လူမှုအဝန်းအဝိုင်းဖြင့် အုပ်ချုပ်မှု (Sociocracy)

Sociocracy ဆိုတာ အပြန်အလှန် ချိတ်ဆက်ထားတဲ့ "အဝန်းအဝိုင်းတွေ" လို့ ခေါ်တဲ့ အုပ်စုတွေထဲမှာ လက်ခံမှုအခြေခံ ဆုံးဖြတ်ချက်ချတာကို ဦးစားပေးတဲ့ အုပ်ချုပ်မှု စနစ်တခု ဖြစ်တယ်။ ဒါက ပွင့်လင်းတဲ့ ဆက်သွယ်ရေးနဲ့ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုကို မြှင့်တင်ရင်း လူတွေနဲ့ အုပ်စုတွေကို စွမ်းအားမြှင့်ပေးဖို့ ရည်ရွယ်တယ်။
"Sociocracy" ဆိုတဲ့ စကားလုံးဟာ လက်တင်နဲ့ ဂရိ ဘာသာစကားတွေကနေ ဆင်းသက်လာတာ ဖြစ်တယ်၊ အဓိပ္ပာယ်က "အပေါင်းအပါတွေက အုပ်ချုပ်တာ" ဒါမှမဟုတ် "အဖော်တွေက အုပ်ချုပ်တာ" လို့ ဆိုလိုတယ်။ အဖွဲ့တွေ ထိရောက်တာ (အလုပ်တွေ ကောင်းကောင်း ပြီးမြောက်တာ) နဲ့ တန်းတူညီမျှမှုကို သေချာစေတာ (ပါဝင်တဲ့ လူတိုင်း တန်းတူ အသံ ရှိပြီး သူတို့ ပြောတာ နားထောင်ခံရတယ်လို့ ခံစားရတာ) နှစ်မျိုးလုံး လက်တွေ့ဖြစ်စေဖို့ ကူညီတဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်ချတာနဲ့ စနစ်တကျ လုပ်ဆောင်တာ နည်းလမ်းတခု ဖြစ်တယ်လို့ ပြောလို့ရတယ်။
ဒါက အဆင့်အတန်းခွဲတဲ့ Hierarchy ဒါမှမဟုတ် အများစုမဲစနစ်နဲ့ မတူဘူး။
အဆင့်အတန်းခွဲတဲ့စနစ်ဟာ ထိပ်ဆုံးမှာ လူ တယောက် ဒါမှမဟုတ် လူ နည်းနည်းလေးက ဆုံးဖြတ်ချက် အများစုကို ချတာမျိုးကိုပြောတယ်။
ရိုးရိုးမြင်နေကျ အများစုဆန္ဒမဲစနစ်က ၅၁% က ၄၉% အတွက် ဆုံးဖြတ်နိုင်တာမျိုး ဖြစ်တယ်။ ဒါ့အပြင် လူနည်းစု မကျေနပ်ရင်လည်း လူများစုက ဖိအားပေးလို့ ရနိုင်တယ်။ ဒါဟာ လူတချို့အသံတွေနားထောင်မခံရတာ ဒါမှမဟုတ် မပျော်မရွှင် ခါးသီးပြီး ကျန်ခဲ့နိုင်တာမျိုး ဖြစ်နိုင်တယ်။
အဝန်းအဝိုင်းငယ်တခု (ဥပမာ ပညာရေးအဝန်းအဝိုင်းတခု) မှာ Sociocracy လုပ်ဆောင်နည်းကို နမူနာကြည့်ပါ။
ဒီစနစ်မှာ တညချင်း ကျွမ်းကျင်သူတွေ ဖြစ်ဖို့ မလိုဘူး။ အဲဒီရဲ့ အဓိက စိတ်ကူး တချို့ကို သင့် အစည်းအဝေးတွေနဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်ချတာတွေမှာ စတင် အသုံးပြုနိုင်တယ်။
