ၏ ထိန်းချုပ်မှုအောက်တွင် ဖိနှိပ်ခံရမြဲဖြစ်ခဲ့သည်။ ၁၉၇၀ ကျော်နှစ်များအတွင်း လူထုထောက်ခံမှု အမြင့်ဆုံးဖြစ်ချိန်တွင် ရခိုင်ပြည်သူ့ပါတီ (ရကပ) သည် နှစ်ခြမ်းကွဲခဲ့သည်။ ရကပ ၏ အင်အားကြီးသောအုပ်စုကို အမျိုးသားရေးဝါဒီဟု လူသိများသော ဦးမောင်ဟန်က ဦးဆောင်ခဲ့ပြီး အင်အားငယ်သောအုပ်စုကို အလံနီကွန်မြူနစ်များနှင့် နီးစပ်သော ရဲနီ (ဦးကျော်ဇံရွှီ) က ဦးဆောင်ခဲ့သည်။
 
နဂါးမင်းစစ်ဆင်ရေးအပြီးတွင် မွတ်စလင်တို့၏ အဓိကလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းမှာ ရိုဟင်ဂျာမျိုးချစ်တပ်ဦး (RPF) ဖြစ်သည်။ RPF သည် (၁၉၅၀ ကျော်ကာလများတွင် ပြောဆိုခဲ့သည့်) လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု စွပ်စွဲချက်ကို ပြန်လည်ဖော်ထုတ်ခဲ့သည်။ လေးနှစ်ခန့်အကြာ ၁၉၈၂ ခုနှစ် နိုင်ငံသားဥပဒေ ပြဋ္ဌာန်းပြီးနောက်တွင်လည်း ရိုဟင်ဂျာတို့၏ သမိုင်းနှင့် အမျိုးသားလက္ခဏာများကို ပိုမိုအာရုံစိုက်လာစေရန် ရေးသားပြောဆိုမှုများ ရှိလာခဲ့သည်။ RPF သည် ရခိုင်ပြည်နယ်တစ်ခုလုံးနှင့် အာရကန်တောင်ပေါ်ဒေသများကိုပင် ထည့်သွင်းကာ ရိုဟင်ဂျာနိုင်ငံတော်ဟူ၍ မြေပုံရေးဆွဲပြီး စတင်ဖြန့်ဝေခဲ့သည်။ ထို့နောက် ၁၉၈၄ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် RPF သည် အစ္စလာမ္မစ်နိုင်ငံများ၏ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးများ ညီလာခံသို့ သတင်းစကားတစ်စောင် တင်သွင်းခဲ့သည်။ ထိုစာတွင် အာရကန်သည် မွတ်စလင်အများစုနေထိုင်သော ပြည်နယ်ဖြစ်ကြောင်း၊ RPF ဥက္ကဋ္ဌ မိုဟာမက်ဂျဖာဟာဘစ်က ကြေညာခဲ့ပြီး ၎င်း၏ပါတီသည် “ပြည်ထောင်စုအတွင်း ရိုဟင်ဂျာကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ တည်ထောင်ရန် ဂျီဟတ်တိုက်ပွဲ ဆင်နွှဲနေပြီဖြစ်ကြောင်း” ထည့်သွင်းပြောကြားခဲ့သည်။ ရိုဟင်ဂျာသွေးစည်းညီညွတ်ရေးအဖွဲ့ (RSO) ကလည်း အာရကန်တွင် မွတ်စလင်များကို ပစ်မှတ်ထားတိုက်ခိုက်မှုသည် ဆယ့်နှစ်ရာစုတစ်လျှောက်လုံး ဖြစ်ပွားခဲ့သော ကိစ္စရပ်တစ်ခုဖြစ်ကြောင်း ပြောဆိုခဲ့သည်။

သို့သော် RPF သည် ၁၉၈၀ ကျော်နှစ်များတွင် ဂိုဏ်းဂဏပြဿနာများနှင့် အချင်းချင်းတိုက်ခိုက်မှုများကြောင့် အင်အားအတော်အတန် ချိနဲ့လာခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့်ပင် ၁၉၈၂ ခုနှစ်တွင် ရိုဟင်ဂျာသွေးစည်းညီညွတ်ရေးအဖွဲ့ (RSO) သည် ဆရာဝန်တစ်ဦးဖြစ်သော မိုဟာမက်ယူနွတ်စ်၏ ဦးဆောင်မှုအောက်တွင် RPF မှ ခွဲထွက်ခဲ့သည်။ RSO သည် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နယ်စပ်ရှိ အူခီယာတွင် အခြေစိုက်ခဲ့သည်။ ထိုနေရာတွင် ဆော်ဒီအာရေဗျမှ Rabitat – al –Aalam – al – Islam အကူအညီပေးရေးအဖွဲ့က ဆေးရုံလှူဒါန်းထားပြီး မွတ်စလင်ဒုက္ခသည်များအတွက် အကူအညီပေးရေးလုပ်ငန်းများ ဆောင်ရွက်လျက်ရှိသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် RSO သည် ပြည်ပမှ အစွန်းရောက်အစ္စလာမ္မစ်အဖွဲ့အစည်းများနှင့် ဆက်နွယ်မှုများရှိကြောင်း သတင်းများ ထွက်ပေါ်ခဲ့သည်။ ထိုအဖွဲ့များတွင် ပါကစ္စတန်နှင့် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်မှ ဂျမတ်အီ-အစ္စလာမီ (Jamaat-e-Islami)၊ အာဖဂန်နစ္စတန်ရှိ Hekmatyar ၏ Hizb-e-Islami နှင့် အိန္ဒိယမှ Hizb-ul-Mujahideen တို့ ပါဝင်သည်။

သို့သော် RSO ၏ စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများသည် အတော်အတန် အကန့်အသတ်ရှိခဲ့သည်။ ရခိုင်ပြည်နယ်အတွင်းမှ ရိုဟင်ဂျာခေါင်းဆောင်များစွာသည် ပါတီ၏ ပိုမိုတင်းမာသော လမ်းကြောင်းကို မနှစ်သက်ခဲ့ကြပေ။ ၁၉၈၆-၈၇ ခုနှစ်တွင် RSO ကို သဘောမတူသော ရှဗ်ဗီးယား ဟူစိန် ဦးဆောင်သော RPF မှ ရှေ့နေတစ်ဦးဖြစ်ခဲ့သူ နူရူး အစ္စလာမ် ဦးဆောင်သည့် RSO အုပ်စုကွဲနှစ်ဖွဲ့ မဟာမိတ်ဖွဲ့ကာ အာရကန်ရိုဟင်ဂျာအစ္စလာမ္မစ်တပ်ဦး (ARIF) ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့ကြသည်။ ယခင်ရိုဟင်ဂျာအဖွဲ့အစည်းများနည်းတူ ARIF သည် အာရကန်မြောက်ပိုင်းရှိ မွတ်စလင်အများစုနေထိုင်သော ဒေသများကို ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသအဖြစ် ရရှိရေးကို အဓိကထား တောင်းဆိုခဲ့သည်။ ထိုရည်ရွယ်ချက် အောင်မြင်ရန် ဒီမိုကရေစီလိုလားသော ပါတီများနှင့် အခြားအမျိုးသားရေးအင်အားစုများနှင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ ARIF ၏ ရည်မှန်းချက်မှာ လူမျိုးပေါင်းစုံပါဝင်သော ပြည်ထောင်စုတစ်ခုကို မျှော်ကိုးပြီး ငြိမ်းချမ်းရေးအစဉ်အမြဲ တည်တံ့သော ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို အခြေခံသည့် တိုးတက်သော လူမှုဘဝလုံခြုံရေးကို ဦးစားပေးသော နိုင်ငံတခုဖြစ်လာရန်ဟု နူရူးအစ္စလာမ်က ပြောကြားခဲ့ဖူးသည်။

လှုပ်ရှားမှုများသည် အစွန်းတဖက်စီသို့ ရွေ့လျားခဲ့ကြသည်။ “အာရကန်ရှိ မွတ်စလင်များ၏ အခွင့်အရေးကို ကျွန်တော်တို့ အသိအမှတ်ပြုပါသည်။ သူတို့ကိုလည်း လာရောက်ပူးပေါင်းရန် ဖိတ်ခေါ်ပါသည်။ သူတို့အဖွဲ့နှင့် မြင့်မြတ်သော ဘာသာရေးစစ်ပွဲ ဆင်နွှဲမည်ဟု ပြောဆိုနေခြင်းများသည် လူများကို သူတို့နှင့် ပိုမိုဝေးကွာသွားစေနိုင်ကြောင်း ၎င်းတို့သိသင့်သည်” ဟု AIO မှ အရာရှိတဦးက ဆိုခဲ့သည်။ ထို့ပြင် အာရကန်မြောက်ပိုင်းရှိ ရိုဟင်ဂျာများဟူသော တည်ရှိမှုမှသည် အာရကန်တစ်ခုလုံး မွတ်စလင်ဟူသော အသိမှတ်ပြုပုံကို သွတ်သွင်းလာခြင်းသည် ဤဒေသ၏ အနာဂတ်နိုင်ငံရေးအတွက် ပိုမိုစိုးရိမ်စရာဖြစ်စေခဲ့ကြောင်း ဝေဖန်မှုများလည်း ရှိခဲ့သည်။ သဘောထားတင်းမာသော မွတ်စလင်များသည် အာရကန်သမိုင်းကို အစ္စလာမ်သမိုင်းအဖြစ်၊ ရိုဟင်ဂျာသမိုင်းအဖြစ် ပြန်လည်ပုံဖော်ဖန်တီးနေသည်ဟု ဆိုရလောက်သည်အထိ ဇာတ်လမ်းတစ်ရပ်ကို တီထွင်နေကြသည်ဟု အာရကန်အတိုက်အခံခေါင်းဆောင်များက ယုံကြည်နေကြသည်။

၁၉၈၀ ခုနှစ်တွင် ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ (ဗကပ) မှ ဗိုလ်သက်ထွန်း၊ ဦးသာထွန်းဦးတို့အဖွဲ့နှင့် ရခိုင်ပြည်သူ့ပါတီ (ရကပ) မှ ရဲနီ ကျော်ဇံရွှီ၊ အာရကန်လွတ်လပ်ရေးအဖွဲ့ (AIO)/အာရကန်လွတ်လပ်ရေးမဟာမိတ်အဖွဲ့ (AIA) မှ ဥက္ကဋ္ဌ ဦးထွန်းရွှေမောင် အစရှိသော တော်လှန်ရေးသမားများသည် အလင်းဝင်ခဲ့ကြသည်။

၁၉၈၂ ခုနှစ်တွင် ရခိုင်ပြည်လွတ်မြောက်ရေးအဖွဲ့ (Arakan Liberation Organization - ALO) ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ စတင်တည်ထောင်သူမှာ အာရကန်မူဆလင်ဟုခေါ်သော ကမန်လူမျိုးဇနီးနှင့် အိမ်ထောင်ပြုထားသည့် ပညာတတ်တစ်ဦးဖြစ်သူ ဦးကျော်လှဖြစ်သည်။ ဦးကျော်လှသည် ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်းကို ဖြုတ်ချရန် ကြံစည်ခဲ့သော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ဘဲ ထိုင်းနယ်စပ်သို့ ထွက်ပြေးခဲ့သူအဖြစ် နိုင်ငံရေးလောကတွင် လူသိများသည်။ ထိုနှစ်များမတိုင်မီကပင် ရခိုင်လွတ်မြောက်ရေးပါတီ (ALP) သည် ရိုဟင်ဂျာမျိုးချစ်တပ်ဦး (RPF) ကို အမျိုးသားဒီမိုကရက်တစ်တပ်ဦးတွင် အဖွဲ့ဝင်မဖြစ်လာစေရန် ပယ်ချခဲ့သည်။ ALO ကို ဖွဲ့စည်းပြီးသောအခါတွင်မူ ၎င်းတို့သည် ရိုဟင်ဂျာအဖွဲ့အစည်းမဟုတ်ဟု ခံယူခဲ့ပြီး ဦးကျော်လှအနေဖြင့် မာနယ်ပလောရှိ ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး (KNU) နှင့် အမျိုးသားဒီမိုကရက်တစ်တပ်ဦး (NDF) ခေါင်းဆောင်များသည် ၎င်းတို့ကို ရခိုင်မှ မွတ်စလင်ကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့အဖြစ် အသိအမှတ်ပြုရန် မျှော်လင့်ခဲ့သည်။ ALO ၏ ရည်ရွယ်ချက်မှာ စစ်တွေနှင့် မြောက်ဦးဒေသများမှ မွတ်စလင်များကို စည်းရုံး၍ အင်အားချဲ့ထွင်ရန်ဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် ရခိုင်လွတ်မြောက်ရေးပါတီ (ALP) က ALO ကို ဆက်လက်ကန့်ကွက်ခဲ့သည်။ ALO ၏ တပ်ဖွဲ့ဝင်အနည်းငယ်သည် မာနယ်ပလောမြောက်ဘက်ရှိ ကရင်နီအမျိုးသားတိုးတက်ရေးပါတီ (KNPP) က ထိန်းချုပ်ထားသော နယ်မြေထဲတွင် လေ့ကျင့်သင်တန်းများ တက်ရောက်နိုင်ခဲ့ကြသည်။ သို့ရာတွင် ထင်ထင်ပေါ်ပေါ် လှုပ်ရှားရန် အကန့်အသတ်များရှိခဲ့သည်။ ALO သည် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နယ်စပ်တွင် ခြေကုပ်စခန်းတစ်ခု တည်ဆောက်ရန် ၁၉၈၆ ခုနှစ်တွင် ကြိုးစားခဲ့ရာ ၎င်းတို့၏အဖွဲ့ဝင်များကို ရိုဟင်ဂျာတပ်ဖွဲ့များက လက်နက်ချခိုင်းခဲ့သောကြောင့် ALO ၏ လှုပ်ရှားမှုသည် အဆုံးသတ်သွားခဲ့သည်။ နှစ်နှစ်ခန့်အကြာတွင် ဦးကျော်လှသည် ALO ကို မြန်မာနိုင်ငံအတွင်း ပေါ်ပေါက်နေသော ဒီမိုကရေစီအရေး ဆန္ဒပြပွဲများနှင့် တစ်ချိန်တည်းလောက်တွင် မြန်မာမူဆလင်လွတ်မြောက်ရေးအဖွဲ့ (Muslim Liberation Organization of Burma – MLOB) အဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ နောက်ထပ်ဆယ်စုနှစ်များတွင် MLOB သည် အစိုးရကို ဆန့်ကျင်သော ညီညွတ်ရေးတပ်ဦး နိုင်ငံရေးလှုပ်ရှားမှုများတွင် မွတ်စလင်တို့၏ အသံကို ဦးဆောင်ဖော်ထုတ်သော အဖွဲ့အစည်းတစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။

ချင်းအုပ်စုသည် အလံဖြူကွန်မြူနစ်များထံမှ ခွဲထွက်သွားချိန် ၁၉၈၅ ခုနှစ်တွင် အလံဖြူအဖွဲ့သည် အားနည်းသွားခဲ့သည်။ ညီညွတ်မှုကို တည်ဆောက်ရန် ကြိုးပမ်းမှုအနေဖြင့် အာရကန်လွတ်လပ်ရေးအဖွဲ့ (AIO)၊ ရခိုင်လွတ်မြောက်ရေးပါတီ (ALP) နှင့် ရခိုင်ပြည်သူ့ပါတီ (ရကပ) တို့သည် ၁၉၈၈ ခုနှစ်တွင် မဟာမိတ်အဖြစ် အာရကန်အမျိုးသားညီညွတ်ရေးတပ်ဦး (NUFA) ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး မကြာမီနှစ်များအတွင်း အမျိုးသားရေးလှုပ်ရှားမှုကို တွန်းအားပေးခဲ့ကြသည်။ သို့ရာတွင် နိုင်ငံရေးအရ တိုးတက်မှုမှာ အလွန်နှေးကွေးခဲ့သည်။

၁၉၈၆ ခုနှစ်တွင် ရကပ - CPA သည် မင်းပြားမြို့တွင် ဒေသခံရဲများနှင့် ပြင်းထန်စွာ ရုန်းရင်းဆန်ခတ်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး မြို့လယ်ခေါင်ကို ခေတ္တသိမ်းပိုက်သည်။ တုံ့ပြန်သည့်အနေဖြင့် တပ်မတော်က ထိုးစစ်ဆင်ခဲ့ရာ CPA ၏ တိုက်ခိုက်ရေးသမား အများအပြား သေဆုံးသလို ဖမ်းဆီးခြင်းခံခဲ့ရသည်။ ဆွေမျိုးများနှင့် သံသယရှိသူများကို ဖမ်းဆီးခဲ့သည်။

၁၉၈၈ ခုနှစ်၏ ပြောင်းလဲလာသော အခြေအနေများကို သုံးသပ်ပြီးနောက်၊ ရခိုင်လွတ်မြောက်ရေးပါတီ (ALP)၊ အာရကန်လွတ်လပ်ရေးအဖွဲ့ (AIO) နှင့် ရခိုင်ပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ (CPA) တို့ ပါဝင်သော အာရကန်အမျိုးသားညီညွတ်ရေးတပ်ဦး (NUFA) ကို စက်တင်ဘာလတွင် အင်အားတိုးချဲ့ခဲ့ကြသည်။ NUFA ၏ ရည်မှန်းချက်များတွင် "ဒီမိုကရေစီစနစ်သို့ ကူးပြောင်းရေး"၊ "အာရကန်ကို ကိုလိုနီဘဝမှ လွတ်မြောက်စေရေး" နှင့် "အချုပ်အခြာအာဏာပိုင် အာရကန်နိုင်ငံတော် တည်ထောင်ရေး" ဟူ၍ အချက်သုံးရပ် ပါဝင်သည်။ AIO နှင့် ALP တို့သည် ခေတ္တမျှ တစ်ပါတီတည်းအဖြစ် ပူးပေါင်းခဲ့ကြသည်။ မည်သည့် မွတ်စလင်ပါတီကိုမျှ ထည့်သွင်းခဲ့ခြင်း မရှိသော်လည်း ဤလှုပ်ရှားမှုသည် ရခိုင်အမျိုးသားရေး ထောက်ခံသူများက အစောပိုင်းကတည်းက တိုက်တွန်းခဲ့သော အတိုက်အခံအင်အားစုများ စုစည်းရန် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ အသစ်ပေါ်ပေါက်လာသော မဟာမိတ်အဖွဲ့၏ လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့ကို ရခိုင်ပြည်တည်ဆောက်ရေးတပ်မတော် (The New Arakan Construction Army) ဟု ခေါ်ဝေါ်ခဲ့သည်။

၁၉၈၈ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် အာရကန်ကျောင်းသားသမဂ္ဂ (All Arakan Students Union) ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ဆက်တိုက်ဆိုသလိုပင် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်၊ အိန္ဒိယနှင့် ထိုင်းနယ်စပ်များမှ မြန်မာနိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာ ကျောင်းသားများ ဒီမိုကရက်တစ်တပ်ဦး (ABSDF) အဖွဲ့ဝင်များသည် တစ်နိုင်ငံလုံးရှိ နယ်စပ်များမှ ABSDF တပ်ရင်း ၁၈ ခုအနက်မှ တစ်ခုဖြစ်သော ၉၀၁ တပ်ရင်းကို တည်ထောင်ခဲ့ကြသည်။ ရခိုင်အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် (ALD) နှင့် အခြားရွေးကောက်ပွဲဝင်ခဲ့သော ပါတီများကို အစိုးရက ဖိနှိပ်အရေးယူပြီးနောက် နယ်စပ်သုံးခုဆုံရာတွင် ALD (ပြည်ပ) အဖွဲ့ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ထိုအဖွဲ့၏ နာယကမှာ ရွေးကောက်ခံလွှတ်တော်အမတ် ဦးသာနိုး ဖြစ်လာခဲ့သည်။

ဤအတောအတွင်း အမျိုးသားဒီမိုကရက်တစ်တပ်ဦး (NDF) အဖွဲ့ဝင်တစ်ဦးဖြစ်သော ALP သည် ABSDF နှင့် NUFA တို့နှင့်အတူ ထိုင်းနယ်စပ်တွင် အဖွဲ့ပေါင်း ၂၂ ဖွဲ့ပါဝင်သော ဗမာနိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာ ဒီမိုကရက်တစ်တပ်ပေါင်းစု (DAB) ၏ ပူးတွဲတည်ထောင်သူအဖွဲ့တစ်ခုအဖြစ် ပါဝင်ခဲ့သည်။

ရခိုင်အဖွဲ့များနည်းတူ မွတ်စလင်ခေါင်းဆောင်များသည်လည်း အသစ်ပေါ်ပေါက်လာသော ဒီမိုကရေစီအဖွဲ့များအပေါ် မျှော်လင့်ချက်များ ထားရှိခဲ့ကြသည်။ ၎င်းတို့၏ နိုင်ငံရေးကံကြမ္မာကို အကောင်းဘက်သို့ ပြောင်းလဲနိုင်မည့် အဖြစ်အပျက်တစ်ခု ပေါ်ပေါက်လာမည်ဆိုပါက ထိုအဖြစ်အပျက်မှာ ၁၉၉၀ ရွေးကောက်ပွဲပင်ဖြစ်လိမ့်မည်ဟု မျှော်လင့်ခဲ့ကြသည်။

၁၉၉၀ ပြည့်နှစ် ရွေးကောက်ပွဲဝင်ရောက် ယှဉ်ပြိုင်ရန် လူမျိုးစုပါတီကြီးနှစ်ခု ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ ပို၍အားကောင်းသောပါတီမှာ အာရကန်ဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် (Arakan League for Democracy – ALD) ဖြစ်ပြီး ဒေါက်တာစောမြအောင်နှင့် သမိုင်းပညာရှင် ဦးဦးသာထွန်းက ဦးဆောင်သည်။ ထိုပါတီလောက် အားမကောင်းသော နောက်ပါတီတစ်ခုမှာ လက်ဝဲယိမ်းသော ရခိုင်ပြည်သူ့ညီညွတ်ရေးအဖွဲ့ (Arakan People’s United Organization - APUO) ဖြစ်ပြီး ဦးကျော်ဇံရွှီ၊ ဦးကြာလှအောင်၊ ဘုံပေါက်သာကျော်နှင့် အခြားတော်လှန်ရေးခေါင်းဆောင်များပါဝင်သည်။[13] မူဆလင်များကြားတွင် အရေးပါသောပါတီမှာ ၁၉၈၉ တွင် တည်ထောင်သည့် ဒီမိုကရေစီနှင့်လူ့အခွင့်အရေးပါတီဖြစ်ပြီး (Nur Ahmed) နာအာမက်ခေါ် ဦးတင်မောင်၊ ဖာဇူး အာမက်၊ ဦးကျော်မင်း (ဇူးရိန်း) နှင့် အီဗရာဟင် (ဦးချစ်လွင်) တို့ကဦးဆောင်သည်။ အစောပိုင်းတွင် ထိုပါတီကို ထောက်ခံသူများက ရိုဟင်ဂျာဟူသော စကားလုံးကို ပါတီနာမည်တွင် ထည့်သွင်းလိုခဲ့ကြသည်။

ALD နှင့် NLD နှစ်ပါတီစလုံးက NDPHR ကို ဒီမိုကရေစီလိုလားသောပါတီအဖြစ် လက်တွဲဆောင်ရွက်ရန်အရေးကို လက်ခံကြသည်။ သို့ရာတွင် NDHR ကို ရိုဟင်ဂျာအမျိုးသားရေး လှုပ်ရှားမှုအသွင်ဖြင့် လက်မခံနိုင်ပေ။ ရိုဟင်ဂျာပြဿနာနှင့် ပတ်သက်၍ ရခိုင်ပြည်နယ်မြောက်ပိုင်းရှိ နိုင်ငံရေးတက်ကြွလှုပ်ရှားသူများကမူ အခြေအနေကို အနည်းငယ်ကွဲပြားစွာသုံးသပ်သည်။ အမျိုးသားရေးကိစ္စကို ပို၍နားလည်မှုရှိသည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။ ရခိုင်နှင့် ရိုဟင်ဂျာနှစ်ဖက်စလုံးမှ ခေါင်းဆောင်များသည် အများအားဖြင့် တယောက်နှင့်တယောက် သိနေကြသည်။ နယ်စပ်တွင် သွားလာနေကြချိန်၌လည်း မကြာခဏလိုလို ဖြတ်သွားဖြတ်လာဆုံနေကြသည်။ ရခိုင်နှင့် ရိုဟင်ဂျာနိုင်ငံရေးလှုပ်ရှားမှုအုပ်စုနှစ်စုစလုံးတွင် အစိုးရက လူမျိုးရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှုအရ စိတ်ဝမ်းကွဲအောင် ဖန်တီးပြီး ရခိုင်၏ဖြစ်တည်မှုကို လျော့ထွက်အောင် ဆောင်ရွက်နေသည်ဟု ခံစားရသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် မူဆလင်နှစ်ဖက်စလုံးသည် မြောက်ပိုင်းတွင်အစိုးရတပ်နှင့် လက်နက်ချင်းယှဉ်ပြီး တိုက်ခိုက်နေရသည့်အတွက် အာဏာပိုင်တို့သည် မြောက်ပိုင်းကို ရခိုင်ပြည်နယ်၏ အခြားသောအစိတ်အပိုင်းများနှင့် စိတ်ဝမ်းကွဲစေသည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ အထူးသဖြင့် ရခိုင်ပြည်နယ်၏ အလယ်ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းရှိ အမ်းမြို့နယ်နှင့် သံတွဲမြို့နယ်များသည် ဗမာတို့နှင့် ပိုနီးစပ်ပြီး အညာဗမာတို့၏ နိုင်ငံရေးလွှမ်းမိုးမှု ပိုများသည်ဟု ယူဆကြသည်။ ရခိုင်ပြည်နယ်မြောက်ပိုင်းရှိ ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် မူဆလင်များကြား စိတ်ဝမ်းကွဲနေကြခြင်းမှာ အာရကန်အရေးကို ရှေ့ရောက်ဖို့ ကြိုးစားရာတွင် ခက်ခဲသောအတားအဆီးတစ်ခုဟု ရခိုင်ရော ရိုဟင်ဂျာကွန်ရက်များထဲမှ ခေါင်းဆောင်အတော်များများက တွေးတောကြသည်။