အဓိကအမြင်ကတော့ သဘောတူညီမှုနဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်ချတာပဲ။ ဒါက အရေးအကြီးဆုံး အပိုင်း ဖြစ်တယ်။ ဒါဟာ လူတိုင်း လုံးဝ သဘောတူပြီး ဆုံးဖြတ်ချက်ကို သဘောကျရမယ်ဆိုတဲ့ "အားလုံးသဘောတူညီမှု" (Consensus) နဲ့ မတူဘူး။
လက်ခံမှု (Consent) ဆိုတာ "ကန့်ကွက်မှု မရှိဘူး" လို့ ဆိုလိုတယ်။ အကယ်၍ အဖွဲ့ထဲမှာ ဘယ်သူမှ အလုပ်မဖြစ်ဘူး ဒါမှမဟုတ် အဖွဲ့ရဲ့ ရည်မှန်းချက်တွေကို ထိခိုက်စေမယ်ဆိုတဲ့ ခိုင်မာတဲ့ အကြောင်းပြချက် မရှိဘူးဆိုရင် ဆုံးဖြတ်ချက်တခု ချမှတ်နိုင်တာ ဖြစ်တယ်။ ငါမကြိုက်ဘူး ဆိုတာလောက်နဲ့လည်း မရဘူး။
ဒီလို တွေးကြည့်ပါ။
"ဒီ အဆိုပြုချက်က ဒီအချိန်အတွက် စမ်းကြည့်ဖို့ လုံလောက်ပြီလား"
အကယ်၍ တယောက်ယောက်မှာ အဖွဲ့ရဲ့ ရည်မှန်းချက်တွေ ဒါမှမဟုတ် အလုပ်တွေ ဘယ်လို လုပ်လဲဆိုတာ အခြေခံတဲ့ ခိုင်မာတဲ့ အကြောင်းပြချက် (ကန့်ကွက်ချက်ယုတ္တိတခု) ရှိရင် ဒါဟာ ရိုးရိုးလေး မကျေနပ်တာ မဟုတ်ဘူး။ ဒါက လက်ဆောင်တခု ဖြစ်တယ်လို့ မြင်ရမယ်။ အဖွဲ့ ကိုလွဲချော်သွားနိုင်တဲ့ ပြဿနာတခုကို မြင်အောင် ကူညီတယ်။ ပြီးတော့ အဖွဲ့က အဲဒီ ကန့်ကွက်ချက် ပြေလည်ပြီး သဘောတူညီမှု ရောက်တဲ့အထိ အဆိုပြုချက်ကို ပြင်ဆင်ဖို့ အတူတူ လုပ်ဆောင်ကြမယ်။
"Rounds" တပတ်လည်လှည့်ခြင်းများနဲ့ အစည်းအဝေး လုပ်ဆောင်ရမယ်။ ဆုံးဖြတ်ချက်ချတာ အပါအဝင် လူတိုင်းရဲ့ အသံ နားထောင်ခံရဖို့ သေချာစေဖို့အတွက် "အပတ်ရေလှည့်တဲ့နည်း" ကို အသုံးပြုပါ။ ဒါဟာ ဘယ်သူ့ကိုမှ မဖြတ်တောက်ဘဲ လူတိုင်း တလှည့်စီ ပြောတာကို ဆိုလိုတယ်။ ပိုပြီး တိတ်ဆိတ်တဲ့သူတွေ သူတို့ရဲ့ အတွေးတွေ ဝေမျှဖို့ ကူညီပေးရမယ်၊ ပြီးတော့ ပိုပြီး လွှမ်းမိုးတတ်တဲ့သူတွေ လက်ဝါးကြီးအုပ်တာကို ကာကွယ်ပေးတယ်။