ရွေးကောက်ပွဲမတိုင်မီ ဦးဦးသာထွန်းကို ဖမ်းဆီးခဲ့သော်လည်း အာရကန်ဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် (ALD) သည် ပြည်နယ်အတွင်း အင်အားအကြီးဆုံးပါတီ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ လူမျိုးစုငြိမ်းချမ်းရေးနှင့် ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီကို ကြွေးကြော်ခဲ့သော ထိုပါတီသည် စုစုပေါင်း မဲဆန္ဒနယ် ၂၆ ခုတွင် အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် (NLD) က ၉ နေရာနှင့် ALD က ၁၁ နေရာ၌ အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။ ALD ၏ အောင်ပွဲသည် တစ်နိုင်ငံလုံးအတိုင်းအတာဖြင့်ပင် အောင်မြင်မှုတစ်ခုဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် NLD နှင့် ရှမ်းအမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်ပြီးလျှင် တတိယမြောက် အောင်မြင်မှုအများဆုံးပါတီ ဖြစ်ခဲ့သည်။ နှစ်ပေါင်း ၂၈ နှစ်ကြာ ပျောက်ကွယ်သွားပြီးနောက် အာရကန်အမျိုးသားရေးသည် နိုင်ငံရေးနယ်ပယ်သို့ တရားဝင် ပြန်လည်ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။
 
ဦးဦးသာထွန်းသည် ၁၉၉၁ ခုနှစ်တွင် အကျဉ်းထောင်၌ ကွယ်လွန်ခဲ့ပြီး ALD၊ ကရင်နီအမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် (KNLD) နှင့် လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ အမျိုးသားဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ (NDPHR) တို့ကို ၁၉၉၂ ခုနှစ်တွင် တရားမဝင်အဖွဲ့အစည်းများအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ ALD မှ ရသေ့တောင်မြို့နယ်၏ ရွေးကောက်ခံလွှတ်တော်အမတ် ဦးသာနိုးနှင့် NLD မှ သံတွဲမြို့နယ်၏ လွှတ်တော်အမတ် ဦးထွန်းရီတို့ နှစ်ဦးစလုံး ပြည်ပသို့ ထွက်ပြေးတိမ်းရှောင်ခဲ့ရသည်။ မွတ်စလင်များ၏ ထောက်ခံမှုကိုရရှိသော NDPHR လည်း အလားတူ ပြင်းထန်စွာ ဖိနှိပ်ခံခဲ့ရသည်။ စစ်တွေမြို့မှ NDPHR ပါတီ၏ ရွေးကောက်ခံလွှတ်တော်အမတ် ဦးကျော်လှအောင်သည် ၁၄ နှစ် ထောင်ဒဏ်ချမှတ်ခံခဲ့ရပြီး ဘူးသီးတောင် မဲဆန္ဒနယ်မြေ (၁) မှ ရွေးကောက်တင်မြှောက်ထားသော လွှတ်တော်အမတ် ဦးကျော်မင်းမှာ သုံးလခန့် အချုပ်ခံခဲ့ရသည်။
 
တပ်မတော်သည် ၁၉၉၁-၉၂ ခုနှစ်များတွင် စစ်ဆင်ရေးများ အကြီးအကျယ် ဆင်နွှဲကာ လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့များကို နှိမ်နင်းခဲ့သည်။ ထိုသို့ နှိမ်နင်းရာတွင် ပထမဦးဆုံး ပစ်မှတ်ထားခံရသောအဖွဲ့မှာ ခိုင်ရာဇာ၏ ရခိုင်တပ်မတော် (AA) ဖြစ်သည်။ ၁၉၉၁ ခုနှစ် ဧပြီလအတွင်း ပေါက်တောမြို့နယ်သို့ ရှေ့ပြေးတပ်ဖွဲ့တစ်ခု ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ ထိုတပ်ဖွဲ့ကို နှစ်ပိုင်းခွဲ၍ နောက်တစ်ဖွဲ့သည် ကုလားတန်မြစ်ကို ဖြတ်ကာ သုံးနိုင်ငံနယ်စပ်နှင့် အာရကန်အမျိုးသားညီညွတ်ရေးတပ်ဦး (NUFA) ထိန်းချုပ်ထားသော နယ်မြေထဲသို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ဒုတိယအဖွဲ့မှာ မြောက်ဦးအနီးတွင် တပ်မတော်၏ တားဆီးခြင်းကို ခံခဲ့ရသည်။ AA သည် အာရကန်နယ်မြေသို့ ရောက်ရှိလာပြီဟူသော သတင်းသည် လျင်မြန်စွာ ပျံ့နှံ့သွားခဲ့သည်။ ထိုအခါ အစိုးရတပ်များသည် ရက်သတ္တပတ်အနည်းငယ်အတွင်း မြောက်ဦး၊ ကျောက်တော်၊ ဘူးသီးတောင်၊ ရသေ့တောင်နှင့် မောင်တောမြို့နယ်များ၏ အထက်ပိုင်း မြစ်ရိုးတစ်လျှောက်တွင် နယ်မြေရှင်းလင်းရေး လုပ်ငန်းများကို စတင်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော်ငြိမ်ဝပ်ပိပြားမှု တည်ဆောက်ရေးအဖွဲ့ (နဝတ) အစိုးရသည် AA နှင့် NUFA တို့မှ အဖွဲ့ဝင်များ ပေါင်းစည်းကာ ထိုမြောက်ပိုင်းနယ်စပ်ရှိ တောင်များပေါ်တွင် အခြေစိုက်စခန်းများ မတည်ဆောက်နိုင်ရန် ရည်ရွယ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။

ရွေးကောက်ပွဲမတိုင်မီ ဦးဦးသာထွန်းကို ဖမ်းဆီးခဲ့သော်လည်း အာရကန်ဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် (ALD) သည် ပြည်နယ်အတွင်း အင်အားအကြီးဆုံးပါတီ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ လူမျိုးစုငြိမ်းချမ်းရေးနှင့် ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီကို ကြွေးကြော်ခဲ့သော ထိုပါတီသည် စုစုပေါင်း မဲဆန္ဒနယ် ၂၆ ခုတွင် အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် (NLD) က ၉ နေရာနှင့် ALD က ၁၁ နေရာ၌ အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။ ALD ၏ အောင်ပွဲသည် တစ်နိုင်ငံလုံးအတိုင်းအတာဖြင့်ပင် အောင်မြင်မှုတစ်ခုဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် NLD နှင့် ရှမ်းအမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်ပြီးလျှင် တတိယမြောက် အောင်မြင်မှုအများဆုံးပါတီ ဖြစ်ခဲ့သည်။ နှစ်ပေါင်း ၂၈ နှစ်ကြာ ပျောက်ကွယ်သွားပြီးနောက် အာရကန်အမျိုးသားရေးသည် နိုင်ငံရေးနယ်ပယ်သို့ တရားဝင် ပြန်လည်ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။

ဦးဦးသာထွန်းသည် ၁၉၉၁ ခုနှစ်တွင် အကျဉ်းထောင်၌ ကွယ်လွန်ခဲ့ပြီး ALD၊ ကရင်နီအမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် (KNLD) နှင့် လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ အမျိုးသားဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ (NDPHR) တို့ကို ၁၉၉၂ ခုနှစ်တွင် တရားမဝင်အဖွဲ့အစည်းများအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ ALD မှ ရသေ့တောင်မြို့နယ်၏ ရွေးကောက်ခံလွှတ်တော်အမတ် ဦးသာနိုးနှင့် NLD မှ သံတွဲမြို့နယ်၏ လွှတ်တော်အမတ် ဦးထွန်းရီတို့ နှစ်ဦးစလုံး ပြည်ပသို့ ထွက်ပြေးတိမ်းရှောင်ခဲ့ရသည်။ မွတ်စလင်များ၏ ထောက်ခံမှုကိုရရှိသော NDPHR လည်း အလားတူ ပြင်းထန်စွာ ဖိနှိပ်ခံခဲ့ရသည်။ စစ်တွေမြို့မှ NDPHR ပါတီ၏ ရွေးကောက်ခံလွှတ်တော်အမတ် ဦးကျော်လှအောင်သည် ၁၄ နှစ် ထောင်ဒဏ်ချမှတ်ခံခဲ့ရပြီး ဘူးသီးတောင် မဲဆန္ဒနယ်မြေ (၁) မှ ရွေးကောက်တင်မြှောက်ထားသော လွှတ်တော်အမတ် ဦးကျော်မင်းမှာ သုံးလခန့် အချုပ်ခံခဲ့ရသည်။

တပ်မတော်သည် ၁၉၉၁-၉၂ ခုနှစ်များတွင် စစ်ဆင်ရေးများ အကြီးအကျယ် ဆင်နွှဲကာ လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့များကို နှိမ်နင်းခဲ့သည်။ ထိုသို့ နှိမ်နင်းရာတွင် ပထမဦးဆုံး ပစ်မှတ်ထားခံရသောအဖွဲ့မှာ ခိုင်ရာဇာ၏ ရခိုင်တပ်မတော် (AA) ဖြစ်သည်။ ၁၉၉၁ ခုနှစ် ဧပြီလအတွင်း ပေါက်တောမြို့နယ်သို့ ရှေ့ပြေးတပ်ဖွဲ့တစ်ခု ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ ထိုတပ်ဖွဲ့ကို နှစ်ပိုင်းခွဲ၍ နောက်တစ်ဖွဲ့သည် ကုလားတန်မြစ်ကို ဖြတ်ကာ သုံးနိုင်ငံနယ်စပ်နှင့် အာရကန်အမျိုးသားညီညွတ်ရေးတပ်ဦး (NUFA) ထိန်းချုပ်ထားသော နယ်မြေထဲသို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ဒုတိယအဖွဲ့မှာ မြောက်ဦးအနီးတွင် တပ်မတော်၏ တားဆီးခြင်းကို ခံခဲ့ရသည်။ AA သည် အာရကန်နယ်မြေသို့ ရောက်ရှိလာပြီဟူသော သတင်းသည် လျင်မြန်စွာ ပျံ့နှံ့သွားခဲ့သည်။ ထိုအခါ အစိုးရတပ်များသည် ရက်သတ္တပတ်အနည်းငယ်အတွင်း မြောက်ဦး၊ ကျောက်တော်၊ ဘူးသီးတောင်၊ ရသေ့တောင်နှင့် မောင်တောမြို့နယ်များ၏ အထက်ပိုင်း မြစ်ရိုးတစ်လျှောက်တွင် နယ်မြေရှင်းလင်းရေး လုပ်ငန်းများကို စတင်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော်ငြိမ်ဝပ်ပိပြားမှု တည်ဆောက်ရေးအဖွဲ့ (နဝတ) အစိုးရသည် AA နှင့် NUFA တို့မှ အဖွဲ့ဝင်များ ပေါင်းစည်းကာ ထိုမြောက်ပိုင်းနယ်စပ်ရှိ တောင်များပေါ်တွင် အခြေစိုက်စခန်းများ မတည်ဆောက်နိုင်ရန် ရည်ရွယ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။

ပထမဆုံး စစ်ဆင်ရေးတွင် ပစ်မှတ်ထားခံခဲ့ရသူများမှာ ဒေသခံ ရခိုင်လူမျိုးများဖြစ်ပြီး ရွာပေါင်း ဒါဇင်နှင့်ချီ၍ ရွှေ့ပြောင်းခံခဲ့ရသည်။ ထို့နောက် တပ်မတော်၏ နောက်ထပ် ထိုးစစ်ဆင်မှုတွင် အဆိုးရွားဆုံး ခံခဲ့ရသူများမှာ မွတ်စလင်များ ဖြစ်ခဲ့သည်။ "ပြည်သာယာယာစစ်ဆင်ရေး" တွင် အစိုးရတပ်များသည် ပိုမိုဝေးလံသော မြောက်ပိုင်းသို့ ချီတက်လာပြီး ရိုဟင်ဂျာသွေးစည်းညီညွတ်ရေးအဖွဲ့ (RSO) ကို တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ ၁၄ နှစ်အတွင်း ဒုတိယအကြိမ်အဖြစ် ဒုက္ခသည်များ အကျပ်အတည်းနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ တပ်မတော်၏ ထိုးစစ်ဆင်မှုများကို ရှောင်ရှားရန် နယ်စပ်ကိုဖြတ်၍ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံသို့ မွတ်စလင်ဒုက္ခသည်ပေါင်း ၂၆၀,၀၀၀ ခန့် ထွက်ပြေးခဲ့ကြသည်။

CPA ၏ အဖွဲ့ခွဲတစ်ခုသည် ၁၉၉၄ ခုနှစ်တွင် ခွဲထွက်ခဲ့ပြီး NUFA အပါအဝင် အခြားသော တော်လှန်ရေးအဖွဲ့များနှင့် ပေါင်းစည်းကာ ရခိုင်ပြည်အမျိုးသားညီညွတ်ရေးပါတီ (National United Party of Arakan; NUPA) ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ၂၀၀၄ ခုနှစ်တွင် CPA မှ ကျန်ရစ်သူအချို့သည် CPA ကို ဖျက်သိမ်းကာ NUPA နှင့်ပေါင်းစည်းခဲ့သည်။

၁၉၉၈ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် NUPA-KNU အဖွဲ့သည် ထိုင်းနိုင်ငံနယ်စပ်မှ လက်နက်များကို စက်လှေနှစ်စီးအပြည့်တင်လာခဲ့ပြီး ကပ္ပလီပင်လယ်ထဲမှ လန်းဖောကမ်း (Landfall Island) သို့ ရွက်ယူခဲ့ကြသည်။ ထိုခရီးစဉ်တွင် အိန္ဒိယထောက်လှမ်းရေးအဖွဲ့မှ မြန်မာတွင်မွေးဖွားခဲ့သော လူတစ်ယောက်၏ အကူအညီကိုရခဲ့ကြသည်။ လန်းဖောကမ်းသို့ ရောက်သောအခါ အိန္ဒိယလုံခြုံရေးတပ်များမှ အဖွဲ့ဝင်များဟု ယူဆရသူများက NUPA စစ်ဦးစီးချုပ် ခိုင်ရာဇာကို လုပ်ကြံပြီး အဖွဲ့ဝင်များကို ဖမ်းဆီးထားလိုက်ကြသည်။ အိန္ဒိယအစိုးရ မည်သို့ပါဝင်ခဲ့သည်ဆိုခြင်းနှင့် ပတ်သက်၍ အငြင်းပွားစရာများ ဆက်လက်ရှိနေခဲ့သည်။ ကျန်ရှိသော NUPA နှင့် KNU အဖွဲ့ဝင် ၃၄ ဦးမှာ ကပ္ပလီကျွန်းများပေါ်တွင် ဆယ်စုနှစ်တခုမျှ ချုပ်နှောင်ထားခြင်း ခံခဲ့ရသည်။ ထို့နောက် ၎င်းတို့ကို ကာလကတ္တားမြို့သို့ အမှုဆိုင်ရန် ခေါ်သွားကာ နောက်ဆုံးတွင် ၂၀၁၁ ခုနှစ်ရောက်မှ UNHCR ၏ တောင်းဆိုမှုကြောင့် လွတ်မြောက်ခဲ့သည်။ အိန္ဒိယက လှည့်စားခဲ့သည်ဟူသောအတွေးက NUPA ခေါင်းဆောင်များကို အကြီးအကျယ် စိတ်ထိခိုက်စေသည်။ NUPA မှာ အဖွဲ့အစည်းအနေနှင့် ယခင်ရခဲ့ဖူးသော အင်အားကို ပြန်မရတော့ပေ။ ၂၀၂၀ ဒီဇင်ဘာလတွင် NUPA/AA မျက်နှာစုံညီ အစည်းအဝေးမှ ဗဟိုကော်မတီ အများစု သဘောတူညီချက်ဖြင့် (NUPA/AA) ကိုဖျက်သိမ်းလိုက်ကာ ရက္ခိုင့်အမျိုးသား အဖွဲ့ချုပ်/ရက္ခိုင့်တပ်တော် (ULA/AA) နှင့် ပူးပေါင်းလိုက်သည်။

၂၀၀၀ ခုနှစ်အတွင်း အာရကန်နိုင်ငံရေးလှုပ်ရှားမှုများကို ပြန်လည်အားဖြည့်ပစ်ရန် အဖွဲ့အစည်းအသီးသီးက ကြိုးပမ်းခဲ့ကြသည်များထဲတွင် အဖြစ်အပျက်ခြောက်ခုမှာ

1. NUPA လက်နက်ကိုင်တိုက်ပွဲဝင်မှုများကို အရှိန်ပြန်တင်ရန် ကြိုးစားခဲ့ခြင်း
2. ပါတီနိုင်ငံရေးပြန်လည်အသက်ဝင်အောင် ALD ကြိုးစားခဲ့ခြင်း
3. MUPA နှင့် လက်နက်ကိုင်ရိုဟင်ဂျာအဖွဲ့များ မဟာမိတ်ဖွဲ့ရာတွင် မအောင်မြင်ခြင်း
4. ယနေ့ ရခိုင်ပြည်အမျိုးသားကောင်စီဟု သိကြသောအဖွဲ့ကို ဖွဲ့စည်းပြီး လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့များနှင့် လက်နက်ကိုင်နိုင်ငံရေးထဲကမဟုတ်သောအဖွဲ့များအားလုံးကို စုစည်းရန် ကြိုးစားခြင်း
5. အရပ်ဘက်လူ့အဖွဲ့အစည်းများ၏ တက်ကြွလှုပ်ရှားမှုများ အရှိန်ရလာခြင်း
6. UNLA/AA နိုင်ငံရေးလှုပ်ရှားမှုအသစ်အဖြစ် ပေါ်ပေါက်လာခြင်း

၂၀၀၀ ခုနှစ်တွင် ARNO နှင့် NUPA ခေါင်းဆောင်များ ပူးပေါင်းပြီး Arakan Independence Alliance (AIA) အဖွဲ့ဟူ၍ ဖွဲ့စည်းသောအခါတွင် နောက်ထပ်အကူးအပြောင်းတစ်ခုကို မြင်လာရသည်။ ထိုဖြစ်ရပ်မှာ ၁၉၄၈ လွတ်လပ်ရေးရပြီးကတည်းက ပထမဆုံးအကြိမ်အဖြစ် ရခိုင်-ရိုဟင်ဂျာအင်အားစု ထပ်မံပေါ်ထွက်လာခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုအဖွဲ့အစည်းနှစ်ခုစလုံးက နောင်တွင် စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများကို ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ခဲ့ကြသည်။ ၎င်းတို့က လူမျိုးစုနှစ်ခုကြား နားလည်မှုပိုမိုရရှိလာရေး အဓိကဦးစားပေးသည်။ နယူးယောက်မြို့  ၂၀၀၁ စက်တင်ဘာလ ၉/၁၁ တိုက်ခိုက်မှုအပြီးတွင် လူမျိုးစုနှစ်ဖက်ကြား တင်းမာမှုများ မြင့်တက်လာသည့်အနေအထားကို တွဲဖက်ကြေညာချက်များထုတ်၍ ရပ်ရွာလူထုက သတိထားမိအောင် ထိုအဖွဲ့နှစ်ဖွဲ့က စုပေါင်းဆောင်ရွက်ခဲ့ကြသည်။ AIA က ကြေညာခဲ့ပုံမှာ “AIA သည် အာရကန်လူ့အဖွဲ့အစည်း၏ စုံလင်သော လူမျိုးများနေထိုင်ကြသည့် ဓလေ့ကို ကောင်းစွာထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်သွားပြီး အာရကန်မြေပေါ်တွင် နေထိုင်ကြသော လူမျိုးစုအသီးအသီး (သို့မဟုတ်) လူမျိုးစုအားလုံးကြားတွင် ငြိမ်းချမ်းစွာအတူ ယှဉ်တွဲနေထိုင်နိုင်ရေးမူကို ကျင့်သုံးသွားရန် ရည်ရွယ်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် မူဆလင်များ အတူကြိုးစားရုန်းကန်မှုများသည် ဤအာရကန်မြေကို လွတ်မြောက်ခွင့် ဆောင်ကျဉ်းပေးရာတွင် အကြွင်းမဲ့လိုအပ်သော ကိစ္စဖြစ်ကြောင်း ယုံကြည်သည်” ဟုဆိုခဲ့သည်။ နောက်နှစ်များတွင်မူ ထိုင်းနိုင်ငံနယ်စပ်တွင်ရှိသော NCUB အဖွဲ့များ၏ အမျိုးသားရင်ကြားစေ့ရေးအစီအစဉ် အစည်းအဝေးများတွင် ARNO ကိုယ်စားလှယ်များလည်း တက်ရောက်ခဲ့ကြသည်။

AIA ပေါ်ပေါက်လာသည်ကို ရခိုင်အဖွဲ့အစည်းတိုင်းက သဘောတူခဲ့ကြတော့မဟုတ်ပေ။ ဤသို့သဘောမတူခြင်းမှာ ၂၀၀၀ ခုနှစ်များအစောပိုင်းတွင် NUPA-ARNO ခေါင်းဆောင်များ ထိုင်းနယ်စပ်တွင် စစ်ရေးလေ့ကျင့်မှုစခန်းတစ်ခု စတည်ရန်ကြိုးစားချိန်၌ ALP နှင့် DPA တို့က ကန့်ကွက်ကြသောအခါ ပေါ်လွင်လာခဲ့သည်။ ထိုငြင်းဆန်မှုကို ကြုံရသည့်အချိန်ကလည်း AIA အဖွဲ့ဝင်များအတွက် ခက်ခဲသည့်အခိုက်အတန့်နှင့် တိုက်ဆိုင်နေသည်။ သုံးနိုင်ငံနယ်စပ်တွင် တပ်မတော်က စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများ မြှင့်တင်လာချိန်ဖြစ်နေသည့်အပြင် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ကလည်း စက်တင်ဘာလ ၁၁ အကြမ်းဖက်မှုဖြစ်ပွားပြီးနောက်ပိုင်းတွင် ခါတိုင်းကဲ့သို့ စစ်တကောင်းနယ်စပ်အနီးတွင် ပြည်ပြေးများနှင့် ဒုက္ခသည်များကို မမြင်ဟန်ပြုထားပြီး လွတ်လပ်စွာနေစေသည့်မူကို ရပ်တန့်ပစ်လိုက်ချိန်ဖြစ်သည်။ စက်တင်ဘာ ၁၁ တိုက်ခိုက်မှုဖြစ်ပွားပြီးနောက်ပိုင်းတွင် မြန်မာနယ်စပ်တစ်လျှောက်ရှိ လက်နက်ကိုင်အုပ်စုများထဲမှ ဂျီဟတ်ဘာသာရေးစစ်ပွဲနှင့် ဆက်စပ်နိုင်သည်ဟု ထင်ရသည့်အဖွဲ့များအား စောင့်ကြည့်မှုများလည်း တိုးမြှင့်လာခဲ့သည်။ ၂၀၀၃ ခုနှစ်အတွင်း ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်တွင်ရှိသော ARNO ၏ရုံးများကို ဝင်ရောက်စီးနင်းခံရပြီး စာရွက်စာတမ်းများကို ယူသွားသောအခါ ထိုကဲ့သို့နိုင်ငံတကာက စိုးရိမ်သောကြောင့်ဖြစ်ခြင်းမှာ သိသိသာသာပေါ်လွင်လာခဲ့သည်။ ထိုနှစ်ထဲမှာပင် ARNO ခေါင်းဆောင်များက လက်နက်ကိုင်တော်လှန်ရေးကို စွန့်လွှတ်ပြီး အငြိမ်းစားယူကာ နိုင်ငံရေးလမ်းကြောင်းမှသာ စည်းရုံးအရေးဆိုတော့မည်ဟု ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြသည်။ နိုင်ငံရေးတွင် သဘောထားပျော့ပြောင်းသူများ မျှော်လင့်ထားသလို ဒီမိုကရက်တစ်နိုင်ငံတော် ထူထောင်ခြင်းအားဖြင့် ရိုဟင်ဂျာပြဿနာ ဖြေရှင်းသွားလိမ့်မည်ဟု ထင်နေခြင်းက မှားနိုင်ကြောင်း ၎င်းက ယုံကြည်နေပြီဖြစ်သည်။ “ကံဆိုးတာကတော့ မဟာမိတ်ဖွဲ့လိုက်ကတည်းက ရိုဟင်ဂျာအရေးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ငြင်းခုံရတာတွေက ပိုပြီးအကျပ်ဘက်ကိုရောက်လာတယ်။ နှစ်ဖက်စလုံးက အစွန်းမှာရပ်နေကြတဲ့သူတွေက ရခိုင်ဘက်ကဆို ရခိုင်ကြီးစိုးရေး ဒါမှမဟုတ် ရိုဟင်ဂျာဘက်ကဆိုရင် ရိုဟင်ဂျာနယ်မြေချဲ့ထွင်ရေးကိုပဲ ဖြေရှင်းနည်းတွေလို့ ပြောနေကြတယ်။“ ပထမအဆင့်တွင် အာရကန်အမျိုးသားကောင်စီ ANC ကို ၂၀၀၄ ခုနှစ် မတ်လတွင် နယူးဒေလီ၌ ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ၁၉၃၀ အကျော်တွင် ဖွဲ့စည်းခဲ့သော အာရကန်အမျိုးသားကွန်ဂရက်ကို နမူနာယူလျက် ANC အဖွဲ့အသစ်ကို လက်နက်ကိုင်ရခိုင်အဖွဲ့များရော လက်နက်ကိုင်မဟုတ်သောအဖွဲ့များပါ စုံလင်စွာ စုစည်းခဲ့သည်။ ANC ကိုဖွဲ့စည်းရာတွင် ပါဝင်ခဲ့သောအဖွဲ့များထဲ၌ (NUPA၊ ALP၊ DPA၊ ALD ပြည်ပ)၊ AASYC၊ ဗုဒ္ဓဘာသာရခိုင်သံဃာ့သမဂ္ဂ၊ အာရကန်အမျိုးသမီးများဖွံ့ဖြိုးရေးအဖွဲ့ နှင့် ရခိုင်အမျိုးသမီးများအစည်းအရုံးတို့ ပါဝင်ခဲ့သည်။ ယခင်က ရည်ရွယ်ချက်အသီးသီးအတွက် ဦးတည်လှုပ်ရှားခဲ့ကြသောအဖွဲ့အစည်းအသီးသီးပါဝင်သော ကောင်စီအသစ်က ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စုထူထောင်ရေးကို ဘုံရည်မှန်းချက်အဖြစ် သဘောတူခဲ့ကြသည်။ သို့ရာတွင် ထိုအဖွဲ့၌ မူဆလင် သို့မဟုတ် ရိုဟင်ဂျာကိုယ်စားပြုမှု မပါဝင်ခဲ့ခြင်းကြောင့် ထိုအချိန်က မူဆလင်ဘက်မှ ဝေဖန်သုံးသပ်သူများက ဖြစ်တည်ခဲ့ကြခြင်းရှိသည်။ ၂၀၀၅ ခုနှစ် ဇွန်လတွင် NUPA တပ်မှူး ဦးသာကျော်ထွန်းကိုယ်တိုင် စစ်တကောင်းတောင်တန်းဒေသတွင် အဖမ်းခံခဲ့ရသည်။ ၂၀၀၆ ခုနှစ် နယူးဒေလီတွင် AMC ညီလာခံကို ကျင်းပချိန်၌ ကောင်စီ၏ အခြားအဖွဲ့ဝင်များက NUPA အား ARNO နှင့် မိတ်ဖွဲ့ထားခြင်းကို အဆုံးသတ်ရန် တောင်းဆိုကြချိန်တွင် ဤကိစ္စမှာ ပို၍ရှေ့တန်းရောက်လာခဲ့သည်။ NUPA ခေါင်းဆောင်များက ငြင်းဆန်ခဲ့ကြပြီး နောက်နှစ်နှစ်ခန့်အတွင်း စိတ်ဝမ်းကွဲစရာများ အကြိမ်ကြိမ်ပေါ်ပေါက်ခဲ့ခြင်းက NUPA ကိုရော ANC ၏ လှုပ်ရှားမှုများကိုပါ အနှောင့်အယှက်ဖြစ်စေခဲ့သည်။ ရခိုင်လက်နက်ကိုင်အတိုက်အခံနိုင်ငံရေးတွင် ANP၊ ANC နှင့် UCA ဟူသောအဖွဲ့သုံးခုက ကိုယ်စားပြုနေခြင်းဖြစ်သည်။