Facilitator (ပံ့ပိုးအကူအညီပေးသူ) ဟာ အစည်းအဝေး လုပ်ငန်းစဉ်ကို လမ်းညွှန်ပေးဖို့ ကူညီတယ်။ သူတို့ဟာ လူတိုင်း တလှည့်စီ ပြောဖို့ သေချာအောင် လုပ်တယ်၊ အဖွဲ့ကို အာရုံစိုက်နေအောင် လုပ်တယ် ပြီးတော့ သဘောတူညီမှု ဆုံးဖြတ်ချက်ချတဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်ကို လမ်းညွှန်တယ်။ ဒီ ပံ့ပိုးသူနေရာကို တလှည့်စီလုပ်ပြီး လည်ပတ်နိုင်တယ်။
Secretary (ဒါမှမဟုတ် မှတ်တမ်းတင်သူ)ဟာ အဓိက အချက်တွေ ပြီးတော့ အရေးကြီးတာက သဘောတူညီမှုနဲ့ ချမှတ်ထားတဲ့ နောက်ဆုံး ဆုံးဖြတ်ချက်တွေကို ရေးမှတ်တယ်။
တယောက်ယောက်က စိတ်ကူးတခု အဆိုပြုတယ် ("proposal" တခု)။ ဘာလုပ်မလဲ။
Clarity Round တခု လုပ်ပါ: အဆိုပြုချက်နဲ့ ပတ်သက်တဲ့ ရှင်းလင်းချက် မေးခွန်းတွေ မေးပါ ဒါမှ လူတိုင်း နားလည်ဖို့။
Concern Round တခု ထပ်လုပ်ပါ: လျင်မြန်စွာ ကနဦး စိုးရိမ်မှုတွေ မေးပါ။
Consent Round: Facilitator က လူတိုင်းကို မေးရမယ်၊ "ဒီ အဆိုပြုချက်ကို လက်ခံဖို့ ခိုင်မာတဲ့ ကန့်ကွက်ချက် ရှိသလား။" အကယ်၍ လူတိုင်းက "ကန့်ကွက်မှု မရှိဘူး" လို့ ပြောရင် အဆိုပြုချက်ကို သဘောတူညီလိုက်တာ ဖြစ်တယ်။ ဒါဆို ရပြီ။
အကယ်၍ တယောက်ယောက်မှာ ခိုင်မာတဲ့ ကန့်ကွက်ချက် တခု ရှိရင် သူတို့ ဘာကြောင့်ဆိုတာ ရှင်းပြတယ် (အဖွဲ့ရဲ့ ရည်မှန်းချက်တွေအပေါ် အခြေခံပြီး ယုတ္တိရှိရမယ်)။
ပြီးတော့ အဖွဲ့က ကန့်ကွက်ချက်ကို ပြေလည်စေဖို့ အဆိုပြုချက်ကို ပြင်ဆင်ဖို့ အတူတူ လုပ်ဆောင်ကြတယ်။ ဒီ လုပ်ငန်းစဉ်က ဘယ်သူမှ ခိုင်မာတဲ့ ကန့်ကွက်ချက် မရှိတော့တဲ့အထိ ထပ်လုပ်တယ်။
ဆုံးဖြတ်ချက်ကို အတည်ပြုပြီး မှတ်သားထားပါ။ အကောင်အထည်ဖော်ပါ။
Sociocracy ရဲ့ အဓိက အချက်တွေကို ပြန်ကြည့်မယ်။
အဝန်းအဝိုင်းငယ်တွေဟာ တစိတ်တပိုင်း ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရ အဖွဲ့တွေ ဖြစ်တယ်။ သူတို့ကို ခြုံငုံတဲ့ အဖွဲ့ကြီးလည်း ရှိရင်ရှိမယ်။ ဒါပေမယ့် မျှဝေထားတဲ့ ရည်ရွယ်ချက်နဲ့ သူတို့ရဲ့ နယ်ပယ်ထဲမှာ ဆုံးဖြတ်ချက်ချနိုင်တဲ့ အခွင့်အာဏာ ရှိတယ်။