ANC တွင် AA ဟူသောအမည်ကို သုံးနေသည့် အဖွဲ့အစည်းနှစ်ခုရှိသည်။ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်-အိန္ဒိယနယ်စပ်တွင်ရှိသော NUPA လည်းကောင်း၊ ထိုင်းနယ်စပ်တွင်ရှိသော AASYC လည်းကောင်း AA အမည်ကို သုံးနေကြသည်။ ဤအတောအတွင်း ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်အာဏာပိုင်များဘက်ကပေးသော ဖိအားမှာလည်း မပြတ်ကျရောက်နေပြီး ARNO နှင့် NUPA တို့ကြားမှ AIA မဟာမိတ်သဘောတူညီချက်မှာလည်း အားပျော့လာခဲ့ပြီဖြစ်သည်။

ကိစ္စများစွာမှာ နအဖ လက်ထက်တွင် စခဲ့သည်ကို ခြေရာကောက်နိုင်သည်။ အထူးသဖြင့် အိန္ဒိယ၊ တောင်ကိုရီးယားနှင့် တရုတ်စီးပွားရေးအကျိုးစီးပွားများ ရခိုင်ပြည်နယ်သို့ ရောက်လာခဲ့သည်။ NUPA ခေါင်းဆောင်များ၊ KNU တာဝန်ခံများနှင့် အခြားသော ဖြစ်စဉ်များတွင် တော်လှန်ရေးတပ်သားများကို အိန္ဒိယ အစိုးရလက်တံများမှ လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခဲ့သည်ဟု ယူဆရသည့် ဖြစ်စဉ်များသည် ယင်းစီးပွားရေး အကျိုးအမြတ်များနှင့် ဆိုင်သလားဟုလည်း စဉ်းစားသူများ ရှိကြသည်။

နအဖက သဘာဝဓာတ်ငွေ့စီမံကိန်းကို ၂၀၀၀ ခုနှစ်တွင် ကိုရီးယားနှင့် အိန္ဒိယမှကုမ္ပဏီများပါဝင်သော လုပ်ငန်းစုတစ်ခုနှင့်အတူ စတင်သည်။ သို့သော် ၂၀၀၉ ခုနှစ်သို့ ရောက်သောအခါမှ သဘာဝဓာတ်ငွေ့ကို သွယ်လွှတ်မည့် ခရီးလမ်းဆုံးကို ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြရာ ထိုအရပ်မှ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။

ကျောက်ဖြူကို ဆိပ်ကမ်းလုပ်ပြီး ကုန်းတွင်းသို့ သဘာဝဓာတ်ငွေ့သယ်ယူမှု စတင်ရာနေရာအဖြစ် အခြေချထားသောကြောင့် ရခိုင်ပြည်နယ်သည် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်ရှိ သဘာဝဓာတ်ငွေ့တွင်းမှ ဓာတ်ငွေ့များကို ယူနန်ပြည်နယ် ကူမင်းမြို့သို့ သယ်ယူရန် တံခါးဝဖြစ်လာသည်။ ထို့ပြင် ထိုပိုက်လိုင်းမှာ အရှေ့အလယ်ပိုင်းမှ ရေနံဖြင့် သယ်လာသော ရေနံကို ကျောက်ဖြူကတဆင့် သယ်ယူသယ်ဆောင်ပေးမည့် ပိုက်လိုင်းလည်းဖြစ်သည်။

၂၀၀၀ ပြည့်နှစ်များအတွင်း၌ တပ်မတော်သည် အနောက်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ်ကို အဆင့်မြှင့်တင်ပြီး လုံခြုံရေးတိုးမြှင့်ခဲ့သည်။ ၂၀၀၆ ခုနှစ်တွင် တပ်ရင်းသုံးခုနှင့် တပ်စခန်းပေါင်း ၄၃ ခုကို နေရာချထားခဲ့သည်။ ရခိုင်ပြည်နယ်သည် ကချင်ပြည်နယ်ပြီးလျှင် နဝတ-နအဖ လက်ထက်၌ ဒုတိယအများဆုံး နိုင်ငံခြားရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုများ ဝင်ရောက်ရာဒေသဖြစ်သည်။ အစိုးရတပ်ဖွဲ့များ ဝင်ရောက်လာပြီး မြေယာများသိမ်းယူကာ လုံခြုံရေးအစီအမံများ ချထားပြီးသည့်အချိန်တွင်လည်း ဒေသခံများအနေနှင့် ဤစီမံကိန်းကြောင့် ၎င်းတို့မည်သို့အကျိုးကျေးဇူးရနိုင်မည်ကို မသိကြရပေ။ ဆင်းရဲဒုက္ခကြီးမားလှသော အဖြစ်များ၊ ကွဲအက်စရာများက အာရကန်လူငယ်များကို ရွေးချယ်စရာမရှိသောဘဝသို့ တွန်းပို့လိုက်ပြီး အမျိုးသားလွတ်မြောက်မှုတော်လှန်ရေးကို စတင်စေတော့သည်။

“ရက္ခိတလမ်းစဉ်” ဒဿနကို အခြေခံကာ ULA က ရခိုင်၏ ဆိုးရွားလာသောအခြေအနေကို ဤသို့ထောက်ပြခဲ့သည်။ “ဗမာကိုလိုနီအုပ်ချုပ်ရေးနှင့် လူမျိုးရေးခွဲခြားဆက်ဆံသော အစိုးရများ လက်အောက်တွင် အာရကန်လူမျိုးများသည် ဆင်းရဲခြင်း၊ တန်းတူညီမျှမရှိခြင်း၊ ငတ်မွတ်ခြင်းများဖြင့် အဆိုးကျော့ခံရထဲသို့ ရောက်ရှိသွားခဲ့ပြီး အာရကန်သည်လည်း မြန်မာနိုင်ငံတွင် အဆင်းရဲဆုံး ပြည်နယ်တစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။

၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် အာရက္ခဘုရင့်နိုင်ငံတော် ကျဆုံးခြင်း ၂၂၄ နှစ် ပြည့်မြောက်သောနေ့တွင် AASYC က ၁၉၄၇ ခုနှစ်မှစ၍ ဗဟိုအစိုးရအဆက်ဆက်သည် ရခိုင်ပြည်နယ်အတွင်းရှိ အခြားတိုင်းရင်းသားနှင့် ဘာသာရေးလူနည်းစုအုပ်စုများမှ ရခိုင်လူမျိုးများကို စနစ်တကျ ခွဲထုတ်ခဲ့ကြောင်း၊ ထို့အပြင် ရခိုင်မြောက်ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းကြားတွင်လည်းကောင်း၊ အမျိုးမျိုးသော တိုင်းရင်းသားနှင့် ဘာသာရေး အုပ်စုများအကြားတွင် လည်းကောင်း၊ ကျဉ်းမြောင်းသော လူမျိုးရေးနှင့် ဘာသာရေးဘက်လိုက်မှုများကို တဖြည်းဖြည်း မိတ်ဆက်ခြင်းဖြင့် အကွဲကွဲအပြားပြားဖြစ်အောင် ဖန်တီးခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြခဲ့သည်။

လွတ်လပ်ရေးရပြီးနောက်ပိုင်းကာလကို ပြန်ပြောင်းသုံးသပ်လျှင်၊ စစ်တပ်သည် အစိုးရအုပ်ချုပ်ရေး အားနည်းသော ပဋိပက္ခဇုန်များတွင် "ပြည်သူ့စစ်များ" ကို တည်ထောင်ခြင်းဖြင့် ဗဟိုအာဏာကို တိုးချဲ့ခဲ့သည်။ ၂၀၀၉ ခုနှစ်တွင် စစ်တပ်သည် မျိုးဆက်သစ် ပြည်သူ့စစ်များနှင့် နယ်ခြားစောင့်တပ်ဖွဲ့များမှတစ်ဆင့် တနိုင်ငံလုံးတွင် ၎င်း၏တပ်ဖွဲ့ဝင်အင်အားကို တိုးမြှင့်ခဲ့သည်။

၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ထင်ရှားသော ပြောင်းလဲမှုတစ်ခု ထင်ရှားလာခဲ့သည်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် (NLD) နှင့် ဦးခွန်ထွန်းဦး (SNLD) ကဲ့သို့ ထင်ရှားသော ဒီမိုကရက်ခေါင်းဆောင်များသည် ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းခံထားရ၏။ ရခိုင်ဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် (ALD) သည် ညီညွတ်သော တိုင်းရင်းသားများ မဟာမိတ်အဖွဲ့ (UNA) ကဲ့သို့ပင် NLD လမ်းကြောင်းဖြင့် ရွေးကောက်ပွဲကို သပိတ်မှောက်ခဲ့သည်။ မွတ်စလင်များ၏ ထောက်ခံမှုရရှိထားသော National Democratic Party for Human Rights - NDPHR လည်း ပါဝင်ယှဉ်ပြိုင်ခြင်းမပြုရန် ရွေးချယ်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း၊ ဝါရင့်နိုင်ငံရေးသမား ဒေါက်တာအေးမောင်ဦးဆောင်သော ရခိုင်တိုင်းရင်းသားများ တိုးတက်ရေးပါတီ (Rakhine Nationalities Development Party - RNDP) သည် အံ့အားသင့်ဖွယ်စွာ ယှဉ်ပြိုင်ရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။ ရခိုင်လူမျိုးအများအပြားအတွက် RNDP ကို အခြားပါတီများထက် "ရခိုင်" အရေးကို ဦးစားပေးသည်ဟု ရှုမြင်ခဲ့ကြသည်။ အလားတူပင်၊ ရခိုင်၊ မြိုနှင့် ကမန် အသိုင်းအဝိုင်းမှ အချို့ပုဂ္ဂိုလ်များသည်လည်း ရွေးကောက်ပွဲတွင် ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့ကြသည်။ ထို့အပြင်၊ ဦးမောင်မောင်နီဦးဆောင်သော အမျိုးသား ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ (National Democratic Party for Development - NDPD) သည် မွတ်စလင် ရိုဟင်ဂျာများအကြားတွင် ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။ USDP မှ လက်ခွဲ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းရှင် ဦးအောင်ဇော်မင်း ဦးဆောင်သော အမျိုးသား ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးပါတီ (National Development and Peace Party - NDPP) သည် ဒေသတွင်း နိုင်ငံရေးဩဇာအနည်းငယ်သာ ရှိခဲ့သည်။

နအဖ အစိုးရသည် ဂီရိမုန်တိုင်း ရခိုင်ကမ်းရိုးတန်းကို ဝင်ရောက်တိုက်ခတ်ပြီး မကြာမီတွင် ရခိုင်တိုင်းရင်းသားများ တိုးတက်ရေးပါတီ (RNDP) ၏ ရွေးကောက်ပွဲရွှေ့ဆိုင်းရန် တောင်းဆိုမှုကို ပယ်ချခဲ့သည်။ ကုလသမဂ္ဂ၏ ခန့်မှန်းချက်များအရ လူပေါင်း ၇၀၀,၀၀၀ ခန့် အိုးအိမ်မဲ့ဖြစ်ခဲ့ပြီး ၁၀၀ ကျော် သေဆုံးခဲ့သည်။
 
ရွေးကောက်ပွဲတွင် RNDP သည် ရခိုင်ပြည်နယ်တွင် မဲအများစုကို အနိုင်ရရှိခဲ့ပြီး၊ လွှတ်တော်အဆင့်ဆင့်တွင် ကိုယ်စားလှယ်နေရာ ၃၃ နေရာ ရရှိခဲ့ကာ၊ အမျိုးသားအဆင့်တွင် လွှတ်တော်အမတ်ဦးရေအရ စတုတ္ထအကြီးဆုံးပါတီ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ RNDP သည် ရခိုင်ပြည်နယ် လွှတ်တော်တွင်လည်း အများဆုံးနေရာကို ရရှိခဲ့ပြီး၊ တနိုင်ငံလုံးတွင် တိုင်းရင်းသားပါတီတခုက အများဆုံးနေရာရရှိခဲ့သည့် တခုတည်းသော ပြည်နယ်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ထို့အပြင် RNDP သည် ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီးတွင် ရခိုင်ရေးရာ လွှတ်တော်အမတ်နေရာတခုကိုလည်း အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။

USDP ၏ လွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ်လောင်းများတွင် ရိုဟင်ဂျာ မွတ်စလင်ခေါင်းဆောင် ဦးရွှေမောင်နှင့် စီးပွားရေးလုပ်ငန်းရှင် ဦးအောင်ဇော်ဝင်းတို့ ပါဝင်ခဲ့သည်။ USDP သည် ရခိုင်ပြည်နယ်အတွက် ချင်းတိုင်းရင်းသားရေးရာ ဝန်ကြီးနေရာနှင့် ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးတွင် ရခိုင်လွှတ်တော်အမတ်နေရာ တခုကိုလည်း အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။

၂၀၁၂ ခုနှစ် မေလတွင် ရခိုင်ပြည်နယ်အလယ်ပိုင်း၊ ရမ်းဗြဲမြို့နယ်တွင် မွတ်စလင်သုံးဦးက ဗုဒ္ဓဘာသာဝင် အမျိုးသမီးတဦးကို မုဒိမ်းကျင့်သတ်ဖြတ်သည်ဟု သတင်းပြန့်ပြီးနောက်ပိုင်း လူမျိုးရေးအကြမ်းဖက်မှုများ ရုတ်တရက် ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။ နောက်ဆက်တွဲ ရက်သတ္တပတ်များတွင် အဓိကရုဏ်းများသည် မြောက်ဘက်သို့ လျင်မြန်စွာ ပျံ့နှံ့သွားပြီး မောင်တော၊ ဘူးသီးတောင်နှင့် စစ်တွေမြို့များတွင် အခြားမွတ်စလင်များကိုလည်း ပစ်မှတ်ထားခဲ့သည်။ ၂၀၁၂ ခုနှစ်ကုန်တွင် လူပေါင်း ၁၉၀ ခန့် သေဆုံးခဲ့ကြောင်း မှတ်တမ်းတင်ထားပြီး၊ အများစုမှာ မွတ်စလင်များဖြစ်ကာ၊ လူပေါင်း ၁၀၀,၀၀၀ ခန့် အိုးအိမ်မဲ့ဖြစ်ခဲ့ပြီး၊ အများစုမှာ မွတ်စလင်များဖြစ်သည်။

နိုင်ငံတကာ၏ ဖိအားပေးမှုကြောင့် ဦးသိန်းစိန်အစိုးရသည် ၂၀၁၂ ခုနှစ် သြဂုတ်လအတွင်း ရခိုင်ပြည်နယ်တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော အကြမ်းဖက်မှုများ စုံစမ်းစစ်ဆေးရန် ကော်မရှင်တခုကို ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ယင်းမတိုင်မီ ဇွန်လတွင် ဦးသိန်းစိန်သည် António Guterres နှင့် တွေ့ဆုံစဉ် အစိုးရ၏ ရပ်တည်ချက်ကို ကြိုတင်ပြောကြားခဲ့ပြီး၊ အစိုးရအနေဖြင့် ရိုဟင်ဂျာများကို မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဌာနေတိုင်းရင်းသားများအဖြစ် အသိအမှတ်မပြုနိုင်ကြောင်းနှင့် ဆန္ဒရှိသော တတိယနိုင်ငံများသို့ ၎င်းတို့ကို ပြောင်းရွှေ့ရန် အကြံပြုခဲ့သည်။ ကော်မရှင်၏ အစီရင်ခံစာတွင် ထင်ဟပ်နေသော အစိုးရ၏ အသိအမှတ်မပြုရေး မူဝါဒသည် "ဘင်္ဂါလီ" ဟူသော ဝေါဟာရကို မကြာခဏ အသုံးပြုခဲ့သည် (၆၂၂ ကြိမ်ခန့်)၊ နိုင်ငံခြားသားများကို ဆိုလိုခြင်းဖြစ်ပြီး၊ တရားဝင်အသိအမှတ်မပြုသူများ၏ ထိုအမည်ကို မြှင့်တင်ရန် လှုံ့ဆော်မှုများကြောင့် "ရိုဟင်ဂျာ" ဟူသောအမည်ကို ရှောင်ရှားခဲ့ကြောင်း ရှင်းပြခဲ့သည်။ လေးနှစ်ခန့်အကြာတွင် ကုလသမဂ္ဂ အထွေထွေအတွင်းရေးမှူးဟောင်း ကိုဖီအာနန်ဦးဆောင်သော ဒုတိယမြောက် စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုတစ်ခုက မတူညီသော လေ့လာတွေ့ရှိချက်များကို ပေးခဲ့ပြီး၊ ၂၀၁၂ ခုနှစ်၏ အဖြစ်အပျက်များသည် တိုင်းရင်းသားအုပ်စုနှစ်ခုကြားတွင် နောင်တွင် ဖြစ်ပေါ်လာမည့် အဓိကပဋိပက္ခ၏ အစဖြစ်ကြောင်း သတိပေးခဲ့သည်။ အမျိုးမျိုးသော တိုင်းရင်းသားများမှ မွတ်စလင်များကို မြို့များမှ နှင်ထုတ်ခဲ့ပြီး၊ လူပေါင်း ၁၂၀,၀၀၀ ခန့် အိုးအိမ်မဲ့ဖြစ်ကာ လှုပ်ရှားသွားလာခွင့် ကန့်သတ်ထားသော ဒုက္ခသည်စခန်းများတွင် ပိတ်မိနေခဲ့သည်။ ရခိုင် နှင့် အခြားတိုင်းရင်းသားအုပ်စုများသည်လည်း အိုးအိမ်စွန့်ခွာထွက်ပြေးရခြင်းနှင့် ဆုံးရှုံးမှုများ ကြုံတွေ့ခဲ့ရကြောင်း တင်ပြခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း လူမှုရေးကွဲပြားမှုများကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းမည့်အစား၊ အာဏာပိုင်များ၏ ကာကွယ်ရေးအာရုံစိုက်သော တုံ့ပြန်မှုများသည် အုပ်စုနှစ်ခုကို ပိုမိုကင်းကွာစေခဲ့သည်။ ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဇွန်လတွင် ကြေညာခဲ့သော အရေးပေါ်အခြေအနေကို ၂၀၁၆ ခုနှစ် မတ်လအထိ ရုပ်သိမ်းခဲ့ခြင်းမရှိပေ။ ကော်မရှင်က "အစိုးရသည် တိုင်းရင်းသားခွဲခြားမှုကို တက်ကြွစွာ အားပေးခဲ့ပြီး၊ နယ်မြေတည်ငြိမ်ရေးနှင့် လုံခြုံရေးကို အုပ်စုနှစ်ခုကို ခွဲခြားခြင်းဖြင့်သာ ရရှိနိုင်သည်ဟု ဆိုကာ ၎င်းကို တရားဝင်အောင် လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်" ဟုဆိုသည်။ နောက်တနှစ်တွင် ကုလသမဂ္ဂ၏ လွတ်လပ်သော နိုင်ငံတကာ အချက်အလက်ရှာဖွေရေးအဖွဲ့ (UN's Independent International Fact-Finding Mission) ကလည်း အလားတူ ရှုတ်ချမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး၊ ၂၀၁၂ ခုနှစ်၏ အဖြစ်အပျက်များနှင့်ပတ်သက်၍ အစိုးရ၏ ရှင်းပြချက်သည် မမှန်ကြောင်း ငြင်းဆိုခဲ့သည်။ အဆိုပါအဖွဲ့က လူမျိုးစုအချင်းချင်း အကြမ်းဖက်မှုသည် ရုတ်တရက်ဖြစ်ပွားခဲ့ခြင်းမဟုတ်ကြောင်း ငြင်းဆိုခဲ့ပြီး၊ "ရိုဟင်ဂျာများကို လူသားအဖြစ်မှ လျှော့ချခြင်းနှင့် အမုန်းစကားများ ပျံ့နှံ့ခြင်းသည် လပေါင်းများစွာကြာအောင် ဖြစ်ပွားခဲ့သည်" ဟု စွပ်စွဲကာ၊ ရခိုင်အမျိုးသားတိုးတက်ရေးပါတီ (RNPP) အဖွဲ့ဝင်များ၊ ရခိုင်ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များနှင့် အစိုးရအဖွဲ့အစည်းများသည် လှုံ့ဆော်မှုများတွင် ပါဝင်ပတ်သက်ကြောင်း ဆိုသည်။

ထိုအချိန်က နိုင်ငံရေးအရ ရခိုင်အမျိုးသားရေးလှုပ်ရှားမှုများကို

• ရခိုင်တိုင်းရင်းသားများ တိုးတက်ရေးပါတီ (RNDP) နှင့် ရက္ခိုင့်အမျိုးသားအဖွဲ့ချုပ် (ANLD) ကဲ့သို့သော နိုင်ငံရေးပါတီများ၊
• ရခိုင်လွတ်မြောက်ရေးပါတီ (ALP)၊ ရခိုင်ပြည် လွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော် (ULA)၊ ရခိုင်ပြည်အမျိုးသား ညီညွတ်ရေး ပါတီ (NUPA) နှင့် ရခိုင်အမျိုးသားကောင်စီ (ANC) ကဲ့သို့သော လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့များ၊
• ကြီးထွားလာနေသော ဗုဒ္ဓဘာသာအဖွဲ့အစည်းများနှင့် အရပ်ဘက်လူ့အဖွဲ့အစည်း ကွန်ရက်များအဖြစ် အကြမ်းဖျင်း ခွဲခြားနိုင်သည်။

ရခိုင်လူမျိုးများအတွက်၊ ပြည်မနှင့် ပိုမိုကင်းကွာလာသည်ဟု ပိုခံစားလာရသည်။

အစိုးရ၏ ခြေလှမ်းမှားများမှာ ၂၀၁၂ ခုနှစ် အကြမ်းဖက်မှုအပြီး နောက်ဆက်တွဲအခြေအနေ ကိုင်တွယ်မနိုင်မှုနှင့် ဦးသိန်းစိန်၏ ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်တွင် အားလုံးပါဝင်နိုင်သည့် အခွင့်အလမ်းများ မရှိခြင်းတို့ဖြစ်သည်။ ဦးသိန်းစိန်၏ သမ္မတသက်တမ်းအတွင်း၊ ဆွေးနွေးသူများသည် အစ္စလာမ်အစွန်းရောက် ဝါဒနှင့် ဗမာ လူမျိုးကြီးဝါဒဟူသော အဓိကကြောက်ရွံ့မှုနှစ်ခုကို မကြာခဏ ဆွေးနွေးခဲ့ကြသည်။ ရခိုင်အမျိုးသားပါတီ (ANP) သည် ၂၀၁၂ ခုနှစ် အစိုးရနှင့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး ဆွေးနွေးမှုများအတွင်း ဤစိုးရိမ်မှုများကို ဖော်ပြခဲ့သည်။

အစိုးရက ဤအခြေအနေကို မည်သို့ ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းခဲ့သနည်း။

ပထမဦးစွာ၊ ၂၀၁၄ ခုနှစ် လူဦးရေနှင့် အိမ်အကြောင်းအရာ သန်းခေါင်စာရင်းတွင် ရိုဟင်ဂျာ (Rohingya) များ မပါဝင်ခဲ့ပါ။ ဒုတိယအနေဖြင့် နောက်တစ်နှစ်တွင် အစိုးရသည် မွတ်စလင်အများအပြား ကိုင်ဆောင်ထားသော ယာယီမှတ်ပုံတင်ကတ်ပြားများဖြစ်သည့် အဖြူရောင်ကတ်များကို ရုပ်သိမ်းခဲ့သည်။ တတိယအနေဖြင့် ဦးသိန်းစိန်၏ သက်တမ်းမကုန်ဆုံးမီပင်၊ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်မဟုတ်သူများ၏ လူမှုရေးနှင့် အသိုင်းအဝိုင်း မင်္ဂလာဆောင် အိမ်ထောင်ပြု ကိစ္စရပ်များအပေါ် အစိုးရ၏ ထိန်းချုပ်မှုကို တိုးမြှင့်ပေးသည့် အမျိုးဘာသာသာသနာ ကာကွယ်စောင့်ရှောက်ရေးဥပဒေ (Protection of Race and Religion Laws) လေးခုကို ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည်။ စတုတ္ထအနေဖြင့် စစ်တပ်စခန်းများကို တိုးချဲ့ခဲ့ပြီး နယ်ခြားလုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့များကို ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် နယ်စပ်တလျှောက် ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းကာ တပ်ဖြန့်ခဲ့သည်။

၂၀၁၁-၂၀၁၂ ခုနှစ်ကာလသည် နိုင်ငံရေးအသွင်ကူးပြောင်းမှုနှင့် ပတ်သက်၍ မျှော်လင့်ချက်များနှင့် ခန့်မှန်းချက်များ မြင့်တက်ခဲ့သော ကာလဖြစ်သည်။ သို့သော် ကချင်ပြည်နယ်နှင့် ရှမ်းပြည်နယ်မြောက်ပိုင်းတို့နှင့် ဆင်တူစွာပင်၊ ရခိုင်ပြည်နယ်တွင် ငြိမ်းချမ်းရေးအတွက် နောက်ပြန်ဆုတ်ခဲ့ရသော အချိန်အခါလည်းဖြစ်သည်။ အစိုးရသည် အခြေအနေကို ထိရောက်စွာ ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရန် ပျက်ကွက်ခဲ့ရုံသာမက စစ်တပ်အင်အားကိုလည်း သိသိသာသာ တိုးမြှင့်ခဲ့သည်။ တရုတ်နှင့် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နယ်စပ်များကို အပြည့်အဝ ထိန်းချုပ်နိုင်ရန်အတွက် စစ်တပ်သည် လုံခြုံရေးအစီအမံများကို ဗျူဟာမြောက်စွာ တိုးချဲ့နေသည်ဟု အတိုက်အခံခေါင်းဆောင်များက သံသယဝင်လာခဲ့သည်။