ဆုံးဖြတ်ချက်တွေဟာ အဝန်းအဝိုင်းအဖွဲ့ဝင် အားလုံးဆီက သဘောတူညီမှု ရယူခြင်းအားဖြင့် ချမှတ်တာ ဖြစ်တယ်။ ဒါဟာ ဘယ်သူမှ သူတို့ ဆုံးဖြတ်ချက်ကို ထောက်ခံတာ ဒါမှမဟုတ် သူတို့ အလုပ်လုပ်တာကို တားဆီးတဲ့ တရားဝင် ကန့်ကွက်ချက် မရှိဘူးဆိုတဲ့ အဓိပ္ပာယ် ဖြစ်တယ်။
အဝန်းအဝိုင်းကိုယ်စားလှယ်တွေဟာ အထွေထွေအဝန်းအဝိုင်းရဲ့ အဖွဲ့ဝင်တွေလည်း ဖြစ်တယ်။ ဒါဟာ အဆင့်အလွှာတွေကြား သတင်းစီးဆင်းမှုနဲ့ တုံ့ပြန်မှုတွေ သေချာစေတာပေါ့။
အဝန်းအဝိုင်းတိုင်းရဲ့ အဖွဲ့ဝင်တွေဟာ သူတို့ကို ပိုမြင့်တဲ့ အဝန်းအဝိုင်းအလွှာတွေမှာ ကိုယ်စားပြုဖို့ ခေါင်းဆောင်တွေနဲ့ ကိုယ်စားလှယ်တွေကို ရွေးချယ်ရတယ်။
Sociocracy ဟာ လုပ်ငန်းစဉ်တွေနဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေကို ပိုကောင်းအောင် လုပ်ဖို့ ဆက်တိုက် ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ တုံ့ပြန်မှုနဲ့ အကဲဖြတ်မှုကို အလေးပေးတယ်။ တရာသေ မဟုတ်ဘူး။
Sociocracy ဟာ ထိရောက်မှု၊ သဘောတူညီမှု၊ အတွေ့အကြုံကနေ သင်ယူမှု၊ ဆက်တိုက် ပိုကောင်းအောင် လုပ်တာ၊ တန်းတူညီမျှမှု၊ ပွင့်လင်းမြင်သာမှုနဲ့ တာဝန်ယူမှု ဆိုတဲ့ နိယာမတွေအပေါ် တည်ဆောက်ထားတာ ဖြစ်တယ်။
Sociocracy ဟာ အုပ်စုတွေ ပိုပြီး ထိရောက်တာနဲ့ တန်းတူညီမျှတာမျိုးနဲ့ အတူတူ လုပ်ဆောင်နိုင်ဖို့ နည်းလမ်းသစ်တခုကို ပြသတယ်။ ဒါဟာ လူနည်းနည်းလေးကပဲ ဆုံးဖြတ်တာ ဒါမှမဟုတ် အများစုကပဲ အနိုင်ရတာမျိုးနဲ့ မတူဘူး။ ဒီစနစ်က လူတိုင်းရဲ့ အသံကို အရေးကြီးတယ်လို့ သတ်မှတ်ပြီး အတူတူ ပိုကောင်းတဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ ချနိုင်ဖို့ ကူညီတယ်။ ဒီလို အဝန်းအဝိုင်းအခြေခံ အုပ်ချုပ်ရေးပုံစံက သင့်အဖွဲ့အစည်း ဒါမှမဟုတ် သင့်အုပ်စုအတွက် ဘယ်လို အကျိုးပြုနိုင်မလဲဆိုတာ ပိုမိုသိရှိနိုင်ဖို့ အခုနောက်ပိုင်း ဆွေးနွေးမှု များလာတဲ့ Sociocracy ၊ ဒါမှမဟုတ် သူ့လိုမျိုး ဗဟိုချုပ်မထားတဲ့ အုပ်ချုပ်မှုပုံစံတွေကို လေ့လာကြည့်သင့်ပါတယ်။