ဤအချက်မှစ၍ ဦးသိန်းစိန်၏ ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်သည် "သွေးခွဲအုပ်ချုပ်ရေး" ဗျူဟာအဖြစ် ပြောင်းလဲသွားခဲ့ခြင်း ဟုတ်မဟုတ်၊ သို့မဟုတ် ငြိမ်းချမ်းရေးဇာတ်ကြောင်းသည် သဘာဝအားဖြင့် ရှုပ်ထွေးနေခြင်း ဟုတ်မဟုတ် ဆွေးနွေးငြင်းခုံဖွယ်ရာပင်ဖြစ်သည်။ အစောပိုင်းကာလများတွင်ပင် အစိုးရ၏ ညှိနှိုင်းဖက်များကို ရွေးချယ်မှုသည် ၎င်းတို့နှစ်လိုသော အဖွဲ့အစည်းများကိုသာ ဆက်ဆံ၍ ကွဲပြားမှုများကို ဖန်တီးခဲ့သည်။ ဤပုံစံသည် ရခိုင်ပြည်နယ်နှင့် တနိုင်ငံလုံးတွင် ထင်ရှားခဲ့သည်။ အထူးသဖြင့် အရှေ့မြောက်ပိုင်းတွင် ၂၀၁၁ ခုနှစ် ဇွန်လတွင် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး သဘောတူညီချက် ပျက်ပြယ်ပြီးနောက် စစ်တပ်နှင့် ကချင်လွတ်မြောက်ရေးအဖွဲ့ (KIO) တို့အကြား တိုက်ပွဲများ ပိုမိုပြင်းထန်လာခဲ့သည်။ ဆန့်ကျင်ဘက်အနေဖြင့် အစိုးရသည် ထိုင်းနယ်စပ်တလျှောက်ရှိ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများ (EAOs) နှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးသဘောတူညီချက်များ ရရှိရန် လျင်မြန်စွာ တိုးတက်မှုရရှိခဲ့ပြီး၊ ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး (KNU) လည်း ပါဝင်သည်။ အိန္ဒိယနယ်စပ်ဒေသတွင် ချင်းအမျိုးသားတပ်ဦး (CNF) သည် ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလတွင် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သည်။ အလားတူ ရွေးချယ်မှုသဘောထားဖြင့် ညှိနှိုင်းမှုများကို ရခိုင်ပြည်နယ်တွင်လည်း တွေ့ရှိခဲ့ရသည်။ စစ်တပ်သည် ရိုဟင်ဂျာအဖွဲ့များ၊ ရခိုင်အမျိုးသားကောင်စီ (ANC) သို့မဟုတ် ရခိုင်ပြည် လွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော် (ULA) တို့နှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးဆွေးနွေးမှုများ ပြုလုပ်ရန် ငြင်းဆန်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့၏ ရွေးချယ်မှုမှာ ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဧပြီလတွင် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သော ရခိုင်လွတ်မြောက်ရေးပါတီ (Arakan Liberation Party - ALP) ဖြစ်သည်။

ရခိုင်လွတ်မြောက်ရေးပါတီ (ALP) ၏ ဒုတိယဥက္ကဋ္ဌ ခိုင်စိုးနိုင်အောင်သည် ထိုင်းနယ်စပ်မှ စစ်တွေသို့ အစိုးရနှင့် သဘောတူညီချက် လက်မှတ်ရေးထိုးရန် ခရီးသွားခဲ့သည်။ အစိုးရအနေဖြင့် ရခိုင်နယ်မြေတွင် လက်နက်ကိုင်လှုပ်ရှားမှုများရှိကြောင်း အသိအမှတ်ပြုခြင်းသည် ပုံမှန်မဟုတ်ပေ။ ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး (KNU) ၏ မဟာမိတ်ဖြစ်သော ရခိုင်လွတ်မြောက်ရေးပါတီ (ALP) နှင့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးသည် လုံးဝမမျှော်လင့်ထားသည်တော့မဟုတ်ပေ။ လုပ်ခွင့်လည်း အပြည့်ရှိသည်မှာ သေချာသည်။ သို့သော်လည်း အစိုးရ၏ ရခိုင်လွတ်မြောက်ရေးပါတီ (ALP) ကို ညှိနှိုင်းဖက်အဖြစ် ရွေးချယ်မှုသည် ရခိုင်ပြည်နယ်ရှိ တက်ကြွလှုပ်ရှားသူများအတွက် စိတ်ပျက်စရာအချက်တစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်၊ အကြောင်းမှာ ALP သည် ရခိုင်ပြည်နယ်အတွင်း စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှု အနည်းငယ်သာရှိပြီး ၎င်း၏ လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့များသည် အဓိကအားဖြင့် ထိုင်းနယ်စပ်တွင် တပ်စွဲထားသောကြောင့်ဖြစ်သည်။ ALP သည် အစိုးရနှင့် ညှိနှိုင်းမှုများကို ဦးဆောင်နေသော ညီညွတ်သော တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများ ဖက်ဒရယ်ကောင်စီ (United Nationalities Federal Council - UNFC) ၏ အဖွဲ့ဝင်လည်း မဟုတ်ပေ။ ထင်ရှားသည်မှာ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး သဘောတူညီချက်သည် ALP ခေါင်းဆောင်များအတွက် အလားအလာများကို သိသိသာသာ ပြောင်းလဲစေခဲ့သည်။ လက်နက်ကိုင်တော်လှန်ရေး နှစ်ပေါင်းလေးဆယ်ခန့်အကြာတွင် ALP အား ချင်းပြည်နယ်၊ ကျောက်တော်နှင့် ပလက်ဝမြို့နယ်တို့တွင် ဆက်ဆံရေးရုံးများ ဖွင့်လှစ်ခွင့်ပြုခဲ့သည်။

အိန္ဒိယနယ်စပ်ဒေသများတွင် ALP ၏ နေရာချထားမှုသည် အငြင်းပွားဖွယ်ရာကိစ္စတစ်ခုဖြစ်ပြီး တင်းမာမှုများ၏ အရင်းအမြစ်တစ်ခုလည်းဖြစ်သည်။ ယခင်က ရခိုင်တပ်ဖွဲ့များသည် တောင်တန်းဒေသများမှ ဖြတ်သန်းသွားလာခဲ့သော်လည်း အစဉ်ရှိနေခြင်းကို အသိုင်းအဝိုင်းအုပ်စုအားလုံးက အမြဲတမ်း ကြိုဆိုခဲ့ခြင်းမဟုတ်ပေ။ ချင်းခေါင်းဆောင်များက အစိုးရ၏ ဆုံးဖြတ်ချက်နှင့်ပတ်သက်၍ ချက်ချင်း စုံစမ်းမေးမြန်းခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် ချင်းအမျိုးသားတပ်ဦး (CNF) ကလည်း ဇန်နဝါရီလ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးအပြီးတွင် ပလက်ဝမြို့နယ်၌ အခြေစိုက်စခန်းတစ်ခု ဖွင့်လှစ်ခွင့်ပြုရန် တောင်းဆိုခဲ့သည်။

အစိုးရ၏ လုပ်ရပ်များသည် "သွေးခွဲအုပ်ချုပ်ရေး" ဗျူဟာမြောက်ခြင်း ဖြစ်နိုင်သည်ဟူသော စိုးရိမ်မှုများကို အစပိုင်းတွင် တိတ်တဆိတ် ဆွေးနွေးခဲ့ကြပြီး၊ ALP နှင့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးသည် ရှေ့ပြေးခြေလှမ်းတစ်ခုဖြစ်ပြီး အခြား EAO များကိုလည်း မကြာမီ ထည့်သွင်းစဉ်းစားနိုင်သည်ဟု ကနဦးတွင် ယူဆခဲ့ကြသည်။ သို့သော်လည်း ကချင်ပြည်နယ်နှင့် ရှမ်းပြည်နယ်မြောက်ပိုင်းတို့တွင် ပဋိပက္ခများ ပိုမိုဆိုးရွားလာသည်နှင့်အမျှ သံသယများ တိုးပွားလာခဲ့သည်။ လအတော်ကြာပြီးနောက် စစ်တပ်သည် ရခိုင်အမျိုးသားကောင်စီ (ANC) သို့မဟုတ် ရခိုင်ပြည် လွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော် (ULA) တို့ကို တန်းတူ ညှိနှိုင်းဖက်များအဖြစ် သဘောထားမည်မဟုတ်ကြောင်း ထင်ရှားလာခဲ့သည်။ တရုတ်နိုင်ငံမှလွဲ၍ နိုင်ငံတကာအသိုင်းအဝိုင်းကလည်း ဤအခြေအနေကို နှေးကွေးစွာ တုံ့ပြန်ခဲ့ပြီး၊ ၂၀၁၂ ခုနှစ် အကြမ်းဖက်မှုအပေါ်တွင်သာ လွန်ကဲစွာအာရုံစိုက်နေခြင်းနှင့် နိုင်ငံခြားအလှူရှင်များက ထောက်ပံ့ပေးနေသော ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်အပေါ် အနောက်တိုင်းအစိုးရများစွာ၏ ယုံကြည်မှု လွန်ကဲနေခြင်း တို့ကြောင့် ဖြစ်သည်။ အခြေခံအားဖြင့် မြန်မာအစိုးရ၏ ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်မှ ဖယ်ထုတ်ခံခဲ့ရသူများကို ပြဿနာရှိသူများအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ကြသည်။ အစိုးရကို ထောက်ခံရင်း အပစ်ရပ်၍ စီးပွားဖက်လုပ်ကြဖို့ကိုသာ တွန်းခဲ့သည်။

၂၀၁၄ ခုနှစ် မေလတွင် ကျောက်ဖြူ၌ ကျင်းပသော ရခိုင်အမျိုးသားညီလာခံသည် ၁၉၆၀ ပြည့်လွန်နှစ်များ အစောပိုင်းမှစ၍ ရခိုင်ပြည်နယ်တွင် အကြီးဆုံး နိုင်ငံရေး စုဝေးမှုဖြစ်ပြီး ရွေးကောက်ပွဲနိုင်ငံရေးမှ ပုဂ္ဂိုလ်များနှင့် လက်နက်ကိုင် အတိုက်အခံအဖွဲ့များ၏ ထောက်ခံသူများလည်း ပါဝင်ခဲ့သည်။ တည်ငြိမ်မှု မရှိတော့ခြင်းကို ရှေ့ပြေးနိမိတ်ပြသော စိုးရိမ်ဖွယ်ရာ အကြောင်းအရာ နှစ်ခုကို ဆွေးနွေးခဲ့ကြသည်။ လုံခြုံရေးနှင့် စီးပွားရေးတို့ဖြစ်သည်။ စစ်ရေးရှုထောင့်မှ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များကို ကာကွယ်ရန် ရခိုင်အမျိုးသားကာကွယ်ရေးတပ်ဖွဲ့ (Rakhine National Defence Force) ဖွဲ့စည်းရန် အဆိုပြုခဲ့သည်။ စီးပွားရေးအရ ဆွေးနွေးမှုတွင် ရခိုင်ပြည်နယ် သဘာဝအရင်းအမြစ် ထုတ်ယူမှုမှ မျှတသော အကျိုးအမြတ် ဝေစုရရှိရေးကို အဓိကထားခဲ့သည်။ တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုများနှင့်ပတ်သက်၍ ဒေသခံတို့၏ အမြင်များကို လျစ်လျူရှုထားသည်ဟု ခံစားရသော ညီလာခံ ကိုယ်စားလှယ်များသည် မိမိတို့လူမျိုးများအတွက် ၅၀ ရာခိုင်နှုန်းကို တောင်းဆိုခဲ့သည်။ သုံးလခန့်အကြာတွင် ကျောက်ဖြူ၌ ဆန္ဒပြသူများသည် တရုတ်နိုင်ငံ ယူနန် (Yunnan) ပြည်နယ်နှင့် ဆက်သွယ်မည့် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၂၀ ဘီလီယံတန်ဖိုးရှိသော ရထားလမ်းတည်ဆောက်ရေး စီမံကိန်းကို ရပ်တန့်ခဲ့သည်။

ယခုကာလ ရခိုင်ပြည်တွင် ဩဇာအရှိဆုံး အဖွဲ့မှာ United League of Arakan (ULA) နှင့် Arakan Army (AA) ဖြစ်သည်။

UNLA/AA ကို ကချင်ပြည်နယ် လိုင်ဇာ၌ ၂၀၀၉ ခုနှစ် ဧပြီလ ၁၀ရက်နေ့တွင် KIO/KIA အကူအညီဖြင့် ရခိုင်ရဲဘော် ၂၆ ဦးမှ အစပြုကာ စတင်ဖွဲ့စည်းသည်။ မူလတွင် KIA နှင့်အတူ စစ်ဆင်ရေးများ ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး ကိုးကန့်တိုက်ပွဲတွင်လည်း ပါဝင်ခဲ့သည်။ ၂၀၁၅ ခု မတ်လတွင် ပလက်ဝဘက်သို့ ဆင်းလာပြီးနောက် ဗမာစစ်တပ်နှင့် စတင်တိုက်ပွဲဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ NCA တွင် ရခိုင့်တပ်တော် AA ကို တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင် တော်လှန်ရေးအဖွဲ့အဖြစ် အသိအမှတ်မပြုခဲ့ပေ။ ၂၀၁၉ ဇန်နဝါရီတွင် ဘူးသီးတောင်မြောက်ပိုင်း၌ တိုက်ပွဲများပျံ့နှံ့လာပြီး နိုင်ငံတော်သမ္မတရုံးမှ အစွမ်းကုန် ချေမှုန်းရန် ညွှန်ကြားခဲ့သည်။ ၂၀၁၉ ဧပြီတွင် စစ်သင်တန်းပေးပြီး စစ်သား တသောင်းကျော် ရှိသည်ဟု ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခဲ့သည်။ ၂၀၁၉ ခု ဇွန်လ ၂၁ရက်နေ့တွင် ရခိုင်ကို အင်တာနက် ဖြတ်တောက်ခဲ့သည်။ မတ်လ ၂၃ ရက်နေ့တွင် စစ်တပ်နှင့် အစိုးရမှ AA ကို မတရားအသင်းကြေငြာခဲ့ပါသည်။ ၂၀၂၀ ရွေးကောက်ပွဲတွင် စစ်များကိုအကြောင်းပြကာ ရခိုင်ဒေသ၏ ၇၃ ရာနှုန်းမဲပေးခွင့်မရခဲ့ပေ။ 
 
သမိုင်းဝင် ရခိုင်ဒေသသည် အဓိကအားဖြင့် စိုက်ပျိုးရေး အားကောင်းခြင်း၊ ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော် တလျှောက် ငါးဖမ်းလုပ်ငန်း ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ခြင်း၊ သစ်တောထူထပ်သော တောင်ကုန်းဒေသများတွင် သစ်ထုတ်လုပ်ငန်း ကြီးမားခြင်းများ အခြေခံကာ ဗြိတိသျှကိုလိုနီခေတ်အတွင်း ပိုမိုတိုးချဲ့ခဲ့သော ကုန်သွယ်ရေး ကွန်ရက်များကြောင့် ကိုလိုနီစီးပွားရေးအရ (ဒေသခံများ များစွာမချမ်းသာခဲ့စေမူ) အခြေခံအဆောက်အအုံ တိုးတက်လာခဲ့သည့် ဒေသတခုဖြစ်သည်။ ရခိုင်လူမျိုးများသည် ဉာဏ်ရည်ထက်မြက်မှုကြောင့် အသိအမှတ်ပြုခံရပြီး ပညာတတ်များသည် ဗြိတိသျှအိန္ဒိယအုပ်ချုပ်ရေးအတွင်း ထင်ရှားသော အုပ်ချုပ်ရေးဆိုင်ရာ ရာထူးများကို ရရှိခဲ့ကြသည်။ ရခိုင်၏ ကုန်သွယ်ရေးလုပ်ငန်း အများစုသည် စစ်တွေသို့ ဦးတည်ခဲ့ပြီး ဗြိတိသျှအိန္ဒိယ အင်ပါယာအတွင်း ထင်ရှားသော ကုန်သွယ်ဆိပ်ကမ်းတစ်ခုအဖြစ် တဖြည်းဖြည်း ကြီးထွားလာကာ ဆန်နှင့် အမွှေးအကြိုင်များကဲ့သို့ ကုန်ပစ္စည်းများ လဲလှယ်ရာတွင် အထောက်အကူပြုခဲ့သည်။ ဤကာလအတွင်း ဗြိတိသျှအိန္ဒိယမှ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူများ သိသာစွာ ဝင်ရောက်လာခဲ့ပြီး နောင်တွင် ၎င်းတို့ ပြန်ထွက်သွားသည့်တိုင် လူမျိုးရေးတင်းမာမှုများ အကြောင်းပြမှုဖြစ်လာခဲ့သည်မှာ ဝမ်းနည်းဖွယ်ဖြစ်သည်။ ယနေ့တိုင် စစ်တွေသည် ပြည်နယ်၏ အဓိက နိုင်ငံရေးနှင့် စီးပွားရေး ဗဟိုချက်အဖြစ် တည်ရှိနေဆဲဖြစ်ပြီး မောင်တောနှင့် ဘူးသီးတောင် မြောက်ပိုင်းခရိုင်များသည် ရခိုင်ပြည်နယ်မြောက်ပိုင်းတွင် လူဦးရေ အထူထပ်ဆုံးဒေသများဖြစ်လာကာ ရောနှောနေထိုင်မှုဖြင့် ထင်ရှားသည်။ ဆန့်ကျင်ဘက်အနေဖြင့် သံတွဲနှင့် ကျောက်ဖြူကဲ့သို့ မြို့များပါဝင်သော ရခိုင်အလယ်ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းသည် မကွေးနှင့် ပဲခူးရှိ ဗမာအများစုဒေသများနှင့် အရှေ့ဘက်သို့ ပိုမိုနီးကပ်သော လူမှုစီးပွားရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ ဆက်ဆံရေးများကို တည်ဆောက်ထားသည်။

လွန်ခဲ့သော ဆယ်စုနှစ်အတွင်း အရေးပါသော အခြေခံအဆောက်အအုံ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုများတွင် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်ရှိ ကမ်းလွန်ရေနံနှင့် သဘာဝဓာတ်ငွေ့ပိုက်လိုင်းများ တည်ဆောက်ခြင်း ပါဝင်ပြီး ၎င်းတို့သည် တရုတ်နိုင်ငံ၏ ယူနန်ပြည်နယ်အထိ ဆက်သွယ်ထားကာ တရုတ်နိုင်ငံ၏ ကျယ်ပြန့်သော စွမ်းအင်လုံခြုံရေး မဟာဗျူဟာ၏ အစိတ်အပိုင်းတခုဖြစ်သည်။ သို့သော် ဤကြီးမားသော စီမံကိန်းများမှ ဒေသခံအသိုင်းအဝိုင်းများအတွက် သိသာထင်ရှားသော အကျိုးကျေးဇူးများ ရရှိစရာမှာ ယခုအချိန်အထိ အကန့်အသတ်သာရှိသေးပြီး ရခိုင်ပြည်နယ်လူဦးရေ အများစုမှာ ရိုးရာဓလေ့အတိုင်း လယ်လုပ်ငါးဖမ်း အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းပြုနေသော ကျေးလက်ဒေသများတွင် နေထိုင်လျက်ရှိသည်။

ပြည်နယ်အလယ်ပိုင်းဒေသတွင် တည်ရှိသော ကျောက်ဖြူ၌ တရုတ်အစိုးရက စီစဉ်ထားသည့် ရေနက်ဆိပ်ကမ်းသည် တရုတ်နိုင်ငံ၏ ရည်မှန်းချက်ကြီးမားသော ပိုးလမ်းမအစီအစဉ်၏ အရေးပါသော အချက်အချာတစ်ခုအဖြစ် တည်ရှိနေသည်။ ဤဆိပ်ကမ်းသည် ပေါ်ပေါက်လာသော အာရှတိုက်ဖြတ် ကုန်သွယ်ရေးနှင့် အခြေခံအဆောက်အအုံ စင်္ကြံများတွင် အဓိကသွေးကြောတစ်ခုဖြစ်လာရန် ရည်မှန်းထားပြီး ဒေသတွင်း ဆက်သွယ်မှုကို အလားအလာရှိစွာ ပြောင်းလဲစေနိုင်သည်။ ဤရည်မှန်းချက်ကြီးမားသော လုပ်ငန်းကို အထောက်အကူပြုရန် တရုတ်နှင့် မြန်မာအစိုးရများသည် တရုတ်-မြန်မာ စီးပွားရေးစင်္ကြံ သဘောတူညီချက်ဖြင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုကို တရားဝင်ဖြစ်စေခဲ့သည်။ ဤအသွင်ပြောင်းလဲနိုင်စွမ်းကို ပိုမိုအားဖြည့်ပေးသောအခြားအရေးပါသော စီမံကိန်းများမှာ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ကုန်းတွင်းပိတ် အရှေ့မြောက်ပိုင်းကို စစ်တွေမှတဆင့် ပင်လယ်နှင့် ဆက်သွယ်ရန် ရည်ရွယ်သော အိန္ဒိယနှင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်သည့် ကုလားတန် ဘက်စုံပို့ဆောင်ရေး စီမံကိန်းနှင့် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နှင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်၍ ရည်မှန်းထားသော ကညင်ချောင်း အထူးစီးပွားရေးဇုန်နှင့် ပုဏ္ဏားကျွန်း စက်မှုဇုန်တို့ဖြစ်သည်။

လက်ရှိပဋိပက္ခများကြားမှ ဤအဓိက စီးပွားရေးအစီအစဉ်များ ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်လာပါက ရခိုင်ပြည်နယ်သည် ဗြိတိသျှတို့ ထွက်ခွာသွားပြီးနောက်ပိုင်း အကြီးမားဆုံးသော လူမှုစီးပွားရေး အသွင်ကူးပြောင်းမှုကိုရရှိရန် အလားအလာရှိသည်။ ကံမကောင်းစွာဖြင့် ဆက်လက်ဖြစ်ပွားနေသော ပြည်တွင်းပဋိပက္ခများသည် ဤနိုင်ငံတကာ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုများနှင့် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး ကြိုးပမ်းမှုများကို သိသိသာသာ ဟန့်တားထားသည်။ သို့သော် ဗြိတိသျှခေတ်ကကဲ့သို့ ဒေသခံများ ဆင်းရဲ၍ ကျန်ခဲ့ဦးမည်လား မသေချာသေးပေ။

လောလောဆယ် ၂၀၁၂ ခုနှစ် အဓိကရုဏ်းများကြောင့် လူသိန်းချီသည် ရခိုင်ပြည်နယ်အလယ်ပိုင်းရှိ စခန်းများတွင် ပြည်တွင်း၌ အိုးအိမ်မဲ့ဖြစ်ကျန်ရစ်ခဲ့သည်။ ၂၀၁၆ ခုနှစ် အကြမ်းဖက်မှုများ နောက်ပိုင်းတွင် ရိုဟင်ဂျာအရေးအခင်းသည် အထူးဆိုးရွားခဲ့ပြီး လူတစ်သန်းကျော်သည် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်သို့ ဒုက္ခသည်များ၊ ခိုလှုံခွင့်တောင်းခံသူများအဖြစ် ထွက်ပြေးခဲ့ကြသည်။ ပြည်နှင်ဒဏ်ခံရသူများသည် ရခိုင်နှင့် ရိုဟင်ဂျာ အမျိုးသားရေးလှုပ်ရှားမှုများအတွက် နိုင်ငံတကာစင်မြင့်တွင် ပိုမိုထင်ရှားသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့ကြသည်။ ၂၀၁၉ ခုနှစ်မှစ၍ ရခိုင်ပြည် လွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော် (ULA) နှင့် မြန်မာစစ်တပ်တို့အကြား တိုက်ပွဲများကြောင့် ရခိုင်ပြည်နယ် မြောက်ပိုင်းတွင် ရခိုင်၊ ချင်းနှင့် မြိုလူမျိုး ၉၀,၀၀၀ ကျော် အိုးအိမ်မဲ့ဖြစ်ခဲ့ရသည်။ ဤပဋိပက္ခများသည် ရာနှင့်ချီသော ကျောင်းများ ပိတ်သိမ်းစေခဲ့ပြီး ထောင်နှင့်ချီသော လူငယ်များသည် မြန်မာနိုင်ငံအတွင်း သို့မဟုတ် ပြည်ပတွင် အခြားနေရာများသို့ ခိုလှုံခဲ့ကြသည်။

နောက်တကြိမ် စစ်အာဏာပြန်သိမ်းသော ၂၀၂၁ ဖေဖော်ဝါရီမှသည် ယနေ့ထိ AA နှင့် စစ်တပ်ကြားတွင် တိုက်ပွဲများစွာရှိခဲ့သည်။ ရှေးယခင်ကပင် ယနေ့တိုင် ရခိုင်တို့အပေါ် နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး၊ စစ်ရေး ဖိနှိပ်မှုများမှာ ယနေ့တိုင်ရှိပြီး မြန်မာနိုင်ငံတွင် အဆင်းရဲဆုံး ပြည်နယ်ဖြစ်နေဆဲပင်ဖြစ်သည်။ လက်ရှိတွင် ပြည်ပရောက် ရိုဟင်ဂျာအချို့က ဂြိုလ်တုဓာတ်ပုံအထောက်အထားများဖြင့် AA ကို ရိုဟင်ဂျာများကို ဖိနှိပ် သတ်ဖြတ်နေသည်ဟု အရေးဆိုထားသလို AA ကလည်း ရိုဟင်ဂျာများကို စစ်တပ်က အသုံးချနေသည်ဟု ဆိုသည်။ AA က ကွန်ဖက်ဒရိတ်အမြင်၊ ရခိုင်တပြည်ထောင်အမြင်များကို ထုတ်ပြောရာတွင်လည်း ရိုဟင်ဂျာ အုပ်စုများက စိုးရိမ်မှုများ ပြသနေသည်။လက်ရှိကာလတွင် ရခိုင်ဒေသအများစုကို အေအေက ထိန်းချုပ်ထားနိုင်ပြီး စစ်ကောင်စီတပ်များ အုပ်ချုပ်၍ မရတော့ပေ။ ထို့ကြောင့် စစ်တပ်အနေဖြင့် ယခုကာလတွင် ရိုဟင်ဂျာလူမျိုးစုနှင့် ရခိုင်အမျိုးသားများကို ရန်တိုက်ပေးသည့် အလုပ်များကို လုပ်နေကြပေသည်။